رژیم غذایی دیابت نوع یک باید ضمن تامین انرژی و مواد مغذی مورد نیاز در طول روز، بر مصرف کربوهیدرات و چربی نیز نظارت داشته باشد. به دلیل اینکه سطح طبیعی قند خون افراد دیابتی بسته به سن، جنسیت، میزان فعالیت روزانه و داشتن بیماری‌های دیگر متفاوت است نمی‌توان یک نسخه واحد برای همگی تنظیم کرد؛ بلکه باید با توجه به شرایط و مشورت با متخصص تغذیه، رژیم مناسب هر فرد تنظیم شود. در ادامه این مطلب درباره رژیم غذایی دیابت نوع ۱ نکات مهمی را برای‌تان جمع‌آوری کرده‌ایم و خواندن آن را به شما پیشنهاد می‌دهیم. 

فهرست مطالب

• چرا رژیم غذایی دیابت نوع یک مهم است

• آماده شدن برای برنامه رژیم غذایی برای افراد دیابتی

• شروع رژیم غذایی دیابت نوع یک

• آیا باید میوه را از رژیم غذایی دیابت نوع یک حذف کنیم

• پرهیز غذایی دیابت نوع یک

• غذای مناسب برای دیابتی ها

دیابت انواع مختلفی دارد که به طور کلی به دو نوع دیابت نوع یک و دیابت نوع دو تقسیم می‌شوند. در بیماری دیابت نوع یک، سلول‌های پانکراس افراد مبتلا که وظیفه تولید انسولین  را برعهده دارند از بین رفته و بدن توانایی ساخت انسولین  را ندارد. در این مطلب از وبسیات سبک زندگی می‌توانید درباره تشخیص و درمان دیابت نوع یک بیشتر بخوانید. علاوه بر تزریق انسولین، بیماران دیابتی باید از رژیم غذایی خاصی پیروی کنند که در ادامه مطلب به آن می‌پردازیم.

چرا رژیم غذایی دیابت نوع یک مهم است

بدون یک رژیم غذایی مناسب، ورزش و تزریق مداوم انسولین کنترل دیابت نوع یک عملا غیر ممکن بوده و عوارض جدی این بیماری در کمین فرد مبتلا خواهد بود. عوارض دیابت نوع یک که در صورت کنترل نکردن آن شما را درگیر خواهد کرد عبارتند از:

• مشکلات بینایی
• فشار خون بالا که خطر حمله قلبی، سکته مغزی و مشکلات سیستم گردش خون را افزایش می‌دهد
• آسیب کلیه
• آسیب عصبی
• عفونت‌های پوستی 
• زخم‌ها، به خصوص زخم پای دیابتی

عمل به دستورات تغذیه و تزریق به موقع انسولین به میزان چشمگیری عوارض دیابت نوع یک را کاهش داده و کیفیت زندگی شما را بهبود می‌بخشد.

آماده شدن برای برنامه رژیم غذایی برای افراد دیابتی

دسترسی به فست فود و سایر غذایی‌های فرآوری شده هم آسان است و هم زمان کمی از شما می‌گیرد. با این حال، این غذاها دارای حداقل مواد مغذی بوده و سرشار از قند، نمک و چربی هستند. برای اینکه مجبور نباشید از اینگونه غذاها استفاده کنید حتما در روز زمان مشخصی را به آشپزی اختصاص دهید.

 خرید مواد غذایی سالم از اجزای مهم یک رژیم غذایی است پس آن را جدی بگیرید. آشپزخانه خود را سرشار از مواد غذایی مغذی کنید. در یک آشپزخانه سالم خبری از قندهای غیر ضروری، کربوهیدرات‌ها، نمک و چربی که می‌توانند قند خون را افزایش دهند، نیست.

سه جنبه‌ مهم یک رژیم غذایی دیابتی که کمک می‌کند سطح قند خون شما در حالت طبیعی حفظ شود همواره ثابت بوده و شامل موارد زیر است:

• حذف نکردن هیچ کدام از وعده‌های غذایی
• مصرف غذا و میان وعده‌ها در ساعات مشخص در روز و عدم تغییر دائمی آن
• توجه به برچسب درج شده بر روی مواد غذایی برای خرید درست و سالم

میزان دریافت انسولین، که مهمترین دارو برای کنترل دیابت نوع یک است، ارتباط مستقیمی با میزان قند و کربوهیدرات دریافتی شما در طول روز دارد. دو روش کلی تزریق انسولین بر مبنای رژیم غذایی وجود دارد:

• بولوس: بولوس (Bolus) انسولینی است که در زمان مصرف غذا استفاده می‌شود تا سطح قند خون را بعد از غذا تحت کنترل درآورد.
• بازال: بازال (basal-bolus) نقش این انسولین حفظ سطح قند خون در حالت ثابت در طول دوره‌های ناشتایی است. این نوع انسولین معمولا یک یا دو بار در طول روز تزریق می‌شود.

یافتن نسبت مناسب کربوهیدرات به انسولین برای جلوگیری از بالا و پایین شدن قند خون بسیار مهم است. علاوه بر این باید نقش میزان فعالیت در طول روز و تاثیر آن بر قند خون نیز در نظر گرفته شود. برای پیدا کردن تاثیر فعالیت بدنی بر قند خون قبل، حین و بعد از فعالیت‌های بدنی روزانه و ورزش قند خون خود را اندازه بگیرید.

میزان توصیه شده قند خون در روز بین ۸۰ تا ۱۳۰ میلی‌گرم در دسی لیتر است. همچنین تا دو ساعت پس از مصرف غذا قند خون نباید بالاتر از ۱۸۰ میلی گرم در دسی لیتر باشد.

شروع رژیم غذایی دیابت نوع یک

وجود مواد مغذی به اندازه کافی در هر رژیم غذایی سالمی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، چرا که در یک رژیم غذایی دیابت نوع یک نه تنها کنترل قند خون مهم بوده، بلکه سلامت کلی بدن برای جلوگیری از ابتلا به عوارض جانبی دیابت مانند بیماری‌های قلبی نیز در نظر گرفته می‌شود. درست است که چربی و پروتئین به طور مستقیم در افزایش قند نقش ندارند، اما باید به گونه‌ای انتخاب شوند که در سلامت کلی بدن اختلالی ایجاد نکنند. در ادامه به بحث درباره چند توصیه اساسی که باید در یک رژیم غذایی دیابت نوع یک رعایت نمایید، خواهیم پرداخت.

• کربوهیدارت‌ها: به طور کلی کربوهیدرات‌ها به سه دسته نشاسته، قندها و فیبر تقسیم می‌شوند. کربوهیدرات‌ها که در حبوبات، سبزیجات نشاسته‌ای، میوه‌ها، برنج، ماکارونی و غلات وجود دارند در دستگاه گوارش به قند تبدیل شده و جذب جریان خون می‌شوند که این موضوع سبب افزایش سطح قند خون خواهد شد. کنترل کربوهیدرات در رژیم غذایی دیابت نوع یک مهم است. برخی از کربوهیدرات‌ها قند خون را به تدریج افزایش داده و برخی دیگر به طور ناگهانی عمل می‌کنند. اگر سطح قند خون شما پایین بود به طور معمول مصرف ۱۵ گرم کربوهیدرات باید کافی باشد. بعد از مصرف قند خون خود را اندازه بگیرید و اگر میزان آن همچنان پایین بود ۱۵ گرم دیگر مصرف کنید. یک چهارم فنجان آبمیوه، میوه‌ای به وزن ۱۰۰ گرم، دو قاشق غذاخوری کشمش و یک قاشق غذاخوری عسل از جمله کربوهیدرات‌هایی هستند که دارای اثر بخشی سریع بوده و قند خون را به سرعت بالا می‌برند.
• میوه‌ها: میوه‌ها، منابع طبیعی قند بوده و باید به عنوان کربوهیدرات در نظر گرفته شوند. مهم نیست که از میوه‌ها به صورت تازه، آبمیوه و مخلوط با ماست و شیر استفاده می‌کنید، بلکه مساله اصلی میزان کربوهیدرات موجود در آن است. نصف فنجان میوه خورد شده، یک چهارم فنجان میوه خشک، یک عدد میوه تازه و کوچک، ۸۰ گرم انگور، یک فنجان توت و نصف فنجان آبمیوه نمونه‌هایی هستند که به طور حدودی ۱۵ گرم کربوهیدرات دارند.

• سبزیجات: نشاسته نوعی قند است که به طور طبیعی در بسیاری از سبزیجات و صیفی‌جات مانند سیب زمینی، ذرت و نخود فرنگی وجود دارد. سبزیجات نشاسته‌ای حاوی کربوهیدرات بیشتری نسبت به سایر سبزیجات هستند و باید در زمان محاسبه مقدار کربوهیدرات مصرفی روزانه مراقب میزان آن‌ها در رژیم غذایی دیابت نوع یک بود. سبزیجات غیر نشاسته‌ای تاثیر کمتری بر قند خون شما دارند و سرشار از انواع ویتامین‌ها، مواد معدنی، فیبر و آنتی اکسیدان هستند. شما می‌توانید در هر وعده غذایی به طور متوسط تا سه فنجان از این نوع سبزیجات مصرف کنید بدون اینکه تاثیر زیادی بر قند خون داشته باشند. سبزیجات سبز برگدار، مارچوبه، چغندر، هویج، کرفس، خیار، پیاز، فلفل، گوجه فرنگی، کلم بروکلی و اسفناج سبزیجاتی هستند که به عنوان کم کربوهیدرات یا بدون کربوهیدرات در نظر گرفته می‌شوند.
• غلات کامل: درست است که غلات دارای کربوهیدرات هستند و باید به صورت کنترل شده مصرف شوند اما کنار گذاشتن آن‌ها از رژیم غذایی دیابت نوع یک نیز درست نیست. غلات منبع تامین فیبر، ویتامین‌های گروه ب و برخی از مهمترین مواد معدنی بدن هستند. متخصصان تغذیه توصیه می‌کنند حداقل ۵۰ درصد از غلات مصرفی در طول روز از نوع کامل باشد. غلات کامل دارای مواد معدنی و ویتامین‌های بیشتری نسبت به غلات تصفیه شده می‌باشند. برنج قهوه‌ای، غلات سبوس‌دار، جو دوسر، نان‌های تهیه شده از غلات کامل از منابع خوبی هستند که می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید.
• پروتئین و چربی: اگرچه این دو دسته اثر مستقیمی بر قند خون ندارند، اما جنبه‌های دیگر تاثیر آن‌ها بر سلامتی باید در نظر گرفته شوند. پروتئین‌ها در حفظ بافت عضلانی، ترمیم زخم‌ها و سلامت عضلات نقش دارند. وجود چربی در بافت‌ها مختلف بدن به خصوص مغز و قلب برای عملکرد درست آن‌ها ضروری است. حبوبات، تخم مرغ، قارچ، آجیل‌ها و انواع گوشت از منابع خوب پروتئین هستند که بهتر است از انواع بدون چربی آن‌ها استفاده شود. در مورد چربی‌ها نیز بهترین منابع که نه تنها سلامتی شما را به خطر نمی‌اندازند، بلکه برای آن مفید نیز هستند می‌توان از چربی‌های بدون ترانس و اشباع نشده‌ای مانند روغن زیتون، روغن کنجد و روغن ماهی نام برد.

آیا باید میوه را از رژیم غذایی دیابت نوع یک حذف کنیم

بسیاری از افراد مبتلا به دیابت نوع یک بعد از شنیدن اینکه میوه منبع قند و کربوهیدرات است تمایل دارند آن را حذف کرده یا مصرف آن را بسیار محدود کنند. چرا که احساس می‌کنند ممکن است دچار افزایش قند خون شوند. از طرفی می‌دانیم که میوه‌ها تا چه اندازه برای بدن مفید بوده و مصرف آن‌ها حیاتی است و نمی‌خواهیم خود را از خواص شگفت‌انگیز آن‌ها محروم کنیم. در ادامه می‌خواهیم درباره راه و روش‌هایی صحبت کنیم که با وجود داشتن دیابت نوع یک بتوانید به روشی سالم و ایمن میوه‌های مختلف را مصرف کنید.

حقایقی درباره میوه‌ها 

• میوه به عنوان قند: خوردن میوه باعث ایجاد مشکلات مربوط به قند خون نخواهد شد با این حال میوه بر قند خون تاثیر خواهد گذاشت. میوه‌ها حاوی قند طبیعی و ساده‌ای به نام فروکتوز هستند. با این وجود بر خلاف دیگر مواد غذایی حاوی قند، میوه دارای حجم بسیار شگفت انگیزی از عناصر و مواد مغذی از جمله ویتامین، مواد معدنی، فیبر، آنتی اکسیدان و مواد شیمیایی زیستی هستند که وجود تک تک آن‌ها برای عملکرد صحیح بدن و طول عمر حیاتی است. گرچه میوه‌ها حاوی قند هستند، اما خطر مرگ زودرس را به حداقل رسانده و در کاهش مشکلات قلبی و عروقی نقش به سزایی دارند.
• میوه به عنوان کربوهیدرات: نوع کربوهیدرات دریافتی برای افراد دیابتی فرقی ندارد، بلکه این میزان مصرف است که باید مدیریت شود. یک وعده میوه با وزن تقریبی ۱۵۰ گرم حاوی ۱۵ تا ۳۰ گرم کربوهیدرات است.
• میوه و چربی: مصرف میوه در کنار پروتئین و چربی‌های سالم مثل کره مغز و آجیل می‌تواند شاخص گلیسمی میوه را کاهش دهد که این موضوع تاثیرات مثبتی بر قند خون دارد. همچنین مصرف میوه در کنار چربی با ایجاد حس سیری جلوی پرخوری شما را خواهد گرفت.

برقراری تعادل بین کربوهیدرات، چربی و پروتئین هنگام مصرف میوه 

در زمان مصرف میوه نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشید این است که سعی کنید تعادل بین این سه را به درستی برقرار کنید.

• مواد غذایی که فقط حاوی کربوهیدرات هستند را کنار بگذارید: علاوه بر میوه، ما در طول روز چندین وعده غذایی غنی از مواد مغذی از جمله سبزیجات و حبوبات مصرف می‌کنیم. برای اینکه بتوانیم حجم بیشتری از رژیم خود را به این مواد غذایی و میوه‌ها اختصاص دهیم بهتر است مواردی را که به لحاظ مواد مغذی فقیر بوده و تنها سرشار از کربوهیدرات هستند را از رژیم غذایی دیابت نوع یک خود حذف کنیم. برخی از این دسته از مواد غذایی شامل نان‌های تهیه شده از آرد تصفیه شده، پاستا و ماکارونی، شیرینی‌جات، نوشیدنی‌هایی که با گلوکوز یا فروکتوز شیرین شده‌اند و تنقلاتی مثل بیسکویت و کلوچه هستند. این نوع مواد غذایی غالبا از نظر ریز مغذی‌ها و فیبر فقیر بوده  و تنها باعث تغییر سریع در قند خون می‌شوند که می‌توانند مقاومت به انسولین و نیاز به تزریق مقدار بیشتر آن را ایجاد کنند.
• پروتئین‌های گیاهی را امتحان کنید: در غذاها دو نوع پروتئین حیوانی و گیاهی وجود دارد. رسیدن میزان پروتئین کافی به بدن به دلیل اهمیت عملکرد این عنصر در سطح سلول‌ها، عضلات و DNA در هر نوع رژیم غذایی باید در نظر گرفته شود. علاوه بر میزان پروتئین نوع پروتئین مصرفی نیز مهم است. رژیم‌ها غذایی حاوی پروتئین حیوانی باعث کاهش وزن می‌شوند، اما باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های مزمنی چون مقاومت به انسولین، بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان و فشار خون خواهند شد. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود منبع دریافت پروتئین خود را بین دو بخش گیاهی و حیوانی تقسیم کنید تا از فواید هر دو بهره‌مند شوید. از میوه‌هایی مثل انجیر و کشمش که حاوی پروتئین هستند استفاده کنید.

پرهیز غذایی دیابت نوع یک

لیست غذاها و موادی که باید در رژیم غذایی دیابت نوع یک از آن‌ها اجتناب یا محدود کرد عبارتند از:

• قند و شکر
• غلات تصفیه شده مانند نان سفید، ماکارونی و برنج
• غذاهای فرآوری شده‌ای مثل سوسیس و کالباس
• فست فود‌ها
• غلات شیرین صبحانه
• خوراکی‌های شیرین مثل کلوچه، شکلات، کیک، بیسکویت، شیرینی و آبنبات
• نوشابه، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و سایر نوشیدنی‌های حاوی قند مصنوعی
• آبمیوه‌های کارخانه‌ای
• غذاهای سرخ شده و سرشار از چربی‌های اشباع و ترانس
• نوشیدنی‌های الکلی
• دخانیات

غذای مناسب برای دیابتی ها

دانستن زمان درست مصرف غذا به اندازه اینکه چه چیزی می‌خوریم اهمیت دارد. خوردن وعده‌های غذایی کوچکتر به همراه میان وعده‌ها به صورت تدریجی در طول روز می‌تواند سطح قند خون شما را کنترل کند و از بالا و پایین رفتن ناگهانی آن‌ جلوگیری کند.

از آنجایی که محاسبه انسولین مصرفی در طول روز، به اندازه گیری مرتب قند خون و قند خون بسته به غذایی دارد که می‌خورید پس باید ساعات مصرف مواد غذایی شما در طول روز ثابت باشد. بدین صورت اعدادی که از اندازه گیری قند خون به دست‌ می‌آورید اعتبار بیشتری خواهند داشت.

ورزش و فعالیت‌های بدنی باعث کاهش قند خون می‌شوند. اگر می‌خواهید فعالیت بدنی شدیدی انجام دهید که به انرژی نیاز دارد باید زمان آن را به گونه‌ای تنظیم کنید که با وعده‌های غذایی مصرف شده در تناسب بوده تا دچار افت قند خون ناگهانی و شدید نشوید.

سخن پایانی

عمل به نکات گفته شده در این مقاله به شما کمک خواهد کرد تا بیشترین عملکرد را از رژیم غذایی دیابت نوع یک خود دریافت کنید. برای پیدا کردن روند مناسب با شرایط خود علاوه بر رعایت این نکات لازم است تا با یک متخصص تغذیه نیز مشورت کنید. به خاطر داشته باشید که با پیروی از رژیم غذایی و مصرف به موقع انسولین زندگی کردن با دیابت نوع یک به هیچ وجه دشوار نخواهد بود.