سرطان زبان، ایجاد توده‌ و یا زخم‌هایی بر سطح زبان است که از بین نمی‌روند. این توده‌ها ممکن است در اندازه‌های مختلف و قسمت‌های متفاوتی از سطح زبان ایجاد شوند. اگر این زخم‌ها در قسمت جلو باشد به آن سرطان زبان و اگر در قسمت تحتانی باشد به آن سرطان حلق (Oropharyngeal cancer) می‌گویند. اگرچه تشخیص آن نیازمند انجام آزمایش‌ها و معاینات پزشکی است، اما بروز چندین نشانه از جمله ایجاد زخم‌های ماندگار در پوشش دهان و درد و بی‌حسی همیشگی می‌تواند تشخیص اولیه‌ این سرطان باشد. ما نشانه‌ها، علل، مراحل تشخیص و شرایط درمان آن را بررسی کرده‌ایم.

آن‌چه در این مطلب خواهید خواند:

نشانه‌های ابتلا به سرطان زبان چیست

سرطان زبان چه مراحلی دارد

علل ابتلا 

مراحل تشخیص 

چگونه می‌توان از ابتلا به سرطان زبان پیشگیری کرد

آیا این سرطان قابل درمان است

نشانه‌های ابتلا به سرطان زبان چیست

بسیاری از علائم اولیه سرطان دهان به راحتی قابل مشاهده نیستند، بنابراین ممکن است فرد در مراحل اولیه پیشرفت سرطان متوجه بیماری خود نشود. افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به سرطان قرار دارند (مانند افراد سیگاری یا الکلی) باید هر نوع علامتی را جدی بگیرند. همچنین، چنین افرادی باید به صورت منظم به پزشک و دندان­پزشک مراجعه کنند تا مرتبا معاینه شده و وجود هرگونه مشکلی در آن­‌ها تشخیص داده شود. به شایع‌­ترین علائم سرطان زبان، کارسینومای سلو‌ل­‌های سنگ‌فرشی گفته می­‌شود (squamous cell Carcinoma). سلول­‌های سنگفرشی، سلول­‌هایی نازک و مسطح هستند که در سطح پوست و زبان، در بخش پوششی دستگاه گوارش، دستگاه تنفس، دهان، گلو، تیروئید و حنجره قرار دارند. 

نشانه سرطان زبان عبارتند از:

• وجود لکه‌­های قرمز یا سفید و قرمز (لوکوپلاکی دهان/ Oral leukoplakia) روی قسمت پوششی زبان
• ایجاد زخم­‌های بهبود نیافتنی روی زبان و داخل حفره دهان
• احساس درد هنگام عمل جویدن و بلع غذا
• خون‌ریزی بی‌دلیل زبان
• حس وجود توده‌ در گلو (گویا چیزی در گلو گیر کرده است)
• احساس بی‌حسی در دهان 
• دشواری در حرکت دادن فک یا زبان
• وجود توده ماندگار روی زبان (ناحیه­‌ای که بیش از سه هفته زخم در آنجا باقی مانده باشد)
• ایجاد توده و ضخیم‌شدن بافت پوششی دهان
• بی­‌حسی و کرختی زبان

علائم سرطان زبان مشابه سایر سرطان­‌های مربوط به دهان است و احتمالا این علائم نیز در مراحل اولیه ابتلا قابل رویت نباشند. همچنین این احتمال نیز وجود دارد که فردی بدون ابتلا به سرطان زبان یا انواع دیگر سرطان‌­های دهان، این علائم را تجربه کند.

سرطان زبان چه مراحلی دارد

پزشک، مراحل بیشتر سرطان‌­ها را بر اساس مقدار سرطان، گسترش یا عدم گسترش آن در بدن و متاستاز سرطان (سرطان پیشرفته) به سایر اندام­‌ها دسته­‌بندی می‌کند.

در این سیستم طبقه­‌بندی، از حروف و اعداد استفاده می‌­شود. حرف T بیانگر تومور (Tumor) و حرف N به غدد لنفاوی گردن (Neck lymph nodes) اشاره دارد. هر کدام از این حروف به ترتیب با اعداد یک تا چهار یا صفر تا سه درجه­‌بندی می­‌شوند.

افراد T1 به کمترین درجه از سرطان مبتلا هستند و افراد T4 بیشترین درجه از سرطان را دارند.
N0 نشان می‌­دهد سرطان زبان به هیچکدام از گره‌­های لنفاوی نرسیده است و این در حالی است که N3 یعنی سرطان تا تعداد زیادی از غدد لنفاوی گسترش یافته است.
طبقه­‌بندی سرطان به روش­‌های زیر نیز وجود دارد: 

• درجه کم
• متوسط
• درجه بالا

این درجه‌­بندی بیانگر سطح پیشرفت سرطان و احتمال گسترش آن به سایر نقاط بدن است.

علل ابتلا 

علت اصلی ابتلا به سرطان زبان هنوز برای پزشکان مشخص نیست. با این حال، عواملی وجود دارند که احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می­‌دهند. این عوامل عبارتند از:

• سیگار کشیدن و جویدن تنباکو
• مصرف الکل
• مصرف کم میوه­‌ها و سبزیجات و خوردن زیاد گوشت قرمز یا غذاهای فرآوری شده
• ابتلا به اچ‌پی‌‌وی (HPV: Human papillomavirus) 
• داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان زبان یا دهان
• سابقه ابتلا به سایر سرطان­‌ها به­ خصوص سایر سرطان­‌های مربوط به سلول‌­های سنگ‌فرشی

همچنین، مردهای مسن بیشتر در خطر ابتلا به سرطان زبان قرار دارند و معمولا، سرطان­‌های مربوط به دهان در افراد بالای پنجاه سال دیده می‌­شود. علاوه بر این، افرادی که سیگار می­‌کشند و الکل مصرف می­‌کنند، ۱۵ برابر بیشتر از سایر افراد در خطر ابتلا به این سرطان قرار دارند. 

دیگر عوامل تشدیدکننده این سرطان به شرح زیر است:

• بیماری رفلکس معده (GERD)
• جویدن فوفل (یا پوپل یا نخل هندی، عادتی که در جنوب شرقی آسیا مرسوم است)
• قرار گرفتن در معرض برخی از مواد شیمیایی مانند آزبست، اسید سولفوریک و فرمالدهید
• عدم رعایت بهداشت دهان و دندان

علاوه بر این، سایر عواملی که روی دهان تاثیر می‌­گذارند، مانند فشردگی دندا‌‌‌‌‌‌‌‌ن‌‌‌­ها که می‌­تواند برای افراد اذیت­ کننده باشد و یا منجر به درست جا نیفتادن دندان مصنوعی شود نیز ابتلا به این سرطان را تشدید می‌کند. 

مراحل تشخیص 

در صورت مشاهده نشانه‌های اولیه در بافت دهان و یا وجود هرگونه نگرانی، فرد باید سریعا به پزشک مراجعه کند تا پزشک موارد زیر را مورد بررسی قرار دهد: 

•   پرسش در مورد هرگونه سابقه پزشکی، از جمله سوابق پزشکی خانواده
•   بررسی زبان و دهان
• بررسی غدد لنفاوی برای تشخیص اینکه آیا از حد طبیعی بزرگ­تر هستند یا نه

همچنین، در صورتی که پزشک احتمال وجود سرطان زبان را تشخیص داد، بیوپسی انجام می­‌‌شود، بدین معنی که بخشی از بافت برداشته شده و آن را آزمایش می‌­کنند. در صورت تایید شدن سرطان از طریق بیوپسی، احتمالا پزشک برای تشخیص گستردگی سرطان در سایر نقاط بدن، سی‌تی‌اسکن یا MRI را توصیه خواهد کرد.

چگونه می‌توان از ابتلا به سرطان زبان پیشگیری کرد

جلوگیری از ابتلا به سرطان زبان امکان­‌پذیر نیست. اما در صورت مشاهده هرگونه علامت و نشانه‌­ای فرد باید در اولین فرصت به پزشک مراجعه کند. هرچه تشخیص بیماری زودتر اتفاق بیافتد، درمان زودتر شروع می‌­شود و امید بیشتری به بهبود فرد وجود دارد. با وجود این، تغییر برخی از عادات مربوط به شیوه زندگی نیز برای به حداقل رساندن خطر ابتلا به سرطان زبان موثر است. از جمله:

• ترک سیگار
• خودداری از جویدن تنباکو یا مشتقات آن یا فوفل
• عدم مصرف نوشیدنی‌های الکلی
• داشتن یک رژیم غذایی سالم و متنوع از انواع میوه‌ها و سبزیجات 
• افزایش رسیدگی به بهداشت دندان‌­ها از طریق مسواک زدن و استفاده منظم از نخ دندان و مراجعه منظم به دندانپزشک
• کامل کردن دوره واکسن HPV

آیا این سرطان قابل درمان است

درمان سرطان زبان امکان­‌پذیر است، به خصوص برای افرادی که در مراحل اولیه از ابتلا به این بیماری آگاه شده‌­اند. در صورت تشخیص به موقع سرطان احتمال بقای افراد تا ۷۸ درصد وجود دارد، اما اگر سرطان در بدن پخش شود احتمال بقا به ۳۶ درصد کاهش خواهد یافت. 

معمولا برای از بین بردن بافت سرطانی در افراد مبتلا به سرطان زبان به جراحی نیاز است. به طور کلی، جراح می‌­تواند با انجام یک عمل تومورهای کوچک را از بدن خارج کند. در صورتی که تومور بزرگتر بوده و یا سرطان به سایر قسمت­‌های بدن رسیده باشد، ممکن است فرد به جراحی­‌های بیشتر و پیچیده‌­تری نیاز داشته باشد و گاهی اوقات لازم است که جراح بخشی از زبان را بردارد. در این حالت پزشک سعی می­‌کند با پوست یا بافت سایر قسمت­‌های بدن، زبان را بازسازی کند.

گلوسکتومی (Glossectomy) به عمل جراحی برای برداشتن یک بخش یا تمام زبان گفته می­‌شود. با وجود تلاش پزشکان برای به حداقل رساندن آسیب به دهان در طول عمل جراحی، برخی از عوارض جانبی این عمل اجتناب­‌ناپذیر هستند و بر موارد زیر تاثیر می­‌گذارد:

• صحبت کردن
• غذا خوردن
• نفس کشیدن
• عمل بلع

در برخی مواقع، فرد علاوه بر عمل جراحی به پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی برای از بین بردن سلول‌­های سرطانی باقی‌مانده نیاز دارد.