زخم معده زخمی است که در غشای معده، مری تحتانی یا روده کوچک ایجاد می‌شود. زخم معده معمولا در نتیجه التهاب ناشی از باکتری هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori) و همچنین در اثر فرسایش اسیدهای معده ایجاد می‌شود. شایع‌ترین علامت زخم معده دل درد است. زخم معده فقط داخل معده به وجود نمی‌آید و به طور کلی به سه دسته تفسیم می شود؛ زخم‌هایی که داخل معده ایجاد می‌شوند؛ زخم‌هایی که داخل مری ایجاد می‌شوند و زخم‌هایی که در قسمت فوقانی روده باریک ایجاد می‌شوند که به این زخم‌ها، زخم‌ اثنی عشر گفته می‌شود. در ادامه درباره زخم معده، تشخیص و عوارض آن. وهمچنین درمان دارویی و درمان خانگی زخم معده توضیحات بیتشری ارائه خواهیم داد. بنابراین، تا پایان مطلب با ما باشید. 

فهرست مطالب

• چه چیزی باعث زخم معده میشود

  • باکتری عامل زخم معده چیست

  • استفاده مکرر از آسپرین، ایبوپروفن و سایر داروهای ضد التهاب

  • آیا نوشیدن قهوه باعث زخم معده می شود

• علائم زخم معده چیست

• آزمایش معده چگونه است

• عوارض زخم معده

• چگونه می‌توان از زخم معده جلوگیری کرد

• چگونه زخم معده را درمان کنیم

  • درمان گیاهی زخم معده

  • میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل برای درمان خانگی زخم معده

• زخم‌های معده‌ که بهبود نمی‌یابند

چه چیزی باعث زخم معده میشود

مردم تصور می‌کردند که استرس یا برخی غذاها (به خصوص غذاهای تند) می‌توانند باعث ایجاد زخم معده شوند. اما محققان هیچ مدرکی برای اثبات این نظریه‌ها پیدا نکرده‌اند. عوامل مختلفی می‌توانند باعث از بین رفتن مخاط معده، مری و روده کوچک شوند که در ادامه درباره علل زخم معده توضیح می‌دهیم.

باکتری عامل زخم معده چیست

حدود ۵۰ درصد از جمعیت جهان به عفونت هلیکوباکتر پیلوری (Helicobacter pylori) مبتلا هستند که اغلب بدون هیچ علامتی است. هلیکوباکتر پیلوری، نوعی باکتری است که می‌تواند باعث عفونت و التهاب معده شود. محققان بر این باورند که افراد می‌توانند هلیکوباکتر پیلوری را از شخصی به شخص دیگر منتقل کنند، خصوصا در دوران کودکی. از این رو، یکی از بیکاری هایی که کودکان با آن درگیر می‌شوند، زخم معده در کودکان است. 

باکتری‌های H. pylori به لایه مخاط دستگاه گوارش می‌چسبند که باعث التهاب (تحریک) شده و می‌تواند باعث از بین رفتن این پوشش محافظ شود. این از بین رفتن لایه مخاط یک مشکل است، زیرا معده شما حاوی اسید قوی برای هضم غذا است. بدون لایه مخاط برای محافظت از آن، اسید به بافت معده می‌خورد.

با این حال، برای اکثر افراد وجود هلیکوباکتر پیلوری تأثیر منفی ندارد. فقط ۱۰ درصد تا ۱۵درصد افراد مبتلا به آن در نهایت دچار زخم معده می‌شوند.

استفاده مکرر از آسپرین، ایبوپروفن و سایر داروهای ضد التهاب

استفاده مکرر از آسپرین، ایبوپروفن و سایر داروهای ضد التهاب  می‌تواند لایه مخاطی دستگاه گوارش را از بین ببرند. البته هرکسی که داروهای ضدالتهاب (NSAIDs) مصرف کند دچار زخم نمی‌شود. استفاده از NSAID همراه با عفونت هلیکوباکتر پیلوری بسیار خطرناک است. افرادی که به هلیکوباکتر پیلوری مبتلا هستند و به طور مکرر از NSAID استفاده می‌کنند بیشتر در لایه مخاطی آسیب می‌بینند و آسیب آن‌ها بسیار شدید است.

ایجاد زخم معده در اثر استفاده از NSAID همچنین در موارد زیر افزایش می‌یابد:

1. مصرف دوزهای بالای NSAID
2. افراد با سن۷۰ سال یا بیشتر
3. استفاده همزمان داروهای NSAID با داروهای کورتیکواستروئید (داروهایی که ممکن است پزشک برای آسم، آرتروز یا لوپوس تجویز کند)
4. استفاده در مدت طولانی و به طور مداوم از NSAIDS
5. داشتن سابقه بیماری زخم معده
6. استعمال دخانیات
7. مصرف نوشیدنی‌های الکلی 
8. پرتو درمانی
9. سرطان معده

آیا نوشیدن قهوه باعث زخم معده می شود

این یک تصور غلط رایج است که قهوه و غذاهای پرادویه می‌توانند باعث ایجاد زخم معده شوند. در گذشته، ممکن است شنیده باشید که افراد مبتلا به زخم معده باید رژیم غذایی سخت داشته باشند. اما تحقیقات نشان داده‌اند که اگر زخم معده دارید، می‌توانید از هر غذایی که انتخاب می‌کنید لذت ببرید به شرطی که علائم شما را بدتر نکند.

علائم زخم معده چیست

رایج‌ترین علامت زخم معده سوزش شکم است که از ناف تا قفسه سینه گسترش می‌یابد و ممکن است از خفیف تا شدید باشد. در بعضی موارد، درد ممکن است شب شما را بیدار کند. زخم‌های کوچک معده ممکن است در مراحل اولیه علائمی ایجاد نکنند. سایر علائم رایج زخم معده شامل موارد زیر می‌شوند:

• احساس سیری
•  نفخ یا باد گلو
• عدم تحمل غذاهای چرب
• سوزش سردل
• حالت تهوع
• استفراغ یا استفراغ خون (که ممکن است قرمز یا سیاه به نظر برسد)
• خون تیره در مدفوع، یا مدفوع سیاه
• مشکل تنفس
• احساس ضعف
• کاهش وزن بدون دلیل
• تغییر اشتها

چه موقع به پزشک مراجعه کنیم

در صورت داشتن علائم و نشانه‌های شدید ذکر شده در بالا به پزشک مراجعه کنید. خصوصا اگر علائم شما پس از ۱۰ تا ۱۴ روز درمان ادامه دارد یا بدتر می‌شود. همچنین کاهش وزن بدون تلاش دارید و اگر داروهای ضد اسید بدون نسخه درد شما را تسکین می‌دهد، اما درد دوباره برمی‌گردد به پزشک مراجعه کنید.

آزمایش معده چگونه است

دو نوع آزمایش برای تشخیص زخم معده در دسترس است که به آن‌ها آندوسکوپی فوقانی و سری دستگاه گوارش فوقانی (GI) گفته می‌شود.

• آندوسکوپی فوقانی

در این روش، پزشک شما یک لوله طولانی را با دوربین پایین گلوی شما و داخل معده و روده کوچک شما قرار می‌دهد تا محل زخم را بررسی کند.

در همه موارد نیاز به آندوسکوپی فوقانی نیست. با این حال، این روش مناسب افرادی است که بیشتر در معرض خطر سرطان معده هستند. همچنین این روش برای افراد بالای ۴۵ سال و همچنین افرادی کم خونی، کاهش وزن، خونریزی دستگاه گوارش و مشکل در بلعیدن دارند توصیه می‌شود.

• سری دستگاه گوارش فوقانی

اگر در بلعیدن مشکل ندارید و خطر ابتلا به سرطان معده در شما کم است، ممکن است دکتر شما آزمایش سری دستگاه گوارش فوقانی را به شما توصیه کند. در این روش، شما مایعی غلیظی بنام باریم خواهید نوشید. این مایع امکان مشاهده و درمان زخم را برای پزشکتان فراهم می‌کند. سپس یک تکنسین با اشعه ایکس از معده، مری و روده کوچک شما عکس می‌گیرد.

از آنجایی که هلیکوباکترپیلوری عامل ایجاد زخم معده است، پزشک همچنین یک آزمایش برای بررسی این عفونت در معده شما انجام می‌دهد.

عوارض زخم معده

زخم معده درمان نشده با گذشت زمان می‌تواند بدتر شود. این زخم می‌تواند منجر به عوارض جدی دیگر سلامتی مانند موارد ذکر شده در زیر شود:

1. سوراخ شدن: سوراخی در پوشش داخلی معده یا روده کوچک ایجاد می‌شود و باعث عفونت می‌شود. نشانه آن درد ناگهانی و شدید در شکم است.
2. خونریزی داخلی: خونریزی زخم می‌تواند منجر به از دست دادن خون قابل توجهی شود و بنابراین نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد. علائم زخم خونریزی دهنده شامل سبکی سر، سرگیجه و مدفوع سیاه است.
3. بافت اسکار: این بافت ضخیمی است که پس از آسیب ایجاد می‌شود. این بافت عبور غذا از دستگاه گوارش را با مشکل روبرو می‌کند. علائم بافت اسکار شامل استفراغ و کاهش وزن است.

هر سه عارضه جدی است و ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد. در صورت مشاهده علائم زیر به دنبال فوریت پزشکی باشید:

• درد ناگهانی شکم
• بیهوش شدن، تعریق زیاد یا گیجی (زیرا این‌ها ممکن است نشانه‌های شوک باشند)
• خون در استفراغ یا مدفوع
• درد شکمی که با حرکت بدتر می‌شود اما با دراز کشیدن کاملا بهبود می‌یابد.

با درمان مناسب، بیشتر زخم‌های معده بهبود می‌یابند. فراموش نکنید که  قطع زودهنگام مصرف دارو و مصرف دخانیات و الکل و همچنین مسکن‌های درد غیراستروئیدی، ممکن است درمان شما را بی‌اثر کند.

برخی از زخم‌ها با درمان بهبود نمی‌یابند. اگر زخم شما با درمان اولیه بهبود نیافت، ممکن است نشان دهنده موارد زیر باشد:

• تولید بیش از حد اسید معده
• وجود باکتری غیر از H. pylori در معده
• بیماری دیگری مانند سرطان معده یا کرون

پزشک شما ممکن است روش دیگری برای درمان ارائه دهد یا آزمایشات اضافی را برای بررسی سرطان معده و سایر بیماری‌های دستگاه گوارش انجام دهد.

چگونه می‌توان از زخم معده جلوگیری کرد

برخی از انتخاب‌ها و عادات زندگی می‌توانند خطر ابتلا به زخم معده را کاهش دهند که شامل این موارد می‌شوند: 

• مصرف الکل را کنار بگذارید
• برای جلوگیری از عفونت، دستان خود را مرتبا بشویید
• استفاده از ایبوپروفن، آسپرین و ناپروکسن را محدود کنید

داشتن سبک زندگی سالم با ترک سیگار و برخورداری از تغذیه سالم و متعادل و سرشار از میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل به شما در جلوگیری از ایجاد زخم معده کمک می‌کند. پیروی از رژیم غذایی زخم معده می‌تواند گامی موثر در کنترل بیماری زخم معده باشد که در وبسایت سبک زندگی می‌توانید مطالعه کنید.

چگونه زخم معده را درمان کنیم

درمان به علت اصلی زخم معده شما بستگی دارد. اگر آزمایشات نشان دهد که به عفونت هلیکوباکترپیلوری مبتلا هستید، پزشک ترکیبی از داروها را برای شما تجویز می‌کند. تا دو هفته باید داروها را مصرف کنید. این داروها شامل آنتی بیوتیک برای کمک به از بین بردن عفونت‌ها و مهار کننده‌های پمپ پروتون برای کاهش اسید معده است.

شما ممکن است عوارض جانبی جزئی برای مصرف آنتی بیوتیک‌ها مانند اسهال یا ناراحتی معده را تجربه کنید. اگر این عوارض باعث ناراحتی قابل توجهی شده یا با گذشت زمان بهبود نیافتند، با پزشک خود صحبت کنید.

اگر پزشک تشخیص دهد که شما به عفونت هلیکوباکترپیلوری مبتلا نیستید، ممکن است برای کاهش اسید معده و کمک به التیام زخم شما تا هشت هفته لانزوپرازول را توصیه کند.

مسدود کننده‌های اسید مانند فاموتیدین نیز می‌توانند اسید معده و درد زخم را کاهش دهند. این داروها به صورت نسخه‌ای و همچنین بدون نسخه در دوزهای پایین‌تر در دسترس هستند.

درمان گیاهی زخم معده

زخم معده با آنتی بیوتیک و داروهایی برای کاهش و مسدود شدن اسید معده درمان می‌شود. علاوه بر این برنامه درمانی به خوبی اثبات شده، تحقیقات نشان داده است که برخی از داروهای خانگی طبیعی نیز وجود دارد که ممکن است در بهبود سریع‌تر زخم معده مفید باشد. با دکتر خود در مورد افزودن این غذاها به رژیم خود صحبت کنید:

• فلاونوئیدها

تحقیقات نشان می‌دهد که فلاونوئیدها (همچنین به عنوان بیوفلاونوئیدها شناخته می‌شوند) ممکن است یک درمان موثر برای زخم معده باشند. فلاونوئیدها ترکیباتی هستند که به طور طبیعی در بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات وجود دارند. غذاها و نوشیدنی‌های غنی از فلاونوئیدها عبارتند از:

• سویا
• حبوبات
• انگور قرمز
• کلم پیچ
• کلم بروکلی
• سیب
• توت
• چای، به خصوص چای سبز

این غذاها همچنین به بدن در مبارزه با باکتری‌های H. pylori کمک می‌کنند.

از فلاونوئیدها به عنوان "پروستروکتور" یاد می‌شود، به این معنی که آنها از غشا معده دفاع می‌کنند و می‌توانند باعث بهبود زخم معده شوند. طبق تحقیقات موسسه Linus Pauling، هیچ عارضه جانبی در مصرف فلاونوئیدها در یک رژیم غذایی معمولی وجود ندارد، اما مقادیر بالاتر فلاونوئیدها ممکن است در لخته شدن خون تداخل ایجاد کنند.

شما می‌توانید فلاونوئیدها را در رژیم خود دریافت کنید یا آن‌ها را به عنوان مکمل مصرف کنید.

• شیرین بیان دگلیسیریزه شده

 شیرین بیان قدیمی با طعم شیرین استخراج شده (دگلیسیریزه: استخراج و حذف گلیسیریزیک اسید از ریشه گیاه شیرین بیان) برای زخم معده مفید است. تحقیقات نشان داده است که شیرین بیان دگلیسیریزیزه شده ممکن است با مهار رشد هلیکوباکترپیلوری به بهبود زخم کمک کند. شیرین بیان دگلیسیریزه به صورت مکمل در دسترس است.

البته نمی‌توانید این اثر را از خوردن آب نبات شیرین بیان بدست آورید. مصرف بیش از حد آب نبات شیرین بیان برای برخی افراد مضر است.

مصرف بیش از ۲ اونس در روز برای بیش از دو هفته می‌تواند مشکلات قلبی یا فشار خون بالا را بدتر کند.

• پروبیوتیک‌ها

پروبیوتیک‌ها باکتری‌های زنده و مخمر هستند که میکروارگانیسم‌های سالم و مهمی را برای دستگاه گوارش فراهم می‌کنند و در بسیاری از غذاهای رایج، به ویژه غذاهای تخمیر شده وجود دارند. این غذاها عبارتند از:

• دوغ
• ماست
• میسو یا خمیر سویا
• کفیر

شما همچنین می‌توانید پروبیوتیک‌ها را به صورت مکمل مصرف کنید.

مطالعات نشان داده است که هنگامی که پروبیوتیک‌ها به رژیم غذایی برای درمان زخم معده اضافه شوند، ممکن است به بهبود هلیکوباکترپیلوری و افزایش میزان درمان افراد مبتلا به زخم معده کمک کنند. 

• قره قاط

در برخی مطالعات نشان داده است که قره قاط با جلوگیری از تجمع باکتری‌ها در دیواره‌های مثانه، به کاهش عفونت‌های دستگاه ادراری کمک می‌کند. قره قاط و عصاره قره قاط همچنین می‌تواند در مبارزه باH. Pylori موثر باشد. قره قاط زیاد به هر شکل ممکن است به دلیل داشتن مقدار زیادی قند باعث ناراحتی معده و روده شود. بنابراین با مقادیر کم شروع کنید و به تدریج افزایش دهید.

• مصطکی

مصطکی، شیره درختی است که در مدیترانه رشد می‌کند. مطالعات در مورد اثر مصطکی بر روی عفونت هلیکوباکترپیلوری متفاوت است، اما حداقل یک مورد کوچک نشان می‌دهد که جویدن آدامس مصطکی می‌تواند به مبارزه با H. pylori کمک کند. با این حال، هنگامی که با روش درمان توسط آنتی بیوتیک‌ها و داروهای کاهش‌دهنده اسید معده مقایسه می‌شود، اثر آن به طور قابل توجهی کمتر است.

می‌توانید آدامس آن را بجوید یا به صورت مکمل قورت دهید.

میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل برای درمان خانگی زخم معده

• عسل

بسته به گیاهی که از آن عسل تهیه شده است، عسل می‌تواند حداکثر ۲۰۰ عنصر مفید داشته باشد، از جمله پلی‌فنول و آنتی اکسیدان‌. عسل یک ضد باکتری قدرتمند است و نشان داده شده است که مانع رشد هلیکوباکترپیلوری می‌شود. تا زمانی که سطح قند خون نرمال داشته باشید، می‌توانید از عسل لذت ببرید.

• سیر

در آزمایشات آزمایشگاهی، حیوانی و انسانی نشان داده شده است که عصاره سیر مانع رشد هلیکوباکترپیلوری می‌شود. اگر طعم و مزه سیر را دوست ندارید، می‌توانید عصاره سیر را به صورت مکمل مصرف کنید.

سیر به عنوان رقیق کننده خون عمل می‌کند، بنابراین اگر از وارفارین (کومادین)، سایر داروهای رقیق کننده خون یا آسپرین استفاده می‌کنید قبل از مصرف از پزشک خود سوال کنید.

رژیم غذایی حاوی میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل نه تنها برای سلامت کلی شما مفید است بلکه تحقیقات نشان می‌دهند یک رژیم غذایی غنی از ویتامین می‌تواند به بدن شما کمک کند تا زخم معده شما را التیام بخشد.

غذاهای حاوی آنتی اکسیدان پلی فنول‌ها ممکن است از شما در برابر زخم محافظت کرده و به بهبود زخم کمک کنند. غذاها و ادویه‌های غنی از پلی فنول شامل:

• رزماری خشک شده
• بذر کتان
• پونه کوهی
• شکلات تلخ
• زغال اخته، تمشک، توت فرنگی و توت سیاه
• زیتون سیاه

زخم‌های معده‌ که بهبود نمی‌یابند

زخم‌های معده که با درمان بهبود نمی‌یابند، زخم معده مقاوم نامیده می‌شوند. دلایل زیادی برای عدم بهبود زخم وجود دارد، از جمله:

• عدم استفاده از داروها طبق دستورالعمل
• این واقعیت که برخی از انواع H. pylori در برابر آنتی بیوتیک‌ها مقاوم هستند.
• استعمال دخانیات
• استفاده منظم از مسکن‌ها NSAID که خطر زخم را افزایش می‌دهند.
• تولید بیش از حد زیاد اسید معده، مانند سندرم زولینگر
• عفونت دیگری به غیر از H. pylori
• سرطان معده
• بیماری‌های دیگری که ممکن است باعث ایجاد زخم‌هایی مانند زخم در معده و روده کوچک شود، مانند بیماری کرون

درمان زخم‌های مقاوم به طور کلی شامل از بین بردن عواملی است که ممکن است در بهبود تداخل داشته باشند. اگر دچار عارضه جدی ناشی از زخم مانند خون‌ریزی حاد شوید، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشید. با این حال، به دلیل داروهای موثر موجود در حال حاضر، جراحی به مراتب کمتر از گذشته مورد نیاز است.

سخن پایانی

برخی از افراد از ناراحتی‌های معده و زخم معده رنج می‌برند. اما خبر خوب این است که در بسیاری از مواقع به خصوص در شرایط اولیه ظهور بیماری با پیروی از سبک زندگی سالم، عدم استعمال دخانیات و مشروبات الکلی و همچنین داشتن یک رژیم غذایی سالم می‌توان از شدت یافتن این بیماری جلوگیری کرد.