سرطان کولون یا سرطان روده بزرگ، نوعی از سرطان است که قسمت انتهایی دستگاه گوارش را درگیر میکند. اگرچه احتمال وقوع این بیماری در سالمندان بیشتر است، اما افراد در سنین مختلف ممکن است دچار این سرطان شوند. در برخی از موارد، این سرطان با پولیپ روده آغاز شده و به مرور تبدیل به تومورهای سرطانی میشود. سرطان روده بزرگ گاهی سرطان کولورکتال نامیده میشود؛ این اصطلاح ترکیب نام سرطان کولون و سرطان رکتوم (معقد) است که در ناحیه مقعد شروع میشود. در صورت بروز علائم سرطان مقعدی، روشهای درمانی بسیاری برای کمک به کنترل آن وجود دارد؛ از جمله جراحی، پرتودرمانی و درمانهای دارویی مانند شیمیدرمانی، درمان هدفمند و ایمنیدرمانی (ایمونوتراپی). در ادامه مطلب درباره علائم سرطان روده بزرگ، راههای تشخیص و درمان آن بیشتر میخوانیم.
فهرست مطالب
بسیاری از مبتلایان به سرطان کولون در مراحل اولیه این بیماری هیچگونه علائمی را تجربه نمیکنند و حتی پس از بروز علائم سرطان روده، شدت نشانهها - با توجه به وخامت بیماری- در افراد متفاوت خواهد بود. با وجود این، شناخت این نشانهها ممکن است به ما در تشخیص این سرطان کمک کند.
- تغییر مداوم عادات روده از جمله اسهال یا یبوست یا تغییر در بافت مدفوع
- خونریزی مقعد یا وجود خون در مدفوع
- ناراحتی شکمی مداوم مانند گرفتگی، گاز یا درد
- احساس عدم تخلیه کامل روده
- ضعف یا خستگی
- کاهش وزن بیدلیل
در مورد زمان شروع غربالگری سرطان روده بزرگ حتما با پزشک خود مشورت کنید. در واقع، برای آغاز غربالگری سرطان روده بزرگ، معمولا سن پنجاه سالگی توصیه میشود، اما در صورت سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری، ممکن است پزشك غربالگری را زودتر یا با فواصل کمتری انجام دهد.
سرطان روده بزرگ معمولا به صورت تودههای کوچک و غیر سرطانی (خوشخیم) متشکل از سلولهایی به نام پولیپ شروع میشود که در قسمت داخلی کولون شکل میگیرند. پولیپ روده میتواند کوچک و بدون علامت باشد یا علائم کمی ایجاد کند، اما با گذشت زمان، برخی از پولیپها ممکن است منجر به سرطان شوند. از آنجایی که تشخیص و شناسایی این پولیپها آسان نیست، پزشکان انجام منظم آزمایش غربالگری را توصیه میکنند تا بتوان با شناسایی و از بین بردن پولیپها -قبل از تبدیل شدن به سرطان- از سرطان کولون پیشگیری کرد.
پزشکان مطمئن نیستند که چه عواملی سرطان روده را ایجاد میکنند. اما به طور کلی سرطان روده بزرگ زمانی شروع میشود که دی.ان.ای سلولهای سالم در روده بزرگ دچار جهش شوند. دی.ان.ای هر سلول شامل مجموعهای از دستورالعملهاست که به سلول فرمان انجام کارهای مختلف را میدهد.
در حالت عادی، عملکرد بدن این گونه است که سلولهای سالم به صورت منظم رشد کرده و تقسیم میشوند. اما وقتی دی.ان.ای سلول آسیب دیده و سرطانی شود، سلولها به تقسیم ادامه میدهند حتی اگر به سلول جدید نیاز نباشد.
تقسیم سلولی زیاد، منجر به تجمع سلولها و تشکیل تومور میشود. با گذشت زمان، سلولهای سرطانی میتوانند رشد کنند و بافت طبیعی اطراف خود را از بین ببرند. همچنین سلولهای سرطانی میتوانند خود را به سایر قسمتهای بدن برسانند و در آنجا تشکیل تودههای جدید داده و یا به اصطلاح متاستاز کنند.
عواملی که میتوانند خطر ابتلا به سرطان روده را افزایش دهند شامل موارد زیر است:
- سن بالا: ممکن است سرطان روده در هر سنی تشخیص داده شود، اما بیشتر افراد مبتلا به این بیماری بیش از پنجاه سال سن دارند. متاسفانه، در سالهای اخیر نرخ بروز این بیماری در افراد جوانتر از پنجاه سال نیز رو به افزایش بوده است و پزشکان هنوز از دلایل ابتلا به این سرطان در سنین پایینتر اطمینان ندارند.
- سابقه شخصی سرطان کولورکتال یا وجود پولیپ در روده: اگر قبلا مبتلا به سرطان روده یا پولیپهای غیر سرطانی کولون بودهاید، در آینده با خطر بیشتری برای ابتلا به این مشکل مواجه خواهید بود.
- مشکلات التهابی روده: بیماریهای التهابی مزمن روده بزرگ مانند کولیت اولسراتیو (کولیت زخمی) و بیماری کرون (التهاب دیواره روده) ممکن است خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش دهند.
- سندرمهای ارثی که خطر سرطان روده را افزایش میدهند: بعضی جهشهای ژنی که در طول نسلهای مختلف در خانواده شما منتقل شدهاند، میتوانند خطر ابتلا به این سرطان را به میزان قابل توجهی افزایش دهند. البته، تنها درصد کمی از سرطانهای روده بزرگ با ژنهای ارثی مرتبط هستند. شایعترین سندرمهای ارثی که خطر آن را افزایش میدهند پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی (FAP) و سندرم لینچ است که به نام سرطان ارثی غیر پولیپوزی (HNPCC) نیز شناخته میشود.
- سابقه خانوادگی سرطان روده بزرگ: اگر یکی از خویشاوندان خونی شما به این بیماری مبتلا باشد، احتمال ابتلای شما نیز بیشتر خواهد بود. هر چه اعضای بیشتری از خانواده شما درگیر این سرطان بوده باشند، احتمال ابتلای شما نیز افزایش مییابد.
- رژیم غذایی کم فیبر و پرچربی: سرطان روده بزرگ و سرطان رکتوم ممکن است با رژیمی که دارای فیبر کم و چربی و کالری زیاد است، مرتبط باشد. تحقیقات انجام شده در این زمینه نتایج نامتجانسی داشتهاند، اما نتایج برخی از مطالعات نشان میدهد افرادی که در برنامه غذایی خود، به مقداری زیادی گوشت قرمز و گوشتهای فرآوریشده (مانند سوسیس و کالباس) مصرف میکنند، به احتمال بیشتری در خطر ابتلا به این سرطان قرار میگیرند. در این مطلب از وبسایت زندگی درباره افزودن فیبر به رژیم غذایی و شناخت مواد غذایی حاوی فیبر بیشتر میخوانید.
- کمتحرکی یا بیتحرکی: افرادی که فعالیت بدنی کمی دارند به احتمال بیشتری به سرطان روده بزرگ دچار میشوند. انجام فعالیت بدنی منظم میتواند خطر ابتلای شما به سرطان روده بزرگ را کاهش دهد.
- دیابت: احتمال خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ در افراد مبتلا به دیابت یا مقاومت به انسولین بیشتر است.
- اضافه وزن: خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ و نیز خطر مرگ در اثر این بیماری در افراد دارای اضافه وزن بیشتر از افرادی است که وزن طبیعی دارند.
- سیگار کشیدن: افرادی که سیگار میکشند با احتمال خطر بالاتری در زمینه ابتلا به سرطان روده روبهرو هستند. در این مطلب میتوانید درباره بهترین راه ترک سیگار بیشتر بخوانید.
- الکل: مصرف الکل خطر ابتلا به انواع سرطان را افزایش میدهد.
- پرتودرمانی برای سرطان: پرتودرمانی ناحیه شکم، برای درمان سرطانهای قبلی، خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش میدهد.
راههای تشخیص سرطان روده عموما با غربالگری انجام میشود. پزشکان بعضی آزمایشهای خاص غربالگری را برای افراد سالم و بدون نشانه و علائم انجام میدهند تا با استفاده از نتایج آنها، علائم سرطان کولون یا پولیپهای غیر سرطانی روده بزرگ را جستوجو کنند. تشخیص سرطان روده بزرگ در مراحل اولیه آغاز بیماری، شانس درمان را بالا برده و خطر مرگ را کاهش میدهد. به توصیه پزشکان، افرادی که در خطر ابتلا به سرطان کولون قراردارند، باید از حدود پنجاه سالگی غربالگری را آغاز کنند.
اگر علائم و نشانههای حاکی از ابتلا به سرطان روده بزرگ باشد ممکن است پزشک یک یا چند آزمایش و روش از جمله موارد زیر را انجام دهد:
- کولونوسکوپی: در آزمایش کولونوسکوپی از یک لوله بلند، انعطافپذیر و باریک متصل به یک دوربین فیلمبرداری و نمایشگر برای مشاهده کل روده بزرگ و رکتوم شما استفاده میشود. در صورت یافتن مناطق مشکوک، پزشک میتواند ابزارهای جراحی را از طریق این لوله وارد بدن کند تا عمل برداشت نمونه بافت (بیوپسی) را برای آنالیز و خارج کردن پولیپها انجام دهد. گفتنی است، اگر از كولونوسكوپی برای غربالگری استفاده شود، میتوان پولیپها را قبل از تبدیل شدن به سرطان در طول عمل از بین برد.
- آزمایش خون: هیچ آزمایش خونی نمیتواند وجود سرطان روده را تعیین کند، اما پزشک به منظور آگاهی از وضعیت سلامت عمومی بیمار همچون سلامت کلیهها و کبد آزمایش خون را انجام میدهد. همچنین ممکن است پزشک برای آگاهی از وجود و میزان آنتیژن کارسینوامبریونیک، آزمایش آنتی ژن کارسینوامبریونیک (Carcinoembryonic antigen: CEA) را توصیه کند. گفتنی است برخی از بیماریها همچون بیماری کرون، زخم پپتیک -زخم معده و اثنی عشر- و سرطان کولون میتوانند سبب افزایش سطوح CEA شوند. ردیابی سطح CEA در خون شما در طول زمان، میتواند به پزشک در پیشآگاهی و پاسخدهی یا عدم پاسخدهی سرطان به درمان، کمک کند.
اگر سرطان روده بزرگ برای شما تشخیص داده شده باشد، ممکن است پزشک انجام آزمایشها را برای تعیین گستره (مرحله) سرطان شما توصیه کند. تستهای تعیین مرحله سرطان میتواند شامل روشهای تصویربرداری مانند اسکن از شکم، لگن و قفسه سینه باشد. در بسیاری موارد، ممکن است مرحله سرطان شما تا بعد از جراحی سرطان روده بزرگ به طور کامل مشخص نشود.
مراحل سرطان روده بزرگ با اعداد رومی نشان داده میشود. این اعداد که از 0 تا IV متغیر است به معنای شدت کم و یا زیاد سرطان مربوط میشود. بدین صورت که، پایینترین شماره (0)، نشان میدهد که سرطان فقط به پوشش داخل روده بزرگ محدود میشود و در مرحله چهارم (IV)، سرطان پیشرفته بوده و به مناطق دیگر بدن گسترش یافته است (مرحله متاستاز).
برای مقابله با هر بیماری دو راهکار پیش روی ما خواهد بود؛ پیشگیری و درمان. در ادامه هر کدام از این موارد را بررسی خواهیم کرد.
- غربالگری سرطان روده بزرگ: همانطور که در بالا اشاره شد، غربالگری از روشهایی است که میتواند در تشخیص سرطان موثر باشد. اگرچه سن مناسب برای انجام غربالگری پنجاه سالگی در نظر گرفته میشود، اما اگر در خطر ابتلا به این بیماری هستید (مانند سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان کولون) بهتر است غربالگری را زودتر از این سن شروع کنید. چندین گزینه غربالگری وجود دارد که هرکدام دارای مزایا و مشکلاتی هستند. در مورد گزینههای خود با پزشک صحبت کنید و با هم تصمیم بگیرید که کدام آزمایش را انجام دهید.
- پیروی از سبک زندگی سالم: شما میتوانید با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی روزمره خود، خطر ابتلا به سرطان روده را کاهش دهید:
- میوه، سبزیجات و غلات سبوسدار مصرف کنید: میوهها، سبزیجات و غلات سبوسدار حاوی ویتامینها، مواد معدنی، فیبر و آنتی اکسیدان ها هستند که میتوانند در پیشگیری از سرطان نقش داشته باشند. تنوع میوهها و سبزیجات را به شکلی انتخاب کنید که مجموعهای از ویتامینها و مواد مغذی را از آنها دریافت کنید.
- الکل مصرف نکنید: یکی از رازهای زندگی سالم، ترک نوشیدنیهای الکلی است.
- سیگار کشیدن را ترک کنید: با پزشک خود در مورد راههای ترک سیگار که میتواند برایتان مفید باشد صحبت کنید.
- بیشتر روزهای هفته ورزش کنید: سعی کنید در بیشتر روزها حداقل سی دقیقه ورزش کنید. اگر اخیرا تحرک کمی داشتید یا به دلیل قرنطینه خانگی، مجبور به خانهنشینی بودهاید، ورزش کردن را به آرامی شروع کنید و زمان آن را به تدریج تا سی دقیقه افزایش دهید. همچنین قبل از شروع هرگونه برنامه ورزشی با پزشک خود مشورت کنید. در این مطلب میتوانید با انواع تمرینات خانگی آشنا شوید.
- کنترل وزن: اگر در طیف وزنی سالمی قرار دارید سعی کنید با ترکیب یک رژیم غذایی سالم و ورزش روزانه وزن خود را حفظ کنید. اگر لازم است وزن خود را کاهش دهید، از پزشک خود در مورد راههای سالم کاهش وزن بپرسید. با افزایش شدت تمرینات ورزشی و کاهش کالریهای مصرفی، وزن خود را به تدریج کم کنید.
پیشگیری از سرطان روده بزرگ برای افراد با خطر بالا
تا امروز تاثیر بعضی داروها برای کاهش خطر ابتلا به پولیپهای پیشسرطانی یا سرطان روده بزرگ ثابت شده است. مثلا بعضی شواهد کاهش خطر ابتلا به پولیپ و سرطان روده بزرگ را به مصرف منظم آسپرین یا داروهای شبهآسپرین مرتبط میکنند. اما هنوز مشخص نیست چه دوز و مدت زمانی برای کاهش خطر ابتلا به سرطان لازم است. مصرف روزانه آسپیرین خطرات زیادی دارد که خونریزی و زخم دستگاه گوارش از آن جمله است. این گزینهها به طور کلی برای افرادی مطرح میشود که خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ در آنها بالا است، ولی شواهد كافي براي توصيه اين داروها به افرادي كه با خطر متوسطی روبهرو هستند وجود ندارد.
اینکه کدام درمانها بیش از همه به شما کمک خواهد کرد به شرایط خاص شما از جمله محل سرطان، مرحله آن و سایر نگرانیهای مربوط به سلامت شما بستگی دارد. درمان سرطان روده بزرگ معمولا شامل جراحی برای برداشتن توده و از بین بردن سرطان است. البته ممکن است درمانهای دیگر مانند پرتودرمانی و شیمیدرمانی نیز توصیه شود.
- جراحی سرطان روده بزرگ در مراحل اولیه: اگر سرطان روده بزرگ در مراحل اولیه باشد، ممکن است پزشک رویکردی با حداقل میزان تهاجم را برای جراحی توصیه کند، مثلا:
- برداشتن پولیپها در طول کولونوسکوپی یا همان پلیپکتومی: اگر سرطان كوچك، موضعی، كاملا محدود درون یک پولیپ و در مراحل بسیار اولیه باشد، پزشك میتواند آن را در طول كولونوسكوپی به طور كامل خارج کند.
- برداشتن مخاط با آندوسکوپی: پولیپهای بزرگتر را میتوان در طول کولونوسکوپی با استفاده از ابزارهای ویژه برداشتن پولیپ و مقدار کمی از پوشش داخلی (مخاط) روده بزرگ خارج کرد. این روش را برداشتن مخاط با آندوسکوپی مینامند.
- جراحی با حداقل تهاجم یا لاپاروسکوپی: بعضی پولیپها را نمیتوان در طول کولونوسکوپی خارج کرد؛ این پولیپها با استفاده از جراحی لاپاروسکوپی از بین میروند. در این روش، جراح عمل را از طریق چندین برش کوچک در دیواره شکم انجام میدهد و وسایل را همراه دوربینهای متصل به آنها وارد بدن میکند و این دوربینها روده بزرگ را روی یک نمایشگر ویدیویی نشان میدهند. همچنین ممکن است جراح از گرههای لنفاوی در ناحیه درگیر سرطان تعدادی نمونه بگیرد.
- جراحی سرطان پیشرفته روده بزرگ: اگر در پی پیشرفت سرطان، این بیماری به روده بزرگ رسیده یا در این اندام پیش رفته باشد، ممکن است جراح موارد زیر را توصیه کند:
- کولکتومی جزئی: در این عمل جراح قسمتی از روده بزرگ را که سرطانی است، به همراه حاشیهای از بافت طبیعی در هر دو طرف سرطان برمیدارد. جراح اغلب میتواند قسمتهای سالم روده بزرگ یا رکتوم را دوباره به هم متصل کند. این عمل معمولا با رویکردی دارای حداقل میزان تهاجم (لاپاروسکوپی) قابل انجام است.
- جراحی برای ایجاد راهی به منظور خارج کردن مواد زاید از بدن: وقتی متصل کردن دوباره قسمتهای سالم روده بزرگ یا رکتوم امکانپذیر نباشد ممکن است به کولوستومی نیاز پیدا کنید. این عمل شامل ایجاد دهانهای در دیواره شکم از قسمتی از روده باقی مانده برای از بین بردن مدفوع در کیسهای است که محکم بالای دهانه قرار میگیرد. گاهی اوقات کولوستومی موقتی است که بعد از عمل، بهبود روده بزرگ یا رکتوم را امکانپذیر میکند. با این حال ممکن است کولوستومی در برخی موارد دائمی باشد.
- برداشتن گرههای لنفاوی: در طول جراحی سرطان روده بزرگ معمولا گرههای لنفاوی مجاور نیز برداشته میشوند و از نظر وجود سرطان مورد آزمایش قرار میگیرند. اگر سرطان خیلی پیشرفته باشد و یا وضعیت سلامت عمومی بیش از حد ضعیف باشد ممکن است جراح عمل رفع یا کاهش انسداد روده بزرگ یا سایر مشکلات را برای بهبود علائم توصیه کند. این عمل جراحی برای درمان سرطان انجام نمیشود، بلکه در عوض برای رفع علائم و نشانههایی همچون انسداد، خونریزی یا درد صورت میگیرد. در موارد خاصی که سرطان فقط به کبد یا ریه گسترش یافته، اما سلامت عمومی بیمار خوب باشد، ممکن است پزشک جراحی یا سایر درمانهای موضعی را برای از بین بردن سرطان توصیه کند. شیمیدرمانی را میتوان قبل یا بعد از این نوع عمل استفاده کرد که این رویکرد فرصتی برای رهایی از سرطان در درازمدت فراهم میکند.
- شیمیدرمانی: شیمی درمانی از داروها برای از بین بردن سلولهای سرطانی استفاده میکند. اگر سرطان پیشرفته یا به گرههای لنفاوی انتشار یافته باشد، شیمیدرمانی برای سرطان روده بزرگ معمولا پس از عمل جراحی انجام میشود. به این ترتیب ممکن است شیمیدرمانی سلولهای سرطانی را که در بدن باقی مانده است از بین ببرد و به کاهش خطر عود سرطان کمک کند. شیمیدرمانی را میتوان قبل از عمل برای کوچک کردن سرطان بزرگ نیز به کار برد تا توده با جراحی راحتتر از بین برود. همچنین از شیمیدرمانی میتوان برای تسکین علائم سرطان روده بزرگی استفاده کرد که با جراحی قابل برداشتن نیست یا به دیگر مناطق بدن گسترش یافته است. گاهی شیمیدرمانی در ترکیب با پرتودرمانی به کار میرود.
- پرتودرمانی: در پرتودرمانی از منابع انرژی قدرتمند پرتوهای ایکس و پروتونها برای از بین بردن سلولهای سرطانی استفاده میکند. این روش را میتوان برای کوچک کردن یک سرطان بزرگ قبل از عمل استفاده کرد تا راحتتر بتوان آن را از بین برد. وقتی گزینه عمل جراحی مطرح نباشد میتوان از پرتودرمانی برای تسکین علائمی مانند درد استفاده کرد. گفتنی است، گاهی پرتودرمانی در ترکیب با شیمیدرمانی به کار میرود.
- دارو درمانی هدفمند: درمانهای دارویی هدفمند بر ناهنجاریهای خاص موجود درون سلولهای سرطانی تمرکز میکنند. این درمانها میتوانند با مسدود کردن چنین ناهنجاریهایی باعث مرگ سلولهای سرطانی شوند. داروهای هدفمند معمولا با شیمیدرمانی ترکیب شده و در بیشتر مواقع برای افراد مبتلا به سرطان پیشرفته روده بزرگ تجویز میشوند.
- ایمنیدرمانی: ایمنیدرمانی نوعی درمان دارویی است که از سیستم ایمنی بدن شما برای مبارزه با سرطان استفاده میکند. در واقع، زمانی که فرد به سرطان مبتلا میشود، سیستم ایمنی بدن در حمله به سلولهای سرطانی ناتوان است، زیرا سلولهای سرطانی پروتئینهایی تولید میکنند که مانع تشخیص سلولهای سرطانی توسط سلولهای سیستم ایمنی میشود. ایمنیدرمانی در این فرایند تداخل ایجاد کرده و معمولا برای مراحل پیشرفته سرطان تجویز میشود. ممکن است پزشک سلولهای سرطانی شما را آزمایش کند تا احتمال پاسخ آنها به این روش درمانی را بررسی کند.
- مراقبت حمایتی (تسکینی): مراقبت تسکینی نوعی مراقبت پزشکی تخصصی است که بر تسکین درد و سایر علائم یک بیماری جدی تمرکز میکند. مراقبت تسکینی توسط تیمی متشکل از پزشکان، پرستاران و سایر متخصصان آموزشدیده ارائه میشود که با بیمار، خانواده او و سایر پزشکان همکاری میکنند تا پشتیبانی بیشتری ارائه دهند که مکمل مراقبتهای جاری باشد. هدف تیمهای مراقبت تسکینی، بهبود کیفیت زندگی برای افراد مبتلا به سرطان و خانوادههای آنها است. این نوع مراقبت ممکن است در کنار روشهای درمانی دیگر ارائه شود. کاربرد مراقبت تسکینی همراه تمام درمانهای مناسب دیگر میتواند موجب شود مبتلایان به سرطان احساس بهتر و زندگی طولانیتری داشته باشند.
- درمان سرطان روده بزرگ در طب سنتی: احتمالا درباره درمان بیماریها با طب سنتی شنیدهاید. پرسشی که مطرح میشود این است که آیا با طب سنتی میتوان سرطان روده بزرگ را درمان کرد؟ پاسخ به این پرسش ساده نیست، چراکه سرطان دارای مرحلههای مختلفی است و طب سنتی ممکن است در شرایط وخیم بیماری بیاثر باشد. اما به طور کلی، پاکسازی روده گامی موثر در کنترل بیماری است. هیدراته نگه داشتن بدن و نوشیدن مایعات فراوان، مصرف زیاد فیبر، مصرف آلوبخارا، رازیانه و مصرف چربیهای سالم در رژیم غذایی روزانه میتوانند به حرکت بهتر مواد غذایی در روده کمک کنند و حتی در پاکسازی رودهها موثر باشند. همچینن مصرف مواد غذایی سرشار از ویتامینها به خصوص ویتامین آ و ویتامین دی موثر هستند.
سخن پایانی
سرطان روده بزرگ ، از جمله سرطانهای شایعی است که ممکن است بیمار را با مشکلات زیادی رو به رو کند. اما به طور کلی میتوان با رعایت سبک زندگی سالم، تغذیه سالم و ورزش کردن، از بروز بیماری پیگیری کرد. علاوه بر این، در صورت ابتلا به سرطان روده بزرگ، راههای درمانی متعددی وجود دارد که در این مقاله به شرح آن پرداختیم.