فشار خون بالا یکی از عوامل اصلی ابتلا به بیماری‎های قلبی و عروقی از قبیل، سکته مغزی، حمله قلبی، نارسایی قلبی و آنوریسم (رگ‏برآمدگی) به شمار می‎رود. به منظور حفظ سلامتی و کاهش خطر ابتلا به بیماری‎های یاد شده، لازم است که روند کنترل فشار خون با دقت هر چه تمام‎تر و به صورت منظم انجام گیرد. در ادامه، دلایل بروز افزایش فشار خون، روش کنترل و آشنایی با راه‎های طبیعی نگه‌داشتن آن بررسی خواهد شد.

مدیریت و کنترل فشار خون

دلایل ابتلا به فشار خون بالا

علائم فشار خون

عوارض فشار خون

نشانه‎های فشار خون بالا

مدیریت و کنترل فشار خون

بهبود سبک زندگی و ارتقا استانداردهای مرتبط با آن، نخستین گام در مسیر کنترل فشار خون بالا به شمار می‎رود. بهبود سبک زندگی به عوامل گوناگونی بستگی دارد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• انجام منظم فعالیت‎های ورزشی
• اندازه‌گیری منظم فشار خون

اغلب، توصیه می‎شود که همه افراد از جمله مبتلایان به بیماری فشار خون، در هفته به طور متوسط، ۱۵۰ دقیقه به انجام تمرینات ورزشی آرام هوازی یا ۷۵ دقیقه به انجام تمرینات هوازی شدید بپردازند. فارغ از نوع تمرینات ورزشی یا شدت آن‎ها، لازم است همه افراد به طور متوسط ۵ روز در هفته ورزش کنند. از جمله فعالیت‎های بدنی مناسب می‎توان به پیاده‌روی، آهسته دویدن، دوچرخه سواری یا شنا اشاره کرد.

کاهش استرس

اجتناب از فشارهای روانی و استرس یا توانایی مدیریت آن‎ها در کنترل فشار خون موثر است. انجام تمرینات مراقبه (مدیتیشن)، حمام آب گرم، یوگا و پیاده‌روی‎های طولانی از جمله تکنیک‎هایی هستند که با کمک آن‎ها می‎توان میزان استرس را کاهش داد.

برای مقابله با استرس بهتر است از مصرف الکل، مواد مخدر، دخانیات و غذاهای آماده پرهیز کرد. این قبیل مواد به‌ سادگی می‎توانند در بالا بردن فشار خون و عوارض ناشی از آن تأثیرگذار باشند.

استفاده از دخانیات می‎تواند موجب افزایش فشار خون شود. به این ترتیب، ترک سیگار یکی از عوامل موثر در  کاهش خطر ابتلا به فشار خون، مشکلات قلبی و عروقی و تعداد قابل توجهی از بیماری‎ها به شمار می‎رود.

تجویز دارو

تجویز دارو یکی از روش‎هایی است که با کمک آن می‎توان فشار خون بالا را درمان یا کنترل کرد. پزشکان در اغلب موارد این قبیل داروها را با دوز پایین به بیماران تجویز می‎کنند. این داروها به طور معمول دارای عوارض جانبی جزئی هستند.

در نهایت، افراد مبتلا به بیماری فشار خون ناچار هستند که برای کنترل این مشکل دو یا چند دارو را به‌طور هم‌زمان مورد استفاده قرار دهند. داروهای موثر در کنترل فشار خون عبارتند از:

• داروهای ادرارآور یا دیورتیک‎ها از قبیل، مدرهای تیازیدی، کلرتالیدون و اینداپامید
• مسدودکننده‎های بتا و مسدودکننده‎های آلفا
• مسدودکننده‎های کانال کلسیم
• آگونیست‎های مرکزی
• مهارکننده‎های آدرنرژیک محیطی
• گشادکننده عروق
• مهار کننده‎های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE)
• مسدودکننده‎های گیرنده آنژیوتانسین

نوع داروی تجویز شده برای افراد مختلف و در شرایط گوناگون متغیر خواهد بود. از آن‌جا که داروهای ضد احتقان یا هر داروی بدون نسخه دیگری ممکن است بر روی داروهای تجویز شده برای کاهش فشار خون تأثیر متقابل داشته باشند، لازم است برچسب داروها یا کلیه اطلاعات مندرج بر روی جعبه و داخل آن به خوبی مورد مطالعه قرار گیرد.

رژیم غذایی

پیروی از رژیم غذایی سالم می‎تواند در کنترل فشار خون و حفظ سلامت قلب موثر باشد.

کاهش نمک مصرفی

اغلب افراد جهان به طور میانگین، روزانه 9 تا 12 گرم نمک مصرف می‎کنند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) به منظور کمک به کاهش خطرات ناشی از ابتلا به فشار خون و مشکلات مرتبط با آن، به جهانیان توصیه می‎کند تا مصرف نمک را به کمتر از 5 گرم در روز تقلیل دهند.

اجتناب از مصرف الکل

مصرف الکل از عوامل موثر در افزایش خون به شمار  می‎رود. بنابراین، لازم است از مصرف آن خودداری کنید تا برنامه کنترل فشار خون به خوبی صورت گیرد.

استفاده هر چه بیشتر از میوه و سبزیجات تازه و کاهش مصرف روغن و غذاهای چرب

افراد مبتلا به فشار خون بالا یا اشخاصی که در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند تا جای ممکن، باید از مصرف روغن و چربی‎های اشباع شده بپرهیزند. در عوض، کارشناسان استفاده از مواد غذایی زیر را توصیه می‎کنند:

• غلات کامل، غذاهای حاوی فیبر بالا
• انواع میوه و سبزیجات
• حبوبات، بُنشن و آجیل
• مصرف مرتب غذاهای دریایی غنی از امگا-3 به صورت دو بار در هفته
• استفاده از برخی روغن‎های گیاهی غیرتروپیکال مانند روغن زیتون
• مرغ و ماهی بدون پوست
• محصولات لبنی کم‌چرب

پرهیز از غذاهای حاوی چربی ترانس، روغن‎های گیاهی هیدروژنه و چربی‎های حیوانی و کاهش حجم خوراک مصرفی

بعضی از انواع چربی‎ها مانند روغن ماهی و روغن زیتون بر سلامت قلب تأثیرگذار هستند و از آن محافظت می‎کنند. با این‌حال، همچنان در گروه چربی‎ها طبقه بندی می‎شوند. بنابراین، با وجود فواید مختلفی که دارند بهتر است از مصرف بی رویه آن‎ها پرهیز کرد.

مدیریت وزن بدن

بالا بودن وزن بدن هم از جمله عوامل تأثیرگذار در افزایش فشار خون است. به طور معمول، کاهش وزن با افت فشار خون همراه است. در این صورت، دیگر نیازی نیست که پمپاژ خون با شدت انجام گیرد. پیروی از یک رژیم غذایی متناسب با سایز، جنسیت و میزان فعالیت‎های روزانه به افراد کمک خواهد کرد تا وزن بدن و فشار خون خود را مدیریت کنند. اگر به دنبال کاهش وزن هستید نگاهی به مطالب زیر بیاندازید:

کاهش وزن با رژیم غذایی کم کربوهیدرات

کاهش وزن پس از قرنطینه خانگی

حقایقی حیرت‌انگیز در مورد رژیم غذایی بسیار کم‌چرب

 

رژیم کاهش فشار خون یا دش (DASH)

موسسه ملی قلب، ریه و خون ایالات متحده آمریکا (NHLBI) به افرادی که از بالا بودن فشار خون رنج می‎برند توصیه کرده که از رژیم دش پیروی کنند. دش (DASH) مخفف عبارت «رویکرد مربوط به رژیم غذایی برای مقابله با فشار خون بالا» است. این رژیم یک برنامه غذایی متعادل و انعطاف پذیر است که در پی تحقیقات انجام شده توسط موسسه ملی قلب، ریه و خون ایالات متحده آمریکا (NHLBI) ارائه شده است. بنا به اظهارات موسسه یاد شده، فواید دنبال کردن این رژیم غذایی عبارت است از:

• کنترل فشار خون
• بهبود سطح چربی خون
• کاهش خطر ابتلا به بیماری‎های قلبی، عروقی

به منظور اجرای هر چه ساده‎تر، NHLBI یک کتاب آشپزی ارائه داده که در آن با ایده‎های غذایی مناسب برای کنترل فشار خون آشنا خواهید شد.

مطالعات انجام شده از سال 2014 میلادی، مدت 8 هفته استفاده از مکمل‎های پروبیویک را برای مبتلایان به فشار خون بالا مفید قلمداد کرده است.

دلایل ابتلا به فشار خون بالا

در اغلب موارد، ابتلا به فشار خون بالا علت مشخصی ندارد. از طرف دیگر، گاهی اوقات بالا رفتن فشار خون در نتیجه وجود یک مشکل جدی در عملکرد بدن روی می‎دهد.

از نظر پزشکان، فشار خون اولیه یکی از انواع بیماری فشار خون بالا است که دارای علت مشخصی نبوده و بیش از هر چیز از عوامل محیطی نشأت می‎گیرد. از طرف دیگر، فشار خون ثانویه، حالتی از افزایش فشار خون است که در نتیجه یک بیماری به وجود می‎آید.

بروز فشار خون اولیه از عوامل مختلفی ناشی می‎شود که از آن میان می‎توان به موارد زیر اشاره کرد:

• حجم پلاسمای خون
• فعالیت‎های هورمونی در افرادی که حجم و فشار خون خود را به وسیله دارو کنترل می‎کنند.
• عوامل محیطی از قبیل، استرس و کمبود تحرک
• همان‌طور که پیش‎تر هم گفته شد، فشار خون ثانویه به دلایل خاصی بروز می‎کند و در واقع، حاصل بیماری‎ها و مشکلاتی است که در سیستم سلامت شخص وجود دارند.

بروز بیماری‎های مزمن کلیوی (CKD) موجب می‎شود که کلیه‎ها در انجام وظایف خود با مشکل روبه‌رو شوند و دیگر از عهده فیلتر کردن خون بر نیایند. به همین دلیل، ابتلا به این نوع بیماری‎ها یکی از دلایل رایج افزایش فشار خون به شمار می‎رود.

دلایل عمده افزایش فشار خون به صورت ثانویه عبارتند از:

• دیابت و آسیب‎های کلیوی و عصبی ناشی از آن
• یکی از انواع نادر سرطان غدد فوق کلیوی به نام فئوکروموسیتوما
• سندروم کوشینگ که خود می‎تواند در اثر استفاده از داروهای کورتیکواستروئیدی یا همان کورتون‎ها به وجود آید.
• هایپرپلازی مادرزادی آدرنال یا نوعی اختلال در غدد فوق کلیوی ترشح کننده هورمون کورتیزول
• پر کاری یا بیش فعالی تیروئید
• هایپرپاراتیروئیدیسم که بر میزان کلسیم و فسفر خون تأثیرگذار است.
• بارداری
• آپنه خواب یا بروز وقفه تنفسی در خواب
• چاقی
• عوامل خطرآفرین

در ادامه به معرفی شماری از عوامل می‎پردازیم که خطر ابتلا به بیماری فشار خون را افزایش می‎دهند.

• افزایش سن: افزایش فشار خون در افراد بالای 60 سال امری شایع است. افزایش سن، مشکلاتی از قبیل تصلب شرایین و تنگی رگ حاصل از تجمع پلاک‎ها را به دنبال دارد که خود ممکن است به افزایش مداوم فشار خون بیانجامد.
• قومیت: برخی از اقوام و نژادها، بیش از سایرین در معرض ابتلا به بیماری فشار خون قرار دارند. به عنوان مثال، آمریکایی‎های آفریقایی تبار بیشتر از سایر اقوام با خطر ابتلا به فشار خون بالا مواجه هستند.
• چاقی: اضافه‌وزن یکی از عوامل خطرآفرین و موثر در ابتلا به بیماری فشار خون به شمار می‎آید.
• مصرف الکل و دخانیات: مصرف مداوم مقادیر بالای نوشیدنی‎های الکلی یا دخانیات ممکن است موجب بالا رفتن فشار خون در افراد شود.
• جنسیت: بررسی‎های انجام شده در سال 2018 میلادی حاکی از آن است که آقایان به مراتب بیش از خانم‎ها در معرض ابتلا به فشار خون بالا قرار دارند. با این حال، یائسگی یکی از عوامل موثر در افزایش فشار خون خانوم‎ها به شمار می‎رود.
• سایر عوامل مرتبط با سلامت: ابتلا به بیماری‎های قلبی و عروقی، دیابت، بیماری مزمن کلیوی و کلسترول بالا از جمله عوامل خطر آفرینی هستند که به ویژه با افزایش سن به بالا رفتن فشار خون در افراد منتهی می‎شوند.
• دیگر عوامل موثر در ابتلا به بیماری فشار خون عبارتند از:
• شیوه زندگی کم‌تحرک
• رژیم غذایی سرشار از نمک و پر چرب
• مصرف مقادیر اندک پتاسیم

زندگی پر استرس و عوامل ژنتیکی هم می‎توانند در بروز افزایش فشار خون موثر باشند.

علائم فشار خون

افزایش فشار خون در افراد ممکن است هیچ علائم خاصی را به دنبال نداشته باشد. به همین دلیل است که از این بیماری، اغلب با عنوان «قاتل ساکت» یاد می‎شود. عدم تشخیص به موقع یا بی‌توجهی به مشکل بالا رفتن فشار خون، ممکن است قلب، رگ‎های خونی و سایر ارگان‎ها را با صدمات و تهدیدات جدی روبه‌رو کند. بنابراین، بدیهی است که بررسی و کنترل مرتب فشار خون ضرورت دارد. فشار خون بالا در موارد نادری می‎تواند به تعریق، مشکلات خواب و برانگیختگی و سرخ شدن پی‌درپی صورت منجر شود. با این حال، لازم است توجه داشته باشید که اغلب مبتلایان به فشار خون بالا هیچ نوع علائم خاصی را تجربه نمی‎کنند.در صورتی‌که فشار خون بالا وارد مراحل بحرانی شود، فرد ممکن است با علائمی از قبیل سر درد و خونریزی از بینی مواجه شود.

عوارض فشار خون

بروز طولانی مدت افزایش فشار خون، ممکن است به ایجاد عوارضی از قبیل تصلب شرایین منجر شود. تصلب شرایین، حاصل تجمع پلاک در دیواره رگ‎های خونی است که به سخت و تنگ شدن آن‎ها می‎انجامد. از آن‌جایی که تنگ شدن رگ موجب اختلال در گردش خون و پمپاژ شدیدتر آن می‎شود، می‎توان دریافت که این عارضه، خود از جمله عوامل موثر در ازدیاد فشار خون به شمار می‎رود.

تصلب شرایین ممکن است عوارض مختلفی را در پی داشته باشد که از آن میان می‎توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نارسایی قلبی و حمله قلبی
• آنوریسم یا برآمدگی غیر عادی در دیواره
• نارسایی کلیه
• سکته مغزی
• قطع عضو
• رتینوپاتی چشم یا شبکیه رنجوری حاصل از فشار خون بالا که در مواردی منجر به نابینایی می‎شود.

لازم است توجه داشته باشید که نظارت مداوم و کنترل فشار خون می‎تواند از شدیدتر شدن عوارض ناشی از آن جلوگیری کند.

نشانه‎های فشار خون بالا

دستگاه فشارسنج یا sphygmomanometer از جمله ابزارهایی است که به افراد کمک می‎کند تا فشار خون خود را اندازه‌گیری و کنترل کنند. برای کنترل فشار خون، همیشه لازم نیست که به پزشک مراجعه کنید. تهیه دستگاه فشارسنج به شما کمک خواهد کرد تا در منزل و به صورت شخصی، تغییرات فشار خون خود را به طور منظم بررسی کنید.

در بسیاری از مواقع و بسته به شرایط، ممکن است به صورت مقطعی با افزایش فشار خون مواجه شوید. به عنوان مثال، عواملی از قبیل استرس حاد و ورزش شدید می‎توانند فشار خون افراد سالم را برای مدتی بالا ببرند. به همین دلیل، تشخیص این بیماری مستلزم بررسی‎های مکرر میزان پایداری و کنترل فشار خون است.

در سال 2017 میلادی، انجمن قلب آمریکا (AHA) دستورالعمل‎هایی را صادر کرد که طی آن، فشار خون سیستولیک بالاتر از 130 میلی‌متر جیوه و فشار خون دیاستولیک بیش‎تر از 80 میلی‌متر جیوه به عنوان فشار خون بالا شناخته می‎شود.

فشار دیاستولیک و سیستولیک، هر دو به شدت جریان خون در شریان‎های شما اشاره می‎کنند و واحد اندازه‌گیری آن‎ها میلی‌متر جیوه است. با این حال، فشار سیستولیک، اغلب بالاتر بوده و به فشار خون ناشی از انقباض قلب در زمان پمپاژ اطلاق می‎شود. از طرف دیگر، فشار دیاستولیک، شدت فشار خون زمان استراحت قلب در روند پمپاژ را اندازه‌گیری می‎کند. اگر نتایج حاصله از بررسی به فشار خون بحرانی اشاره داشت، لازم است 2 تا 3 دقیقه صبر کنید و سپس، آزمایش را دوباره از سر بگیرید. در صورت دستیابی به نتایج یکسان، توجه داشته باشید که با یک مورد اضطراری مواجه هستید. در این شرایط، دریافت کمک فوری ضروری است.

جدول زیر بر اساس راهبردهای ارائه شده توسط انجمن قلب آمریکا (AHA) تنظیم شده است:

سیستولیک (میلی‌متر جیوه)	دیاستولیک (میلی‌متر جیوه)
فشار خون نرمال	کمتر از 120     کمتر از 80
فشار خون بالا یا پیش فشار خون	بین 120 و 129            کمتر از 80
پرفشاری مرحله اول	بین 130 تا 139            بین 80 تا 89
پرفشاری مرحله دوم	حداقل 140       حداقل 90
فشار خون بحرانی	بیش از 180      بیش از 120