اگرچه شیر گاومیش اهلی شده آسیایی‌، گوسفند‌، بز‌، الاغ‌، مادیان و شتر نیز به عنوان «شیر نوشیدنی» در مناطق مختلف جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما معمولا وقتی از کلمه شیر بدون اشاره به نام حیوانی استفاده می‌کنیم منظورمان شیر گاو است. شیر گاو بیشترین درصد شیر نوشیدنی را به خود اختصاص می‌دهد. گرچه فواید شیر گاو بر کسی پوشیده نیست، اما در مطلب مروری بر آنها خواهیم داشت.

آنچه در این مطلب می‌خوانید:

فواید شیر گاو برای سلامتی

خرید شیر

نگهداری شیر

مصارف شیر

نکاتی درباره شیر

فواید شیر گاو برای سلامتی

• شیر یک ماده غذایی ضروری برای بدن ما محسوب می‌شود، چاین نوشیدنی خوشمزه فراوان، ارزان و بسیار مغذی بوده و منبع عالی پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی است.
• صد گرم شیر کامل دارای ۶۴ کالری، ۳.۶۶ گرم چربی و ۳.۲۸ گرم پروتئین است. تمام اسیدهای آمینه مورد نیاز بدن در شیر  وجود دارد، به همین علت  آن را به عنوان یک منبع پروتئین با کیفیت بالا می‌شناسیم.
• شیر همچنین کلسیم بالایی دارد؛ صدگرم شیر تازه حاوی ۱۱۹ میلی‌گرم کلسیم است. کلسیم شیر تضمین‌کننده رشد مناسب دندان‌ها بوده، بر عملکرد سلول‌های قلب، اعصاب و عضلات تاثیر می‌گذارد، رشد استخوان‌ها را تقویت می‌کند و در پیشگیری از پوکی استخوان، فشار خون بالا و احتمالا سرطان روده بزرگ و چربی خون بالا نقش به سزایی دارد.

• شیر منبع خوبی از ویتامین‌های گروه ب مانند ریبوفلاوین، ویتامین ب۱۲، منیزیم و روی به حساب می‌آید. همچنین حاوی مقادیر فسفر (۹۳ میلی‌گرم) و پتاسیم (۱۵۱ میلی‌گرم) و مقدار متوسطی سدیم (۴۹ میلی‌گرم) است.
• شیر ارگانیک (شیر گاو تغذیه شده با علف‌های طبیعی) به عنوان منبع غنی از ویتامین آ و بتاکاروتن شناخته می‌شود. بتاکاروتن رنگدانه‌ای است که باعث رنگ زرد شیر شده و تراکم آن در کره بیشتر است. 

اگر محصولات لبنی، به ویژه شیر، جزئی از رژیم روزانه افراد نباشد، برای جمعیت سرتاسر جهان، خطر بزرگ کمبود منابعی چون کلسیم، ریبوفلاوین، ویتامین دی (در شیرهای غنی‌شده) و کمبود ویتامین ب۱۲ به وجود خواهد آمد.

خرید شیر

شیر تازه به راحتی در همه فروشگاه‌ها در دسترس است. شیرهای فروشگاهی معمولا پاستوریزه هستند، اما اگر شیر مصرفی خود را از فروشگاه‌های لبنیاتی تهیه می‌کنید باید حتما قبل از مصرف آن را بیست دقیقه بجوشانید. شیر آماده به صورت غنی‌شده با ویتامین دی، هموژنیزه و کامل، انواع کم‌چرب، غلیظ‌شده توسط عمل تبخیر، طعم‌دار یا پودر‌ شیر به فروش می‌رسد. 

نگهداری شیر

گرما، اکسیژن و نور عواملی هستند که بر ارزش غذایی شیر تاثیر می‌گذارند. برای بهره حداکثری از فواید شیر گاو آن را ترجیحا در ظرف غیر شفاف خریداری کرده و پس از مصرف در ظرف را محکم ببندید. شیر را پس از خریداری در سریع‌ترین زمان ممکن به یخچال منتقل کنید. هرگز شیر استفاده شده را به ظرف اصلی برنگردانید، زیرا ممکن است باقی شیر را آلوده کند. شیر را می‌توان به مدت ده روز در یخچال نگه داشت، اما اگر قبل از قرار دادن در یخچال آن را به مدت طولانی‌ در دمای اتاق قرار داده باشید، مدت نگه‌داری آن قطعا کمتر از ده روز خواهد بود.

• همیشه شیر را قبل از استفاده جوشانده و خنک کنید
• چنانچه در فریزر یخ زده باشد، برای یخ‌زدایی ترجیحا آن را در یخچال (قفسه فوقانی) قراردهید
• از نگهداری آن در دمای اتاق خودداری کنید

مصارف شیر

• به عنوان یک ماده غذایی، شیر جایگاه مهمی در دستور پخت‌و‌پز و آشپزی ملل مختلف دارد. از شیر هم به عنوان نوشیدنی و هم به عنوان مواد اولیه غذاهای دیگر استفاده می‌شود.
• محصولاتی چون ماست، کره، پنیر و کفیر را از شیر تهیه می‌کنند.
• در تهیه انواع سوپ‌، سس‌هایی مانند سس بشامل، کیک‌ها، شیرینی‌ها، بستنی‌ها و نوشیدنی‌های گرم و سرد به کار می‌رود. 
• در برخی غذاهای گیاهی، گوشتی، مرغی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نکاتی درباره شیر

• شیر حاوی لاکتوز (نوعی کربوهیدرات دی‌ساکارید) است؛ لاکتوز شیر توسط یک آنزیم گوارشی به نام لاکتاز در معده ‌به گلوکز و گالاکتوز تجزیه می‌شود. توانایی هضم لاکتوز بعد از دوران شیرخوارگی یک سازگاری ژنتیکی است. این توانایی در برخی افراد وجود ندارد، افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز پس از نوشیدن شیر یا مصرف هرگونه مواد لبنی دچار دل‌درد، نفخ، اسهال و گاهی تهوع می‌شوند. عدم توانایی هضم لاکتوز، ناشی از کمبود آنزیم لاکتاز است. این افراد می‌توانند از شیر بدون لاکتوز، که حدود نود درصد لاکتوز آن گرفته شده استفاده کنند.
• شیر از آب‌، گلبول‌های چربی، پروتئین و مقادیر کمی مواد معدنی و ویتامین تشکیل شده است. طعم غنی شیر از چربی‌های آن حاصل می‌شود که از آسان‌هضمترین چربی‌های موجود در مواد غذایی هستند. چربی‌ها ۴۹ درصد از کالری‌ شیر کامل را سبب می شوند. شیر همچنین حاوی اسید چرب اساسی و مهمی به نام  اسید لینولنیک بوده که برای سلامت پوست و تعادل هورمونی مفید است. 
• شیر یک منبع کامل پروتئین محسوب می‌شود، زیرا تمام آمینواسیدهای ضروری در آن وجود دارد و این آمینواسیدها ۳۸ درصد مواد جامد غیر چرب موجود در شیر را تشکیل می‌دهند. در بین تمام آمینواسیدها، کازئین بیشترین سهم را دارد و  ۸۲ درصد پروتئین موجود در شیر را تشکیل می‌دهد. به خصوص مقدار لیزین در آن بسیار بالاست و همین امر شیر را به یک مکمل خوب برای غلات و حبوبات، آجیل و دانه‌ها تبدیل می‌کند. مقدار پروتئین وی -مایع باقی‌مانده پس از استخراج چربی و کازئین از شیر- ۱۸ درصد تخمین زده می‌شود.
• هورمون‌های اکسی‌توسین و سوماتوتروپین گاوی، هورمون‌هایی هستند که اغلب برای تحریک افزایش تولید شیر در گاوها استفاده می‌شوند. باقیمانده‌ اکسی‌توسین که وارد شیر می‌شود، اغلب از عوامل بروز عوارض جانبی مواد غذایی هورمونی در انسان است. 
• شیر به طور کلی از نظر داشتن آهن و ویتامین ث ضعیف است و نوزادان و کودکان خردسال اغلب برای جلوگیری از کم‌خونی و فقر آهن به مکمل آهن نیاز دارند.