گام‌هایی موثر در پیشگیری و درمان قطعی زخم پای دیابتی

زخم پا عارضه شایع دیابت کنترل نشده است که در نتیجه تجزیه بافت پوست و در معرض عوامل خارجی قرار گرفتن لایه‌ها درونی‌تر پوست و عضلات ایجاد می‌گردد. زخم پای دیابتی بیشتر زیر انگشت بزرگ پا و پاشنه اتفاق می‌افتد و می‌تواند تا عمق استخوان پیش رود. همه افراد دارای دیابت در صورت عدم رعایت مسائل مربوط به بیماری خود مثل مصرف به موقع دارو و کنترل سطح قند خون ممکن است به زخم پای دیابتی مبتلا شوند. درمان این نوع زخم بسته به علت آن متفاوت بوده و در صورت عدم توجه و عفونت ممکن است حتی به قطع عضو نیز منجر شود. در ادامه درباره این بیماری بیشتر بخوانید. 

فهرست مطالب 

• علل زخم پای دیابتی

• عوامل افزایش خطر ابتلا به زخم پای دیابتی

• شناسایی زخم پای دیابتی

• درمان زخم پای دیابتی

• پیشگیری از زخم پای دیابتی

• درمان خانگی و جلوگیری از زخم پای دیابتی

• قطع پای دیابتی

• مراقبت بعد از قطع پای دیابتی

بسیاری از افرادی که دیابت دارند، نگرانند که به زخم پای دیابتی مبتلا شوند. نگرانی این افراد کاملا طبیعی است، چرا که در صورت شدت بیماری ممکن است بیمار پای خود را از دست بدهد. در ادامه این مطلب درباره علل زخم پای دیابتی و درمان آن توضیحات بیشتری ارائه خواهیم داد. 

علل زخم پای دیابتی

زخم‌های دیابتی بیشتر به دلیل موارد زیر ایجاد می‌شوند که در ادامه به توضیح هر یک خواهیم پرداخت:

• گردش خون ضعیف
• قند خون بالا (هیپرگلیسمی)
• آسیب عصبی
• پای تحریک شده یا زخمی

گردش خون ضعیف نوعی بیماری عروقی است که در آن خون به طور موثر در پای شما جریان نمی‌یابد. گردش خون ضعیف همچنین یکی از اصلی‌ترین علل ایجاد تاخیر و افزایش زمان بهبود زخم است.

سطح بالای گلوکز در خون روند بهبود زخم در ناحیه پا را کند می‌کند بنابراین مدیریت میزان قند خون در افراد مبتلا به اینگونه زخم‌ها بسیار حیاتی و مهم است. افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ معمولا در مقابله با عفونت ناشی از زخم دوران سخت‌تری را می‌گذرانند و باید بیشتر به این موضوع توجه داشته باشند.

آسیب عصبی یک عارضه طولانی مدت بوده و حتی ممکن است منجر به از دست دادن حس در پاها شود. اعصاب آسیب دیده در مراحل اولیه این عارضه احساس کوفتگی، درد و خستگی را منتقل می‌کنند. در ادامه حساسیت شما به درد در ناحیه پاها کاهش می‌یابد و در نهایت منجر به ایجاد زخم‌های بدون درد شده که تا مرحله بروز و پیشروی به سمت حاد شدن متوجه آن‌ها نخواهید شد.

البته باید بدانید که زخم پای دیابتی از طریق ترشحات از ناحیه آسیب دیده و ایجاد یک توده که الزاما دردناک نیست هم قابل تشخیص است.

خشکی پوست عارضه‌ای شایع در میان بیماران مبتلا به دیابت است. این خشکی پوست در ناحیه کف پا با ایجاد ترک خوردگی، پینه و میخچه زخم‌های خونریزی دهنده‌ای ایجاد می‌کنند که ممکن است با طول کشیدن زمان التیام و عفونت به زخم پای دیابتی تبدیل شوند.

عوامل افزایش خطر ابتلا به زخم پای دیابتی

همه افرادی مبتلا به دیابت فارق از اینکه دیابت نوع یک است یا ۲ در معرض خطر زخم پا دیابتی هستند. در این بین برخی عوامل که مربوط به دیگر بیماری‌ها و سبک زندگی افراد است می‌تواند در تشدید این خطر موثر باشند. این عوامل عبارتنداز:

• کفش ناسازگار با پای شما و کفش ساخته شده با مواد بی‌کیفیت
• بهداشت فردی ضعیف
• اصلاح نادرست ناخن پا
• مصرف الکل و دخانیات
• بیماری چشم ناشی از دیابت
• بیماری قلبی
• بیماری کلیوی
• چاقی و اضافه وزن
• سن بالا

شناسایی زخم پای دیابتی

یکی از اولین علائم زخم پای دیابتی مشاهده ترشح در قسمت پایینی پا است که ممکن است باعث لکه‌دار شدن جوراب یا خیس شدن کفش شود. تورم غیر معمول یک پا نسبت به دیگری، قرمزی و کبودی، بوی بد غیر معمول، احساس سوزش و ناراحتی نیز از علائم اولیه زخم پای دیابتی هستند.

مشهودترین علامت زخم پا، بافت سیاه اطراف زخم است که اصطلاحا (Eschar) نامیده می‌شود. علت وقوع این پدیده عدم وجود جریان خون درست در ناحیه اطراف زخم است که در نهایت به قانقاریا یا مرگ بافتی منجر خواهد شد. در این حالت ترشحات بد بو، درد و بی حسی در ناحیه مورد نظر ایجاد می‌شود.

معمولا تا زمانی که زخم ایجاد شده آلوده نشود، علامت قابل تشخیصی ندارد. در صورت مشاهده هرگونه تغییر رنگ پوست، به ویژه بافتی که رنگ سیاه یا کبودی به خود گرفته یا احساس درد در ناحیه‌ای که به ظاهر پینه بسته یا تحریک شده سریعا باید به پزشک مراجعه کنید.

پزشکان برای درجه بندی زخم پای دیابتی از مقیاسی که بین ۰ تا ۳ درجه بندی‌ می‌شود استفاده می‌کنند:

• درجه ۰: پا بدون زخم است اما در معرض خطر قرار دارد
• درجه ۱: زخم ایجاد شده اما هنوز عفونت نکرده
• درجه ۲: زخم عمیق که مفاصل و تاندون‌ها را در معرض خطر قرار داده
• درجه ۳: زخم‌های گسترده یا آبسه‌های ناشی از عفونت فراگیر

درمان زخم پای دیابتی

اولین نکته در درمان زخم پا استراحت و راه نرفتن است. این عمل برای انواع زخم‌های پای دیابتی مفید است، چرا که فشار ناشی از راه رفتن می‌تواند به بدتر شدن عفونت و گسترش زخم کمک کند. این موضوع در افرادی که دارای اضافه وزن و چاقی هستند تشدید خواهد شد. استفاده از وسایل خاص یکی دیگر از راه‌های درمان زخم پای دیابتی است. برخی از این ابزار و وسایل عبارتنداز:

• کفش مخصوص افراد دیابتی
• کفی مخصوص کفش
• بریس پا
• پیچ‌های فشرده سازی
• کفش‌های جلوگیری از میخچه و پینه

پزشکان به وسیله برداشت بافت زخم، از بین بردن پوست مرده، اجسام خارجی وارد شده به داخل زخم و از بین بردن عفونت اقدام به از درمان زخم پا می‌کنند.

عفونت از عوارض جدی زخم پا است و نیاز به درمان فوری دارد که چرا در صورت ادامه‌دار شدن از طریق جریان خون به دیگر قسمت‌های بدن سرایت کرده و ممکن است حتی موجب مرگ شود. روش درمان عفونت‌ها یکسان نیست و بسته به نوع آن دارد. ابتدا بخشی از بافت زخم به آزمایشگاه فرستاده می‌شود تا نوع عفونت مشخص شود. سپس پزشک باتوجه به نتیجه آزمایش اقدام به تجویز آنتی بیوتیک می‌کند. اگر عفونت به استخوان نفوذ کند علاوه بر آزمایش عکسبرداری نیز نیاز است.

در حین روند درمان توجه به نکات زیر برای بهبود سریع‌تر زخم مهم است:

• حمام و شستشو مرتب با رعایت اصول پزشکی
• ضد عفونی کردن پوست اطراف زخم
• خشک نگه داشتن زخم با تعویض مکرر پانسمان
• استفاده از پانسمان‌های حاوی آلژینات کلسیم برای جلوگیری از رشد باکتری‌ها
• استراحت و عدم ایجاد فشار بر روی زخم در اثر تحرک

در صورت پیشرفت عفونت پس از درمان‌های ابتدایی و پیشگیرانه که درباره آن‌ها صحبت کردیم، پزشک ممکن است برای درمان زخم آنتی بیوتیک‌های قوی‌تر، پلاکت یا داروهای ضد لخته تجویز کند. اینگونه آنتی بیوتیک‌ها به  عوامل عفونت حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برند.

یکی دیگر از روش‌های درمان زخم پا استفاده از درمان‌های موضعی است. این گونه روش‌ها شامل ماساژ ناحیه زخم و پانسمان آن به منظور جلوگیری از نفوذ رطوبت و هوا به محل زخم است. پاسنمان حاوی کرم سولفادیازین نقره، ژل یا محلول پلی هگزاماتیلن بیگوانید (PHMB)، ید (پوویدون یا کادکسومر)، عسل پزشکی به صورت پماد یا ژل از انواع این روش‌ها هستند.

معمولا این حالت در درصد کمی از افراد اتفاق می‌افتد، اما زمانی که هیچ یک از روش‌های گفته شده در این بخش موثر واقع نشده یا عفونت به پیشرفت خود ادامه دهد ممکن است پزشک اقدام به جراحی ناحیه زخم کنید. در این عمل جراحی با تراشیدن بخشی از استخوان که عفونت به آن نفوذ کرده یا از بین بردن بافت مرده به کاهش فشار در اطراف زخم کمک می‌شود.

پیشگیری از زخم پای دیابتی

مهم‌ترین کاری که می‌توانید برای پیشگیری از زخم پای دیابتی انجام دهید اندازه گیری دائمی و دقیق سطح قند خون است. در صورت ثبات قند خون و کنترل آن احتمال عوارض دیابت بسیار کاهش می‌یابد.سعی کنید هر روز پاهای خود را بشویید، چرا که بهداشت کفش، جوراب و پاها بسیار مهم است.

1. در زمان‌هایی که مجبور هستید مدت زمان زیادی کفش به پا داشته باشید سعی کنید هر از چندگاهی با خروج پا از کفش اجازه دهید عرق آن خشک شده و هوا بخورد و بلافاصله پس از رسیدن به منزل پای خود را با آب و صابون بشویید.
2. ناخن پا به خصوص شست را به اندازه کوتاه کنید. کوتاه کردن زیادی ناخن‌های پا و از بین رفتن پوست کناره‌های ناخن به دلیل اینکه این عضو دائما در کفش و در معرض عرق کردن است آن را مستعد عفونت می‌کند.
3. جوراب‌های خود را مرتبا بشویید و سعی کنید از مدل‌هایی استفاده کنید که از جنس نخ بوده و تبادل هوای مناسبی داشته باشند.
4. همانطور که پیشتر گفتیم کفش مناسب نیز بسیار مهم است چرا که کفش‌هایی با مواد بی کیفیت ممکن است سبب ایجاد عفونت شوند.
5. همواره پای خود را به جهت بررسی وجود پینه و میخچه نگاه کنید. اگر پای شما شروع به خشک شدن و پینه بستن نمود از کرم‌های مرطوب کننده و چرب کننده پوست استفاده نمایید.
6. برای برداشتن هرگونه ضایعه پوستی سرخود اقدام نکرده و با پزشک مشورت کنید.

درمان خانگی و جلوگیری از زخم پای دیابتی

همانطور که بارها در این مقاله اشاره نمودیم بهترین راه جلوگیری از عوارض دیابت به خصوص زخم پای دیابتی کنترل قند خون است. دیگر اقداماتی که می‌توانید انجام دهید تا از عوارض این بیماری در امان باشید مربوط به اصلاح سبک زندگی است. برخی از این اقدامات عبارتنداز:

• داشتن یک رژیم غذایی سالم بدون چربی و سرشار از میوه، سبزی، فیبر و غلات کامل. در این مطلب می‌توانید با چندین غذای کم چرب و مفید آشنا شوید. 
• اجتناب از مصرف شکر و شیرین کننده‌های مصنوعی
• مدیریت سطح استرس. می‌توانید برای مدیریت استرس از تکنیک‌های تنفسی بهره‌مند شوید.
• داشتن فعالیت بدنی و ورزش منظم روزانه حداقل به مدت ۳۰ دقیقه
• کنترل وزن
• اندازه گیری مداوم فشار خون
• مصرف انسولین و سایر داروهای درمان دیابت طبق دستور پزشک

برخی از اقدامات مربوط به درمان خانگی زخم پای دیابتی مستقیما با پای شما سروکار دارد. با رعایت موارد زیر بسیاری از زخم‌ها شناسایی شده به راحتی درمان می‌شوند.

• کنترل روزانه پا به جهت مشاهده زخم، کبودی، تاول و تغییر رنگ
• کمک از شخص دیگری برای معاینه پای شما چرا که ممکن است خود به تهایی متوجه تغییراتی مثل ورم نشوید
• مرتب پاهای خود را به لحاظ حساسیت عصبی معاینه کنید. از یک پر، وسیله سرد یا گرم استفاده کنید تا ببینید پای شما حس دارد یا خیر
• استفاده از جوراب‌های نازک، خشک و تمیز
• ورزش مداوم و تکان دادن انگشتان پا برای ایجاد جریان خون مناسب در آن‌ها
• جدی گرفتن هرنوع سوزش و گزگز

قطع پای دیابتی

در برخی موارد بیماری دیابت منجر به ایجاد بیماری دیگری به نام شریان محیطی (PAD) می‌شود که در آن رگ‌های خونی تنگ شده و جریان خون در پاها کاهش می‌یاید.

کاهش جریان خون در پاها منجر به التیام دیرتر زخم پای دیابتی می‌شود. در صورت گسترش عفونت، عدم درمان به موقع و ایجاد آسیب‌های غیر قابل درمان  به دلیل رخ دادن قانقاریا یا همان مرگ بافتی ممکن است پزشک مجبور به قطع عضو ناحیه عفونی شود.

معمولا سطح قطع عضو در افراد دیابتی در انگشتان پا و قسمت زیر زانو است. البته این موضوع بسته به میزان انتشار عفونت در پاها خواهد داشت.

ذکر این نکته ضروری است که با مدیریت مداوم دیابت، مراقبت از پا و زخم، درمان به موقع زخم و کنترل سطح قند خون می‌توان تا میزان زیادی خطر قطع عضو را از بین برد.

مراقبت بعد از قطع پای دیابتی

پس از قطع عضو برای بهبود هرچه سریع‌تر و بازگشت به روال طبیعی زندگی باید مواردی را که در ادامه گفته می‌شود رعایت کنید. به عضو باقی مانده از عمل جراحی قطع عضو استامپ گفته می‌شود. مهمترین مساله‌ای که در بهبود سریع استامپ موثر است استراحت مطلق و عدم ایجاد فشار بر آن است. تا چند روز پس از جراحی باید در تخت استراحت کرده و مدام پانسمان استامپ را با توجه به دستور العمل پزشک تعویض کنید.

در این حین پزشک و فزیوتراپیست به شما حرکاتی را آموزش می‌دهند که برای جلوگیری از تغییر شکل استامپ باید مداوم آن‌ها را انجام دهید. زمانی که بهبودی پس از عمل جراحی به سطحی رسید که قادر به حرکت باشید باید تمرینات اصلاحی و فیزیوتراپی را آغاز نمایید. انجام این تمرینات به بهبود وضعیت شما کمک کرده و برای استفاده از اندام مصنوعی آماده خواهید شد.

هر چند که از دست دادن یک عضو سخت است اما باید بدانید که با پیشرفت‌هایی که در زمینه اندام مصنوعی حاصل شده می‌توانید به راحتی با استفاده از آن‌ها به زندگی خود ادامه دهید. برای گذارندن شرایط سخت روحی و روانی پس از قطع عضو حتما به مشاور و روانشناس مراجه کنید. سلامت جسمی شما در گرو سلامت روانی است، پس به آن توجه کنید.

سخن پایانی

در صورت تشخیص زودهنگام زخم پای دیابتی به راحتی قابل درمان است. هرچه در این روند تاخیر ایجاد شود احتمال عفونت و افزایش آن بیشتر شده و در نهایت ممکن است منجر به قطع عضو شود. بهبود این نوع زخم ممکن است چند هفته طول بکشد پس صبور باشید و طبق گفته پزشک مراحل درمان را به خوبی دنبال نمایید. در نهایت به یاد داشته باشید که زخم پای دیابتی ممکن است در اثر رعایت نکردن نکات گفته شده بازگردد. پس همواره موارد بهداشتی را رعایت نموده و بدانید بهترین راه برای جلوگیری از این عارضه اصلاح سبک زندگی، تغذیه سالم و ورزش است.