رفلاکس معده (Acid reflux) یا به اصطلاح ترش کردن، یک بیماری مهم گوارشی به حساب می‌آید، که در اکثر افراد جامعه شایع است. این بیماری که ممکن است در افراد مختلف علائم متفاوتی ایجاد کند، ولی به طور کلی بیماران دچار ریفلاکس معده از احساس سوزش در ناحیه سر دل حکایت دارند. در مواردی این احساس سوزش به قسمت‌های بالاتر مری از قبیل قفسه سینه، گلو و حلق می‌رود. در صورت ادامه‌دار شدن این بیماری برای مدت طولانی، مشکلات و بیماری‌هایی از قبیل سرطان مری و زخم انتهای مری را می‌توان به عنوان عوارض خطرناک آن نام برد. افراد در صورتی که بیش از دو بار در هفته احساس ترش کردن معده دارند، احتمالاً درگیر این بیماری هستند و باید حتماً به پزشک متخصص گوارش جهت درمان مراجعه کنند. مزمن بودن بیماری گوارشی رفلاکس معده و بازگشت بیش از حد و مکرر اسید معده به مری، را با نام Gerd نیز می‌شناسند.

فهرست مطالب

• علت رفلاکس معده چیست

• علائم رفلاکس معده کدامند 

• رفلاکس پنهان یا رفلاکس خاموش چیست

• راه‌های درمان بازگشت اسید معده چیست

• رژیم غذایی رفلاکس معده

• ورزش مناسب برای رفلاکس معده

• عوارض رفلاکس معده

علت رفلاکس معده چیست

مواد غذایی در بدن انسان به طور معمول و اصولی راهی یک طرفه از دهان به سوی مخرج را طی می‌کند، تا به وسیله اندام‌ها و غده‌های دستگاه گوارش تجزیه شده و مواد مغذی آنها جذب دستگاه گردش خون شود.

در دهان مواد غذایی به وسیله دندان و غدد بزاقی به مواد قابل بلع تبدیل می‌شوند. سپس این مواد از طریق حلق وارد مری شده و از آنجا راه خود را به سمت اندام مهم معده پیش می‌گیرد.

در انتهای مری و در ورودی اندام معده دریچه‌ای مهم وجود دارد که به صورت یکطرفه مواد غذایی را از مری به سمت معده عبور می‌دهد. این دریچه مهم که کاردیا نام دارد، وظیفه مهمی از قبیل جلوگیری از بازگشت مواد غذایی از معده به مری را بر عهده دارد.

غذا در درون معده با شیره و انواع آنزیم‌های معده مخلوط شده و به حالت کیموس در می‌آید. دیواره معده ساختار و پوشش خاصی دارد، که اثر این آنزیم‌ها را بر سطح خود خنثی کرده و از آسیب آنها در امان می‌ماند. ولی در صورت ایجاد اختلال در عملکرد دریچه بین مری و معده آنزیم‌ها و شیره معده یا اسید معده به اندام مری بازمی‌گردند.

از آنجایی که ساختار و پوشش دیواره مری همانند اندام معده نبوده، این آنزیم‌ها می‌توانند اثرات مخربی بر روی آن گذاشته و به مرور آسیب شدیدی به ناحیه انتهایی مری برسانند. علل بروز این بیماری در افراد مختلف متفاوت است، ولی از علت مهم و شایع بروز رفلاکس معده در اکثر بیماران مبتلا به آن می‌توان، به خوردن وعده‌های بزرگ غذایی، استفاده از نوشیدنی‌های گازدار و الکلی، سیگار کشیدن، چاقی، خوابیدن بلافاصله بعد از مصرف غذا، داشتن رژیم غذایی نامناسب، حاملگی، مصرف برخی داروهای شیمیایی از قبیل انواع آرامبخش و مصرف بیش از اندازه تنقلات اشاره کرد. همچنین کودکان نیز دچار رفلاکس معده می شوند که در مطلب دیگری به طور مفصل درباره رفلاکس نوزاد نوشته‌ایم. 

علائم رفلاکس معده کدامند 

ترش کردن معده مانند اکثر بیماری‌های گوارشی عوارض متفاوتی در افراد مختلف ایجاد می‌کند، ولی برخی از علائم در اکثر افراد دارای این بیماری به وضوح قابل مشاهده است. در ادامه به تعدادی از این علائم و نشانه‌ها خواهیم پرداخت. با وجود این، تشخیص درست و کامل ریفلاکس معده باید توسط پزشک صورت بگیرد، زیرا ممکن است، برخی از علائم با سایر بیماری‌ها شباهت داشته باشد.

گفتنی است بیماری رفلاکس معده می‌تواند در تمام سنین حتی نوزادان بروز کند. همانطور که پیش‌تر گفته شد، دلیل اصلی بروز ریفلاکس معده کاهش توانایی عضلات انتهایی مری در جلوگیری از عدم بازگشت مواد اسیدی از معده به مری است.

علائم مهم در بروز رفلاکس معده چیست

• رفلاکس معده و درد پشت: اکثر مواقع وجود درد و بیماری در اندام معده به پشت می‌زند و باعث بروز درد در ناحیه پشت کمر می‌شود. از جمله مهمترین و شایع‌ترین مشکلات معده، رفلاکس معده است. در نتیجه می‌توان درد در ناحیه پشت بدن را از علائم ریفلاکس معده دانست.
• رفلاکس معده و تنگی نفس: بازگشت اسید معده به مری می‌تواند موجب بروز تنگی نفس شود، زیرا این اسید موجب بروز تورم و تحریک در دستگاه تنفسی می‌شود. برخی از افرادی که دارای رفلاکس معده شدید و مزمن هستند، دچار بیماری آسم نیز می‌شوند. در بیان دیگر افراد دارای آسم اکثرا دچار معضل بازگشت اسید معده به مری هستند.  
• خلط گلو و رفلاکس معده: افراد دچار بیماری رفلاکس معده به طور معمول همیشه در حال صاف کردن سینه خود با سرفه هستند. خلط گلو از علائم مهم رفلکس معده به حساب می‌آید. بازگشت اسید معده به سمت دهان، به تارهای صوتی در حنجره و همچنین بافت گلو آسیب می‌رساند.
• بازگشت اسید معده به مری می‌تواند موجب سوزش ناحیه سردل و انتهای مری شود.
• برگشت اسید از معده به سمت دهان برخلاف روند گوارش می‌تواند، موجب ایجاد احساس ترش شدن دهان و گلو شود.
• باریک شدن مری و احساس ماندن چیزی در گلو و حلق 
• ایجاد احساس درد و سوزش در قفسه سینه
• بوی بد دهان
• کاهش توانایی عمل بلع
• آروغ زدن‌های مکرر
• احساس درد در زیر استخوان جناغ سینه
• حالت تهوع
• سرفه 
• دندان قروچه 
• مدفوع خونی یا سیاه 
• مشکلات تنفسی

رفلاکس پنهان یا رفلاکس خاموش چیست

تشخیص رفلاکس پنهان، با وجود فراگیر بودن این بیماری بسیار سخت است. رفلاکس پنهان می‌تواند باعث بروز احساس خفگی، تنگی‌نفس، آپنه خواب و آسم شده و به کاهش کیفیت زندگی بشر بینجامد.

رفلاکس خاموش نیز مانند رفلاکس معمولی معده بر اثر بازگشت شیره و اسیدهای معده به مری بر اثر کاهش توانایی عضلات انتهایی مری است. ولی این بازگشت اسید به مری بدون احساس سوزش در ناحیه سردل رخ می‌دهد، به همین دلیل به آن رفلاکس پنهان معده می‌گویند. تشخیص این نوع رفلاکس معمولا دشوار‌تر و زمان‌بر خواهد بود. در نتیجه تاثیرات مخرب آن بر مری، تارهای صوتی، گلو و دستگاه تنفس بیشتر از رفلاکس معمولی معده است.

از علائم مهم ریفلاکس معده پنهان می‌توان، به مواردی از قبیل گرفتگی صدا به دلیل آسیب رساندن اسید معده به تارهای صوتی، سرفه کردن، ایجاد خلط در گلو، مشکلات تنفسی، وجود اشکالاتی در انجام عمل بلع، التهاب حنجره و احساس گیر کردن جسمی در ناحیه گلو نام برد. گفتنی است رفلاکس پنهان معده در نوزادان می‌تواند علائم متفاوتی داشته باشد.

راه‌های درمان بازگشت اسید معده چیست

همانطور که می‌دانید، دستگاه گوارش اولین محل برای ورود مواد غذایی و ارتباط آن با بدن انسان است. به همین دلیل برای حفظ سلامت کامل این دستگاه و اندام‌های آن، باید از مواد غذایی و نوشیدنی‌های مناسب در طول زندگی روزانه خود استفاده کنیم. به طور مثال غذاهای تند، ادویه‌دار و چرب و همچنین مرکبات، سیر و پیاز جزو مواد غذایی مضر برای بیماری رفلاکس معده به حساب می‌آیند.

بهبود شیوه زندگی و رعایت سبک زندگی سالم، فراهم ساختن راهکارهایی جهت کاهش وزن، آدامس جویدن بعد از خوردن غذا، کاهش استرس، کوچک کردن وعده‌های غذایی، نخوابیدن (دراز نکشیدن) بعد از مصرف غذا نیز می‌توانند به روند بهبودی ترش کردن معده کمک کنند. روش‌هایی از قبیل دارو درمانی (شیمیایی و گیاهی)، جراحی و استفاده از طب سنتی نیز می‌توانند در زمینه درمان این مشکل بسیار مفید و موثر واقع شوند.

بهترین دارو برای رفلاکس معده: داروهای برطرف کننده ریفلاکس معده باید حتما از طرف پزشک برای فرد بیمار تجویز شود و مصرف خودسرانه آنها می‌تواند عوارض زیادی با خود به همراه داشته باشد.

داروهای کاهش دهنده اسید معده از قبیل، هیدروکسید آلومینیوم و هیدروکسید منیزیم می‌توانند نقش آنتی اسیدی بزرگی ایفا کنند. داروهای مسدود کننده H2، مهار کننده پمپ پروتون و پروکینت‌ها نیز در کاهش علائم رفلکس معده نقش مهمی دارند. داروهایی نظیر امپرازول، رانیتیدین، فاموتیدین، پانتوپرازول و رابیپراول را می‌توان از داروهای مهم در درمان و کاهش علائم ریفلاکس معده نام برد.

درمان رفلاکس معده در طب سنتی: طب سنتی را می‌توان با داروها و دمنوش‌های گیاهی (از قبیل چای بابونه) در درمان این بیماری گوارشی بسیار مفید دانست. مصرف داروهای گیاهی و دمنوش‌ها نیز مانند سایر داروهای شیمیایی، نیاز به تایید پزشک دارد.

• نصف قاشق چایخوری جوش شیرین را در یک لیوان آب ریخته و پس از مخلوط کردن میل کنید.
• مصرف میوه‌هایی نظیر موز و سیب به کاهش رفلاکس کمک می‌کنند.
• مصرف نوشیدنی آلوئه‌ورا قبل از غذا نیز می‌تواند کمک بزرگی به کاهش رفلاکس معده بکند.
• زنجبیل تازه را در یک لیوان آب قرار دهید سپس ۲۰ الی۱۵ دقیقه قبل از مصرف غذا زنجفیل را خارج کرده، آن آب را میل کنید.

عمل رفلاکس معده: جراحی آخرین مراحل درمانی ریفلاکس معده به حساب می‌آید و پزشک در صورتی که روش‌های دارویی در کاهش عوارض این بیماری موثر نباشند، این روش را پیشنهاد می‌کند. در روش جراحی برای درمان رفلاکس معده که به طور متداول به دو صورت انجام می‌شود، قالبا جراح دریچه مصنوعی و یا یک حلقه تیتانیومی به نام  Linx را در انتهای مری جایگذاری کرده تا از برگشت اسید معده به مری جلوگیری کند.

رژیم غذایی رفلاکس معده

مواد غذایی می‌تواند، در هر شخص بسته به خصوصیات فردی و ویژگی‌های جسمی و ذهنی، تاثیرات متفاوتی داشته باشد. به طور کلی مواد غذایی با میزان ادویه بالا، تند، چرب، تنقلات، غذاهای فرآوری شده، مرکبات، عرق نعناع و انارتاثیرات سو زیادی بر بازگشت اسید معده خواهند گذاشت.

مصرف مواد غذایی مناسب که در ادامه آنها را نام خواهیم برد، می‌توانند به کاهش علائم این بیماری در افراد کمک بزرگی کنند.

• سرکه سیب می‌تواند به کاهش اسیدیته مری و معده کمک کند.
• محلول جوش شیرین در آب که در بالا توضیح دادیم.
• شربت آلوئه‌ورا
• مصرف آب لیموی تازه
• سیب قرمز
• خرما
• زنجبیل
• عسل و چای دارچین
• ماست
• دمنوش نعنا
• دمنوش بابونه
• بادام خام
• شیرین بیان
• و همچنین مواد غذایی نظیر آب سیب‌زمینی، روغن زیتون، هندوانه، هویج، آب هویج، سفیده تخم‌ مرغ، تخم کتان و موز. 

ورزش مناسب برای رفلاکس معده

ورزش برای درمان رفلاکس معده نیز می‌تواند مفید باشد. استفاده از بالش مناسب در هنگام خواب می‌تواند، کمک بزرگی به کاهش علائم رفلاکس معده شبانه کند. قبل از انجام حرکات ورزشی (حدود ۲ ساعت)  بهتر است، غذای جامد مصرف نکنید، تا در حین انجام حرکات ورزشی برگشت اسید معده به مری اتفاق نیفتد.

انجام حرکات کششی و یوگا از مهمترین و بهترین نوع ورزش جهت کاهش علائم رفلاکس معده به شمار می‌روند. بهتر است قبل از انجام حرکات ورزشی با پزشک خود مشورت کنید.

عوارض رفلاکس معده

ریفلاکس معده در صورت تداوم و مزمن بودن می‌تواند عوارض جدی با خود به همراه بیاورد و حتما باید از پزشک در این باره مشورت گرفت. عوارض رفلاکس پنهان معده به دلیل سختی تشخیص به مراتب بیشتر از رفلاکس معمولی خواهد بود.

افراد دچار این بیماری گوارشی، نباید آن را پشت گوش انداخته و به آن بی محلی کنند. بیماری‌هایی از قبیل سرطان مری، سرطان حنجره، زخم مری، زخم در ناحیه گلو و اختلال در تارهای صوتی از عوارض خطرناک این مشکل فراگیر گوارشی هستند. در این مطلب نیز می‌توانی درباره عوارض خطرناک رفلاکس معده بیشتر بخوانید. 

سخن پایانی 

رفلاکس معده یکی از بیماری‌های شایع دستگاه گوارش است که به دلیل بازگشت اسید معده به مری به وجود می‌آید. روش‌های درمانی زیادی از قبیل دارو درمانی، طب سنتی، تغییر رژیم غذایی، پیروی از سبک زندگی سالم و پایبندی به اصول تغذیه سالم و همچنین جراحی برای آن وجود دارد. بهتر است افرادی که بیش از دوبار در هفته دچار ریفلاکس معده می‌شوند، به پزشک جهت درمان این بیماری مراجعه کنند، تا از عوارض خطرناک آن در امان بمانند.