یکی از موضوعات مهم که در درمان و کنترل بیماری دیابت نقش مهمی دارد رژیم غذایی دیابت است. داشتن یک رژیم غذایی مناسب علاوه بر کنترل سطح قند خون به پیشگیری از عوارض قند خون بالا نیز بسیار کمک می‌کند. رژیم‌های‌ غذایی دیابت متنوعی وجود دارند، اما اصول آن‌ها تقریبا یکی است. این بدین معنی است که در همه این رژیم‌ها باید از مصرفی برخی مواد غذایی پرهیز کرده و در مصرف برخی دیگر محتاط بود. در ادامه این مقاله به بررسی این مواد غذایی خواهیم پرداخت. 

فهرست مطالب

• رژیم غذایی دیابت نوع ۱

• رژیم غذایی دیابت نوع ۲

• دیابت بارداری و رژیم غذایی

• مواد غذایی که باید از رژیم غذایی دیابت حذف شوند

رژیم غذایی دیابت نوع ۱

همانطور که اشاره شد، مقابله با دیابت، رژیم غذایی خاصی را طلب می‌کند. در صورت ابتلا به هر نوع خاصی از دیابت، باید از رژیم غذایی مشخصی پیروی کنید. در ادامه این مطلب، با رژیم غذایی انواع دیابت آشنا خواهید شد.

پیروی از رژیم غذایی سالم در مدیریت دیابت نوع یک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. یک رژیم غذایی دیابت نوع یک باید طوری طراحی شود تا بتواند نیاز روزانه به انرژی را تامین کرده و در عین حال بر میزان کربوهیدرات، پروتئین و چربی مصرفی نیز نظارت داشته باشد.

افراد مبتلا به این نوع دیابت باید سطح قند خون خود را به دقت کنترل کنند، که این موضوع بدون پیروی از رژیم غذایی دیابت، ورزش و مصرف انسولین امکان پذیر نیست.

برای اجرای یک رژیم غذایی صحیح باید زمان کافی را به تهیه غذا اختصاص دهید. مصرف فست فودها و غذاهای فرآوری شده بسیار آسان بوده و نیاز به صرف زمان و هزینه زیاد ندارد. اما اینگونه غذاها کمترین مواد مغذی را داشته و سرشار از چربی، قند و نمک هستند. با توجه به این نکات سعی کنید همیشه برای تهیه مواد غذایی و آشپزی وقت کافی بگذارید. جنبه‌های مهم یک رژیم غذایی دیابت خوب شامل صرف نظر نکردن از وعده‌های غذایی، مصرف وعده‌های غذایی در ساعات خاص و توجه به مواد مغذی موجود در غذاها است.

در رژیم غذایی دیابت نوع یک مهم است که میزان کافی از ویتامین، مواد معدنی، چربی سالم، پروتئین و کربوهیدرات را دریافت کنید که در ادامه به بررسی هر یک خواهیم پرداخت.

• کربوهیدرات: به طور کلی سه نوع کربوهیدرات شامل نشاسته، قند‌ها و فیبر وجود دارد. کربوهیدرات‌ها در طیف وسیعی از اشکال مواد غذایی مثل لوبیا، سبزیجات، میوه‌ها، غلات و نان، برنج و ماکارونی یافت می‌شوند. کربوهیدرات‌ها، در دستگاه گوارش به قند تبدیل شده و سپس وارد جریان خون خواهند شد که این موضوع سبب افزایش سطح گلوکز (قند) خون می‌شود. افراد مبتلا به دیابت نوع یک باید مصرف کربوهیدرات خود را به خوبی کنترل کنند. برخی از کربوهیدرات‌ها سریع‌تر از دیگر انواع آن بر قند خون تاثیر می‌گذارند پس انتخاب نوع مصرفی توسط شخص با توجه به شرایط بیماری از اهیمت ویژه‌ای برخوردار است. همچنین گاهی پیش می‌آید که به دلیل عمل به رژیم غذایی دیابت و در شرایط خاص سطح قند خون فردی بیش از حد معمول کاهش می‌یاید که در این حالت می‌توان با استفاده از همین کربوهیدرات‌هایی که سریعا قند خون را بالا می‌برند مانند عسل، کشمش و آب میوه این حالت را درمان کرد.
• میوه‌ها: میوه خود یکی از منابع طبیعی قند است که در برنامه غذایی باید به عنوان کربوهیدرات در نظر گرفته شود. برای مصرف میوه‌ها باید حتما به نوع و میزان کربوهیدرات آن توجه کنید تا بتوانید سطح قند خون و میزان انسولین مصرفی را کنترل کنید. توجه داشته باشید که میزان قند موجود در میوه لزوما ارتباطی با آبمیوه، کمپوت یا طبیعی بودن آن ندارد. میوه‌های طبیعی و تازه نیز دارای قند هستند و نباید به دلیل کارخانه‌ای نبودن آن در مصرف زیاده‌روی کرد.

• سبزیجات: همانطور که گفتیم نشاسته نوعی قند است که به طور طبیعی در بسیاری از سبزیجات و صیفی‌جات مثل سیب زمینی، ذرت و جبوبات وجود دارد. سبزیجات نشاسته‌ای، حاوی کربوهیدرات بیشتری نسبت به سایر سبزیجات هستند. سبزیجات غیر نشاسته‌ای علاوه بر این که تاثیر کمتری بر قند خون شما دارند سرشار از انواع ویتامین‌ها، مواد معدنی و فیبر هستند. در هر وعده غذایی می‌توان تا سه فنجان از این نوع سبزیجات مصرف کرد، بدون اینکه تاثیر زیادی بر قند خون داشته باشد. سبزیجات سبز برگ، مارچوبه، چغندر، هویج، کرفس، خیار، پیاز، فلفل و گوجه فرنگی از سبزیجاتی هستند که می‌توانید مصرف کنید.
• پروتئین و چربی: پروتئین برای حفظ سلامت عضلات و ترمیم زخم‌ها ضروری است و چربی در عملکرد سالم مغز و قلب موثر است. اگرچه پروتئین‌ها و چربی‌ها به طور مستقیم باعث افزایش سطح قند خون نمی‌شوند، اما متخصصات توصیه می‌کنند از مصرف محصولات فرآوری شده که حاوی چربی اشباع شده و نمک هستند اجتناب کنید.

در رژیم غذایی دیابت نوع یک زمان غذا خوردن نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. خوردن وعده‌های غذایی کوچکتر و میان وعده‌های تدریجی در طول روز می‌تواند از بالا و پایین رفتن ناگهانی قند خون جلوگیری کرده و به کنترل هرچه بهتر آن کمک کند.

رژیم غذایی دیابت نوع ۲

در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ مواد غذایی زیادی وجود ندارد که باید به طور کامل از آن اجتناب شود. با این حال پیروی از یک رژیم غذایی دیابت نوع 2 برای این نوع نیز ضرورری بوده و به سلامتی و کنترل بهتر بیماری کمک می‌کند.

توجه به استفاده از غذا‌های کم کلسترول مانند گوشت قرمز، استفاده نکردن از چربی‌های اشباع شده مانند روغن پالم و محدود کردن مصرف قند به هر صورتی از نکات اصلی است که باید در رژیم غذایی دیابت نوع ۲ به آن توجه داشته باشید.

کنترل میزان مصرف کربوهیدرات یا به اصطلاح شمارش کربوهیدرات در رژیم غذایی دیابت نوع ۲ نوع نیز همانند نوع ۱ اهمیت دارد، چرا که میزان انسولین دریافتی در طول روز برمبنای همین شمارش صورت می‌گیرد. غذاهای جاوی کربوهیدرات بالا که باید به آن‌ها توجه داشته باشید شامل گندم، برنج، حبوبات، سیب زمینی، میوه و آبمیوه، شیر و ماست و شیرینی‌جات است.

دیابت بارداری و رژیم غذایی

اولین روش درمانی در درمان دیابت بارداری تغییر در رژیم غذایی است. معمولا این نوع دیابت پس از بارداری از بین رفته و با پیروی از رژیم غذایی مناسب در طول بارداری و پس از آن تا حد زیادی می‌توان از خطرات مربوط به این نوع دیابت جلوگیری کرد. در این مطلب از وبسایت سبک زندگی درباره رژیم غذایی دیابت بارداری بیشتر می‌خوانید. 

زنان باردار به طور کلی باید روزانه در حدود ۳۰۰۰ کالری دریافت کنند. پزشکان برای این منظور سه وعده اصلی و دو میان وعده را پیشنهاد می‌دهند. برای کنترل صحیح قند و خون پی بردن به این موضوع که غذایی که مصرف کرده‌اید مناسب بوده یا خیر باید قبل و بعد از مصرف غذا قند خون را اندازه گیری کنید. معمولا قند خون ناشتا باید ۹۸ میلی‌گرم در دسی لیتر و دو ساعت بعد از خوردن غذا ۱۲۰ میلی‌گرم در دسی لیتر باشد.

گاهی پیش می‌آید که قند خون اندزه‌گیری شده در صبح عدد بالایی باشد و این موضوع موجب تعجب شود که با اینکه چیزی نخورده‌اید، اما چرا قند خون بالا است؟ دلیل این موضوع تغییرات هورمونی مربوط به دوران بارداری است. معمولا خوردن یک میان وعده قبل از خواب می‌تواند کمک کننده باشد.

همانطور که گفتیم در درمان این نوع دیابت رژیم غذای حرف اول را می‌زند. باتوجه به این نکته به بررسی اثر هر یک مواد مغذی اصلی بر رژیم غذایی و نحوه مصرف آن‌ها خواهیم انداخت.

• کربوهیدرات: برای کنترل سطح قند خون در رژیم غذایی دیابت بارداری مصرف کربوهیدرات را در طول روز پخش کنید تا علاوه بر تامین انرژی شما و جنین از بالا رفتن قند هم جلوگیری شود. برای جلوگیری از افزایش وزن در دوران بارداری از غلات کامل مانند نان دو سرجو، برنج قهوه‌ای، ماکارونی‌های غنی شده استفاده کنید. شیر و ماست نیز می‌توانند در این زمینه کمک نمایند به شرطی که کم چرب باشند. اگر به لبنیات و لاکتوز حساسیت دارید از شیر سویا نیز می‌توانید استفاده کنید.
• سبزیجات: در دوران بارداری علاوه بر بدن خود باید مواد مورد نیاز بدن نوزاد را نیز تامین کنید. مصرف انواع سبزیجات علاوه بر تامین مواد مغذی مورد نیاز کودک و مادر از جمله ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی اکسیدان می‌توانند در تامین کربوهیدرات نیز نقش داشته باشد.

• پروتئین: این ماده غذایی یکی از اجزای اساسی یک رژیم غذایی سالم است. معمولا منابع پروتئین فاقد کربوهیدرات بوده و قند خون را افزایش نمی‌دهند. اغلب زنان مبتلا به دیابت بارداری هر روز به دو تا سه وعده پروتئین نیاز دارند که می‌توانند از منابعی همچون تخم مرغ، حبوبات، گوشت مرغ و ماهی، مغز و آجیل، ماست و لبنایت تامین کنند.
• چربی: این ماده یکی از اصلی‌ترین عوامل افزایش وزن بوده و همانطور که پیشتر گفتیم در دیابت بارداری کنترل وزن مهم است. از آنجایی که حذف چربی از رژیم غذایی دیابت بارداری درست نیست باید سعی کنید از چربی‌های طبیعی و اشباع نشده‌ای مثل روغن زیتون استفاده کنید. 

به طور کلی، بادرادی رژیم غذایی خاصی را طلب می‌کند. در این مطلب از وبسایت سبک زندگی می‌توانید درباره ویتامین‌های لازم در دوران بارداری و همچنین رژیم غذایی دوران بارداری بیشتر بخوانید. 

مواد غذایی که باید از رژیم غذایی دیابت حذف شوند

اغلب مواد غذایی که افراد دیابتی بسته به وضعیت یا باید از مصرف آن اجتناب کرده یا آن را محدود کنند، شامل کربوهیدرات و قند می‌شوند. در ادامه درباره این نوع مواد غذایی که باید در رژیم غذایی دیابت مراقب آن‌ها باشیم، صحبت خواهیم کرد.

• نوشیدنی‌های حاوی شکر: نوشیدنی‌های قندی بدترین انتخاب برای افراد دیابتی هستند. به عنوان مثال یک قوطی ۳۵۰ میلی‌لیتری کوکاکولا حدود ۴۰ گرم کربوهیدرات وارد بدن شما می‌کند. به علاوه این نوع نوشیدنی‌ها مملو از فروکتوز بوده که به شدت با مقاومت به انسولین در ارتباط هستند. تحقیقات نشان می‌دهد مصرف نوشیدنی‌های قندی علاوه بر اثری که بر دیابت دارند خطر بیماری‌های مرتبط با دیابت مثل کبد چرب را نیز افزایش می‌دهند.

فروکتوز موجود در نوشیدنی‌های شیرین منجر به تغییرات متابولیکی شده و با افزایش چربی در ناحیه شکم، افزایش سطح کلسترول و تری گلسرید باعث اضافه وزن و چاقی می‌شود. به جای اینگونه نوشیدنی‌ها از آب، چای و یا قهوه بدون شکر استفاده کنید.

• چربی ترانس: اگرچه چربی ترانس به طور مستقیم بر سطح قند خون تاثیر نمی‌گذارد، اما با افزایش التهاب، ایجاد مقاومت به انسولین، چربی شکم و کاهش سطح کلسترول خوب عوارض جانبی بدی بر سلامتی می‌گذارد.
• نان سفید، برنج و ماکارونی: این مواد غذایی دارای مقدار بسیار بالایی از کربوهدرات هستند و باید در هنگام مصرف آن‌ها به شدت دقت کرد. نان، شیرینی و سایر غذاهایی که از آرد سفید در آن‌ها استفاده شده میزان قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع یک و دو را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد. همچنین مطالعات نشان می‌دهد این افزایش سطح قند خون باعث کاهش عملکرد مغز در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ می‌شود.

• ماست طعم‌دار: ماست ساده برای افراد دیابتی گزینه خوبی است، اما ماست‌های طعم دار خیر. اینگونه ماست‌ها معمولا پر از قند هستند به طوری که یک فنجان ۲۴۵ گرمی از آن تقریبا ۳۱ گرم قند دارد. سعی کنید از ماست‌های ساده کم چرب در رژیم غذایی دیابت استفاده کنید.
• غلات صبحانه: بیشتر این نوع غلات فرآوری شده و حاوی کربوهیدرات بالا و شکر هستند. این مواد غذایی دارای پروتئین پایینی بوده و حس سیری طولانی مدت ایجاد نخواهد کرد.
• نوشیدنی‌های شیرین بر پایه قهوه: قهوه دارای مزایای زیادی برای سلامتی است اما زمانی که با شیر پرچرب و شکر مخلوط می‌شود برای افراد دیابتی مضر خواهد بود. به عنوان مثال یک کارامل فراپاچینو ۴۷۳ میلی‌لیتری که شامل قهوه، شیر، بستنی و شکر بوده دارای ۵۷ گرم کربوهیدرات است. برای کنترل بهتر قند خون بهتر است قهوه بدون شکر و خامه میل کنید.
• مواد طبیعی شیرین: درست است که برخی مواد مثل شکر قهوه‌ای و عسل پایه طبیعی داشته و شیمیایی نیستند، اما باز هم دارای قند بوده و می‌توانند همان تاثیر را بر سطح قند خون بگذارند. به جای اینگونه شیرین کننده‌ها باید از نوع کم کربوهیدارت استفاده کنید.

تعداد کربوهیدرات موجود در در هر قاشق غذاخوری از شیرین کننده‌های عبارتند از:

• شکر سفید: ۱۲.۶ گرم
• عسل: ۱۷.۳ گرم
• شربت افرا: ۱۳.۴

• میوه خشک: میوه‌ها منبع بسیار خوبی از چندین ویتامین و ماده معدنی مهم و ضروری برای بدن هستند. هنگامی که میوه خشک می‌شود، آب آن از دست رفته و باعث افزایش غلظت این مواد در واحد حجم خواهد شد. این پدیده برای قند نیز صادق بوده و قند این نوع از میوه از قند میوه طبیعی بیشتر خواهد بود. به طور مثال یک فنجان ۱۵۰ گرمی انگور حاوی ۲۷ گرم کربوهیدرات بوده در صورتی که یک فنجان ۱۴۵ گرمی کشمش حاوی ۱۱۵ گرم کربوهیدرات است. بنابراین کشمکش در حجم مشابه ۴ برابر انگور کربوهیدرات دارد. اگر دیابت دارید میوه‌ها را به طور طبیعی و تازه و از انواع کم شیرین آن استفاده کنید.

• آبمیوه: اگرچه آبمیوه به عنوان یک نوشیدنی سالم در نظر گرفته می‌شود، اما برای یک فرد مبتلا به دیابت در حکم نوشابه و سایر نوشیدنی‌های شیرین است. معمولا آبمیوه‌ها علاوه بر عصاره میوه حاوی شکر نیز هستند. همچنین در برخی آبمیوه‌ها از فروکتوز استفاده می‌شود که همانطور که پیشتر گفتیم موجب افزایش مقاومت به انسولین خواهد شد.
• سیب زمینی سرخ شده: زمانی که از رژیم غذایی دیابت پیروی می‌کنید باید از این ماده غذایی خوشمزه دوری کنید. سیب زمینی دارای کربوهیدرات نسبتا بالایی است. یک سیب زمینی متوسط حاوی حدود ۳۴.۸ گرم کربوهیدرات است.

سخن پایانی

در آخر باید به این نکته توجه داشته باشید که هیچ رژیم غذایی دیابت ثابت و استانداری وجود ندارد که همه بتوانند به آن عمل کنند. رژیم غذایی دیابت بسته به نوع بیماری، سطح قند خون، شرایط جسمانی، سن، جنس و چندین عامل دیگر برای افراد متفاوت خواهد بود. البته که اصولی که در این مقاله گفتیم مثل مصرف پایین کربوهیدرات در اغلب آن‌ها ثابت است. اگر به بیماری دیابت مبتلا هستید با مشورت یک متخصص تغذیه و رعایت اصول گفته شده برنامه غذایی مناسب خود را ایجاد کنید.