به طور کلی، سرطان معده در سلول­‌های پوششی و تولید‌کننده مخاط شروع شده که به این نوع سرطان، آدنوکارسینوم گفته می‌شود. طی چند دهه گذشته، نرخ شیوع سرطان در قسمت اصلی معده (تنه معده) رو به کاهش بوده، اما سرطان در ناحیه­ اتصال قسمت بالای معده به انتهای مری (دریچه کاردیا)، بسیار شایع‌ شده است. ما در ادامه علل، تشخیص و درمان سرطان معده را بررسی کرده‌ایم.

در این مقاله به توضیح این بیماری، شرح نشانه‌ها و علایم آن می‌پردازیم.

آنچه در این مطلب می‌خوانید:

علائم سرطان معده

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

علل ایجاد سرطان

عوامل تشدید کننده سرطان معده

پیشگیری از سرطان

تشخیص سرطان معده

تعیین مرحله سرطان 

مراحل سرطان معده

درمان سرطان معده

پرتو درمانی

شیمی درمانی

داروهای هدفمند

مراقبت ‌­های حمایتی و تسکین­ی

درمان­‌های بالقوه در آینده

مواجهه با سرطان

آمادگی برای مواجهه با بیماری

علائم سرطان معده

علائم و نشانه­‌های سرطان معده در ناحیه اتصال مری به معده شامل موارد زیر است:

•  خستگی
•  احساس نفخ بعد از خوردن غذا
•  احساس سیری بعد از خوردن مقدار کمی غذا
•  سوزش شدید و مداوم معده
•  سوء هاضمه مداوم
•  حالت تهوع مداوم و بی‌­دلیل
•  درد معده
•  استفراغ مداوم
•  کاهش وزن بی‌دلیل

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

در صورت بروز هرگونه علائم نگران‌­کننده از جمله علائم گفته شده، فرد باید به پزشک خود مراجعه کند تا علل شایع این نشانه‌­ها بررسی شود.

علل ایجاد سرطان معده

به طور کلی، سرطان با جهش در DNA سلول شروع می‌­شود. این جهش، باعث رشد و تقسیم بی‌­رویه سلول و افزایش بقای آن در زمانی می‌­شود که سایر سلول‌­های عادی می­‌میرند. تجمع سلول­‌های سرطانی، ایجاد تومور کرده و این سلول‌ها می‌توانند به ساختارهای مجاور نیز حمله کنند. سلول­‌های سرطانی قادرند از تومور جدا شده و در سراسر بدن گسترش یابند.

سرطان ناحیه اتصال مری به معده با بیماری رفلکس معده-مری(Gastrointestinal reflux disease:GERD) و به میزان کمتری با چاقی و سیگار‌کشیدن مرتبط است. رفلکس معده-مری (GERD) به شرایطی گفته می‌­شود که مقدار زیادی از اسید معده به سمت مری برگشته و حس سوزش شدیدی را ایجاد می‌کند. ارتباطی قوی بین رژیم غذایی غنی از غذاهای دودی­‌شده و شور، و سرطان تنه معده وجود دارد. به همین دلیل با افزایش امکان استفاده از یخچال برای نگهداری از مواد غذایی، میزان ابتلا این به سرطان نیز کاهش یافته است.

عوامل تشدید کننده سرطان معده

مهمترین عوامل افزایش خطر ابتلا به این سرطان، سابقه رفلکس معده-مری و چاقی است.

عواملی که خطر ابتلا به سرطان در تنه معده را افزایش می­‌دهند، عبارتند از:

•  رژیم غذایی مملو از غذاهای شور و دودی
•  رژیم غذایی حاوی مقادیر کم میوه و سبزیجات
•  سابقه خانوادگی سرطان معده
•  عفونت هلیکوباکتر پیلوری (Helicobacter pylori)
•  التهاب طولانی‌مدت معده
•  کم‌خونی مزمن
•  سیگار کشیدن
•  پولیپ معده

پیشگیری از سرطان

هنوز علل قطعی ابتلا به سرطان ناحیه اتصال مری به معده یا سرطان تنه معده مشخص نیست. بنابراین، هیچ راهی برای پیشگیری از آن وجود ندارد. اما می‌­توان با ایجاد تغییرات کوچکی در زندگی روزمره، ریسک ابتلا به این بیماری­‌ها را کاهش داد. برای مثال:

•  ورزش کنید. فعالیت­‌های بدنی منظم با کاهش خطر ابتلا به سرطان همراه است. سعی کنید ورزش را در برنامه بیشتر روزهای هفته خود بگنجانید.
•  میوه و سبزیجات بیشتری مصرف کنید. سعی کنید میوه و سبزیجات بیشتری را در رژیم غذایی خود بگنجانید. میوه‌­ها و سبزیجات رنگارنگ و متنوعی را انتخاب کنید.
•  مصرف غذاهای شور و دودی را کاهش دهید. با کاهش خوردن این غذاها از معده خود محافظت کنید.
•  سیگار نکشید. اگر سیگاری هستید، آن را ترک کنید و اگر سیگاری نیستید، بهتر است هرگز به سراغ آن نروید. سیگار کشیدن، خطر ابتلا به سرطان معده را همانند انواع دیگر سرطان افزایش می‌­­دهد.
•  از پزشک خود در مورد خطر ابتلا به سرطان ناحیه اتصال مری به معده سوال کنید. در صورتی که احتمال ابتلای شما به این سرطان بالا باشد، با پزشک خود مشورت کنید تا علائم و نشانه­‌های این بیماری را از طریق آندوسکوپی دوره­‌ای پیدا کند.

تشخیص سرطان معده

آزمایش‌­ها و روش­‌های مورد استفاده برای تشخیص سرطان ناحیه اتصال مری به معده (gastroesophagealjunction cancer) و سرطان معده شامل موارد زیر هستند:

•  آندوسکوپی: لوله‌­ای باریک که دارای دوربینی کوچک است، از گلو پایین می­‌رود و به داخل معده می‌­رسد. در این حالت پزشک به دنبال نشانه‌­های سرطان می­‌گردد. در صورت یافتن نواحی مشکوک به سرطان، از بافت آن قسمت برای بررسی‌­های بیشتر نمونه‌برداری (بیوپسی) می­‌شود.
•  آزمایش‌­های تصویربرداری: این آزمایش‌­­ها شامل اسکن برش­‌نگاری رایانه‌ای با تومورگرافی رایانه‌ای و یا به اصطلاح سی‌تی‌اسکن(Computed tomography:CT) و نوع خاصی از تست­‌های مربوط به اشعه X هستند (بلع باریوم) که برای جست‌وجوی سرطان معده مورد استفاده قرار می­‌گیرند.

تعیین مرحله سرطان ناحیه اتصال مری به معده یا معده

تعیین اینکه سرطان در چه مرحله‌­ای قرار دارد، به پزشک را در انتخاب روش درمانی مناسب کمک می­‌کند. آزمایش­‌ها و روش­‌های مورد استفاده برای تعیین مرحله سرطان عبارتند از:

•  آزمایش­های تصویربرداری: شامل CT و برش‌­نگاری با انتشار پوزیترون (PET:Positron emission tomography) هستند.
•  جراحی اکتشافی: گاهی اوقات، پزشک، عمل جراحی را برای یافتن علائم گسترش سرطان در مناطقی به غیر از مری و معده، یعنی در قفسه سینه یا شکم پیشنهاد می­کند. این نوع جراحی معمولا به روش لاپاراسکوپی انجام می‌­شود. در این روش، جراح چندین برش کوچک در ناحیه شکمی ایجاد کرده و با داخل کردن لوله‌های مخصوص دوربین‌دار، تصاویر مربوطه را به مانیتور موجود در اتاق عمل می‌فرستد. بسته به شرایط بیمار، از سایر آزمایش‌­ها نیز ممکن است استفاده شود.

مراحل سرطان معده

مراحل آدنوکارسینومای (سرطان) معده یا مری شامل موارد زیر است:

• مرحله ۱: در این مرحله، گسترش تومور به لایه بالایی بافت محدود می­‌شود، یعنی محلی که قسمت داخلی مری یا معده را جدا می­‌کند. همچنین، این احتمال وجود دارد که سلول­‌های سرطانی به گروه اندکی از غدد لنفاوی مجاور گسترش یافته باشند.
• مرحله ۲: در مرحله دو سرطان گسترش بیشتری یافته و تا لایه‌­های عضلانی و درونی­‌تر مری یا دیواره معده نیز پیشرفت می­‌کند. همچنین، بیشتر غدد لنفاوی نیز درگیر سرطان می­‌شوند.
• مرحله ۳: در این مرحله، سرطان در تمام لایه­‌های مری یا معده گسترش یافته و به ساختارهای مجاور نیز رسیده است. همچنین این احتمال وجود دارد که بیشتر غدد لنفاوی را درگیر کرده باشد.
• مرحله ۴: در مرحله چهارم، سرطان تا نواحی دورتری از نقطه شروع بیماری، در بدن گسترش یافته است.

درمان سرطان معده

روش‌­های درمانی سرطان معده، وابسته به مرحله سرطان، سلامت کلی بدن و انتخاب بیمار است.

عمل جراحي

اگر سرطان ناحیه اتصال مری به معده پیشرفته نباشد، باید با عمل جراحی ناحیه سرطانی مری یا معده را جدا کرد. هدف از جراحی این است که تا حد امکان، بافت سرطانی و حاشیه سالم بافت حذف شوند. معمولا، غدد لنفاوی مجاور ناحیه سرطانی نیز برداشته می‌­شوند. در سرطان معده نیز سعی بر آن است که با عمل جراحی، تمام قسمت سرطانی معده و حاشیه سالم بافت از میان برداشته شوند.

روش­‌های مورد استفاده شامل موارد زیر هستند:

•  جدا کردن تومورهای مرحله اولیه از معده: با استفاده از آندوسکوپی (در روشی به نام برداشتن مخاط آندوسکوپی) می­‌توان توده­‌های سرطانی بسیار کوچک در پوشش داخلی معده را جدا کرد. آندوسکوپ دارای لامپی روشن و یک دوربین است که از گلو وارد معده می­‌شود. پزشک از ابزارهای خاصی برای از بین بردن توده‌­های سرطانی و حاشیه سالم بافت از معده استفاده می­‌کند.
•  برداشتن بخشی از معده : طی این عمل، جراح تنها بخش درگیر با سرطان را از بدن جدا می‌­کند.
•  برداشتن کل معده (گاسترکتومی): این عمل سبب حذف کل معده و برخی از بافت­‌های اطراف آن و اتصال مستقیم مری به روده کوچک می­‌شود تا غذا بتواند از طریق دستگاه گوارش حرکت کند.
•  از بین بردن غدد لنفاوی برای جست‌وجوی سرطان: به منظور یافتن سلول­‌های سرطانی، پزشک غده­‌های لنفاوی شکم را معاینه و آن­‌ها را از بدن جدا می‌­کند.
•  جراحی با هدف تسکین علائم و نشانه­‌های بیماری: احتمالا با جدا کردن بخشی از معده، برخی از علائم و نشانه‌­های پیشرفت تومور در افراد مبتلا به سرطان حاد کاهش یابد. در این شرایط، جراحی قادر به درمان سرطان پیشرفته نیست اما می‌­تواند در تسکین آن کمک کند. جراحی، خطر خون‌ریزی و عفونت را به همراه دارد. اگر تمام یا بخشی از معده برداشته شود، احتمالا فرد مشکلاتی گوارشی را تجربه خواهد کرد.

پرتو درمانی

در این روش از پرتوهای پر انرژی مانند اشعه ‌X و پروتون‌­ها برای از بین بردن سلول­‌های سرطانی استفاده می‌­شود. در این نوع درمان، بیمار روی تختی دراز می­‌کشد و پرتوهای پر انرژی ساطع شده از دستگاه، در اطراف فرد می‌­چرخند. در سرطان ناحیه اتصال مری به معده و همچنین سرطان معده، می­‌توان از پرتو درمانی قبل جراحی (پرتو دهی القایی: Neoadjuvant) برای کوچک کردن تومور استفاده کرد تا از بین بردن آن راحت­‌تر شود. همچنین می­‌توان بعد از عمنیز از این روش استفاده کرد (پرتو دهی کمکی: Adjuvant) تا سلول‌­های سرطانی باقی­‌مانده در نواحی مری یا معده حذف شوند.

در سرطان ناحیه اتصال مری به معده، پرتو درمانی و شیمی ­‌درمانی معمولا به صورت همزمان (پرتو-شیمی درمانی) و اغلب قبل از عمل جراحی انجام می­‌شوند. احتمالا، پرتو درمانی معده موجب اسهال، سو‌ء هاضمه، تهوع و استفراغ و پرتو درمانی مری نیز ممکن است موجب درد و مشکل در عمل بلع غذا شود. به منظور جلوگیری از این عوارض جانبی و تا زمان بهبود مری، معمولا لوله‌­ای کوچک را از طریق برش کوچکی در شکم، به معده وصل می­‌کنند. در افراد مبتلا به سرطان پیشرفته، می‌­توان از پرتو درمانی در تسکین عوارض جانبی حاصل از تومورهای بزرگ استفاده کرد.

شیمی درمانی

شیمی درمانی یک درمان مبتنی بر دارو است که از مواد شیمیایی برای نابودی سلول‌های سرطانی استفاده می­‌کند. داروهای شیمی درمانی در سراسر بدن حرکت می­‌کنند و از این طریق، سلول‌­های سرطانی گسترش یافته در خارج از معده را از بین می‌­برند.

از شیمی‌­درمانی قبل از عمل برای کوچک‌ کردن تومور استفاده کرد تا حذف آن طی عمل جراحی راحت­‌تر باشد. شیمی­‌درمانی بعد از عمل نیز برای از بین بردن هرگونه سلول سرطانی باقی­‌مانده در بدن، به کار می‌­رود. غالبا، شیمی ‌­درمانی را با پرتو درمانی ترکیب می­‌کنند. همچنین از  شیمی­‌ درمانی به تنهایی، برای تسکین علائم بیماری در افراد مبتلا به سرطان معده پیشرفته استفاده می‌شود. عوارض جانبی شیمی‌­درمانی، وابسته به نوع داروی مورد استفاده است.

داروهای هدفمند

در درمان هدفمند از داروهایی استفاده می‌­شود که به ناهنجاری­‌های خاصی در سلول­های سرطانی حمله کرده، یا سیستم ایمنی بدن را برای کشتن سلول­‌های سرطانی تحریک می‌­کنند (ایمونوتراپی). داروهای هدفمند مورد استفاده در درمان سرطان معده عبارتند از:

- تراستوزومب (Trastuzumab):   به منظور حذف آن دسته از سلول‌های سرطانی معده که HER2 زیادی تولید می‌­کنند.

- راموسیروماب (Ramucirumab): برای درمان سرطان معده پیشرفته که به سایر روش­‌های درمانی پاسخ نداده است.

- ایماتینیب (Imatinib): برای درمان نوعی نادر از سرطان معده به نام تومور استروما دستگاه گوارش(Gastrointestinal stromal tumor).

- سانی‌تینیب (Sunitinib): برای از بین بردن تومورهای استرومائی دستگاه گوارش

- رِگورافِنیب (Regorafenib): برای از بین بردن تومورهای استرومائی دستگاه گوارش

چندین داروی هدفمند برای درمان سرطان ناحیه اتصال مری به معده بررسی شده‌­اند، اما فقط دو مورد از این داروها یعنی تراستوزومب و راموسیروماب برای این استفاده‌های درمانی تایید شده‌اند.

داروهای هدفمند، اغلب همراه با داروهای معمول شیمی­‌ درمانی استفاده می‌­شوند. در این شرایط، بررسی سلول­‌های سرطانی به پزشک کمک می­‌کند تا تاثیرگذاری این روش درمانی را بسنجد.

مراقبت ‌­های حمایتی و تسکین­ی

این مراقبت‌­های تخصصی پزشکی‌، بر تسکین درد و سایر علائم بیماری تمرکز دارند. متخصصان مراقبت­‌های تسکین‌­دهنده، با بیمار، خانواده و سایر پزشکان او کار می­‌کنند تا بتوانند علاوه بر مراقبت‌­ها و درمان­‌های در حال انجام، نقش یک حمایت­‌کننده تکمیلی را نیز ایفا کنند. در صورت انجام جراحی، شیمی­‌درمانی یا پرتو درمانی، از مراقبت­‌های تسکینی استفاده می­‌شود. استفاده از مراقبت‌های تسکینی در کنار سایر روش­‌های درمانی مناسب سبب می‌­شود که افراد مبتلا به سرطان روحیه بهتری داشته باشند و حتی به مدت بیشتری زندگی کنند. مراقبت تسکینی توسط تیمی از پزشکان، پرستاران و سایر افراد متخصص آموزش‌دیده انجام می­‌شود. هدف چنین تیم‌­هایی، بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به سرطان و خانواده­‌هایشان است. این نوع مراقبت در کنار سایر روش‌­های درمانی ارائه می‌­شود و مکمل آن­‌هاست.

درمان­‌های بالقوه در آینده

پژوهشگران در حال بررسی تعدادی از داروهای جدید هستند تا با روش ایمونوتراپی، از قدرت سیستم ایمنی بدن برای از بین بردن سرطان استفاده کنند. شیوه عمل این داروها پیچیده است. چنین داروهایی، سیستم ایمنی را وادار می­‌کنند که به سلول­‌های سرطانی همانند سلول­‌های مهاجم (مانند باکتری‌­ها) حمله کنند.

مواجهه با سرطان

اعلام تشخیص سرطان می‌تواند برای فرد شوکه­‌کننده و ترسناک باشد. بعد از شوک اولیه، فرد باید روی مواردی متمرکز شود که برای مقابله با بیماری به او کمک کنند:

•  فرد باید به اندازه کافی در مورد بیماری اطلاعات داشته باشد تا بتواند بهترین تصمیم را برای مراقبت از خود بگیرد. بیمار باید از پزشک خود بخواهد که جزئیات سرطان یعنی نوع، مرحله و شیوه‌­های درمانی را به او بگوید. این اطلاعات می­‌توانند در آگاهی بیمار درباره سرطان معده و مزایا و معایب هر کدام از شیوه­‌های درمانی کمک کنند.
•  ارتباط داشتن با افرادی که از سرطان نجات یافته­‌اند. یافتن گروه‌­­های حمایت و پشتیبانی افراد سرطانی به صورت حضوری یا آنلاین (مانند انجمن سرطان آمریکا) و معاشرت با افرادی که سرطان را شکست داده­‌اند، می­تواند کمک­‌کننده باشد.
•  فعال ماندن: ابتلا به سرطان به معنی توقف روند عادی زندگی و فعالیت‌­ها و سرگرمی­‌های مورد علاقه بیمار نیست و فرد باید به انجام کارهایی که به او احساس خوشایندی می­‌دهند، ادامه دهد.

آمادگی برای مواجهه با بیماری

در صورت وجود علائم نگران­‌کننده، در ابتدا فرد باید به پزشک عمومی مراجعه کرده و با تشخیص هرگونه مشکلی در معده، باید توسط یک پزشک متخصص دستگاه گوارش معاینه شود. پس از تشخیص سرطان ناحیه اتصال مری به معده یا سرطان معده، فرد باید به یک متخصص سرطان (انکولوژیست) یا یک جراح متخصص دستگاه گوارش مراجعه کند.

به دلیل کوتاه‌بودن زمان ملاقات با پزشک و اطلاعات زیادی که بیمار باید از آن­­‌ها آگاه باشد، بهتر است که فرد در مواجهه با چنین شرایطی آماده باشد. اطلاعات زیر به آماده کردن بیمار و انتظارات او از پزشک کمک می‌­کنند.

کارهایی که بیمار می‌­تواند انجام دهد:

•  نوشتن تمام علائم مشاهده‌شده، حتی مواردی که ظاهرا بی­‌ربط به بیماری هستند، نیز باید به پزشک اطلاع داده شوند.
•  نوشتن اطلاعات شخصی کلیدی، مانند استرس‌­های زیاد یا تغییراتی که اخیرا بیمار با آن­‌ها در زندگی مواجه بوده است.
•  نوشتن لیستی از تمام داروها، ویتامین‌ها یا مکمل‌­هایی که فرد مصرف می­‌کند.
•  نوشتن مواردی که سبب بهتر یا بدتر شدن علائم بیماری می­‌شوند. بدین معنی که فرد باید بداند کدام غذاها، داروها یا عوامل دیگر در بروز نشانه‌های بیماری تاثیر می‌گذارند.
•  همراه داشتن یکی از اعضای خانواده یا دوستان، گاهی اوقات درک برخی از اطلاعات ارائه‌ شده توسط پزشک دشوار است. داشتن همراه می‌­تواند در به خاطر سپردن برخی گفته­‌های پزشک کمک کند.
•  نوشتن سوالاتی که فرد می­‌خواهد از دکتر خود بپرسد.

 داشتن لیستی از سوالات می­‌تواند به کاهش نگرانی­‌های فرد کمک کند. سوالات را باید به ترتیب اهمیت پرسید.

نمونه‌­ای از سوالات مربوط به سرطان معده که بیمار می­‌تواند از پزشک خود بپرسد، عبارت­ند از:

•  به چه نوع سرطان معده‌­ا‌ی مبتلا هستم؟
•  سرطان معده من چقدر پیشرفته است؟
•  چه آزمایش­‌های دیگری را باید انجام دهم؟
•  گزینه­‌های درمانی من کدام هستند؟
•  این شیوه­‌های درمانی چقدر موفقیت­‌آمیز هستند؟
•  مزایا و معایب هر کدام از این روش­‌ها چیست؟
•  بهترین روش برای من چیست؟
•  این درمان­‌ها بر زندگی من چه تاثیری خواهند داشت؟ آیا می­‌توانم به کار خود ادامه دهم؟
•  آیا باید به دنبال روش دیگری باشم؟ هزینه آن چقدر است و آیا بیمه آن را پوشش می‌­دهد؟
•  آیا بروشوری وجود دارد که بتوانم با خود ببرم؟ چه وبسایت­‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟

علاوه بر سوال­‌های از پیش آماده، از پرسیدن سوال‌­هایی که در طول ملاقات پزشک برای بیمار پیش می­‌آیند، نباید غافل شد.

باید منتظر چه پرسش­‌هایی از طرف پزشک باشید

احتمالا پزشک سوال­‌هایی خواهد پرسید که بیمار باید آمادگی پاسخگویی به آن­‌ها را داشته باشد. این کار سبب صرفه‌جویی در زمان می‌­شود. سوالات احتمالی پزشک عبارتند از:

•  از چه زمانی علائم را احساس کردید؟
•  آیا علائم به صورت مداوم بوده‌­اند یا گاه به گاه؟
•  شدت این علائم چقدر است؟
•  چه چیزهایی این علائم را کاهش می­‌دهند؟
•  چه چیزهایی سبب شدت‌گرفتن علائم بیماری می‌­شوند؟