دیابت شیرین شامل چند بیماری مربوط به تبدیل مواد غذایی مصرفی به انرژی در بدن و میزان قند خون است. در بیماران مبتلا به دیابت شیرین، هورمون انسولین به درستی عمل نکرده و قند خون به جای تبدیل شدن به انرژی در سلولها، در جریان خون باقی مانده و از حد طبیعی بالاتر می‏‌‌رود. اما این اتفاق به چه علت رخ می‌‏دهد؟ با ما در ادامه این مطلب از وبسایت سبک زندگی همراه باشید تا دقیق‌تر به چیستی دیابت شیرین و انواع، علل، علائم و راه‏‌‌های جلوگیری از آن بپردازیم.

فهرست مطالب 

• دیابت نوع ب یا دیابت ملیتوس چیست

• انواع دیابت شیرین کدامند و علت وقوع آنها چیست

• پره ‏دیابت چیست

• علائم دیابت شیرین چیست

• چه عواملی خطر ابتلا به دیابت را افزایش می‏دهند

• دیابت شیرین چگونه تشخیص داده می‏شود

• چگونه می‏توان دیابت را کنترل و مدیریت کرد

• اگر دیابت به درستی مدیریت نشود چه عوارضی را برای بدن به همراه خواهد داشت

• آیا می‏توان از بروز دیابت شیرین جلوگیری کرد

دیابت نوع ب یا دیابت ملیتوس چیست

به دیابت ملیتوس یا دیابت نوع B دیابت شیرین گفته می‌‏شود. علی‌رغم اسم مشابه دیابت نوع B (دیابت شیرین) و دیابت نوع A (دیابت بی‌‏مزه)، میان این دو اختلال شباهت‏‌های اندک و تفاوت‏‌های بسیاری وجود دارد. دیابت شیرین اختلالی بسیار شایع است که در آن، بدن (یا بهتر است بگوییم انسولین) به درستی قند خون را به سلول‏‌ها وارد نمی‏‌کند؛ درنتیجه سطح قند خون از آنچه که باید در خون بیشتر شده و مشکلاتی را به بار می‌‏آورد؛ در صورتی که دیابت بی‌‏مزه اختلالی نادر است که هیچ ارتباطی با انسولین و قند خون ندارد.

در طی فرایند هضم، مواد غذایی به مواد مغذی کوچکتری شکسته می‌‏شوند. برای مثال، کربوهیدراتی که با مصرف انواع نان، برنج و پاستا به بدن وارد می‏‌شود به قند یا گلوکز شکسته می‏‌شوند. گلوکز بعد از اینکه به جریان خون وارد شد، به یک عامل کمکی نیاز دارد تا به مقصد نهایی‌‏اش یعنی سلول‏‌های بافت‌‏ها و اعضای مختلف وارد و برای تولید انرژی مصرف شود. این عامل کمکی، هورمون انسولین است.

هورمون انسولین توسط غده‌‏ای واقع در پشت معده با نام پانکراس یا لوزالمعده ترشح و به خون ریخته می‏‌شود. انسولین سوخت و انرژی مورد نیاز برای ورود گلوکز به انواع بافت‏‌ها و اعضای بدن را فراهم می‌‏کند. اگر میان گلوکز موجود در خون و سلول‏‌ها یک در تصور کنیم، انسولین کلیدی است که این در را باز می‏‌کند. بدون انسولین گلوکز نمی‏‌تواند از این در فرضی عبور کند، در نتیجه در خون انباشته و منجر به بروز دیابت می‏‌شود.
در افراد مبتلا به دیابت شیرین، پانکراس یا انسولین ترشح نمی‏‌کند، یا اگر می‌‏کند کافی نیست. در بعضی افراد دیابتی اما پانکراس در ترشح انسولین کوتاهی نمی‌‏کند، بلکه این سلول‏‌های بدن هستند که واکنش مناسبی به آن نشان نمی‌‏دهند.

انواع دیابت شیرین کدامند و علت وقوع آنها چیست

به طور کل، با توجه به علت ایجاد شدن دیابت، دیابت شیرین به سه شکل بروز پیدا می‌‏کند:

• دیابت نوع یک: این نوع دیابت نوعی اختلال خود ایمنی محسوب می‌‏شود، چرا که در آن، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‏‌های تولید کننده انسولین (سلول‌‏های بتا) پانکراس حمله می‏‌کند؛ در نتیجه، ‏این سلول‏‌ها کاملا از بین رفته و در آینده نیز دیگر جایگزین نمی‏‌شوند. گاهی اوقات این حمله خود ایمنی به علت ژنتیک فرد است؛ در بعضی بیماران نیز یک ویروس باعث این حمله می‏‌شود. حدود ۱۰ درصد مبتلایان به دیابت شیرین، از دیابت نوع اول رنج می‌‏برند. این نوع دیابت در کودکان و جوانان شایع‌‏تر است، ولی احتمال بروز آن در هر سنی وجود دارد. از آنجایی که افراد مبتلا به دیابت نوع یک باید روزانه انسولین تزریق کنند، به آن دیابت وابسته به انسولین هم گفته می‏‌شود.

• دیابت نوع دو: در افراد مبتلا به این نوع دیابت شیرین، یا بدن به اندازه کافی هورمون انسولین ترشح نمی‏‌کند یا سلول‌ها عکس‏‌العملی که باید را به آن نشان نمی‌‏دهند و به عبارتی نسبت به انسولین مقاوم شده‏‌اند. در این نوع دیابت شیرین، پانکراس توانایی تولید انسولین مضاعف مورد نیاز برای جبران مقاومت سلول‏‌ها را ندارد و درنتیجه، گلوکز در خون انباشت می‏‌شود. دیابت نوع دوم شایع‌‏ترین نوع دیابت شیرین است؛ بیش از ۹۵ درصد افراد مبتلا به دیابت شیرین، از دیابت نوع دو رنج می‏‌برند. این نوع دیابت شیرین عموما در افراد میان‏سال و کهن‏سال رخ می‏‌دهد. از دیگر نام‏‌های این نوع دیابت شیرین می‏‌توان به دیابت بزرگسالان و دیابت مقاوم به انسولین اشاره کرد.

• دیابت بارداری: بعضی از مادران باردار، هنگام بارداری خود به این نوع دیابت شیرین مبتلا می‏‌شوند. هورمون‌‏هایی که هنگام بارداری از جفت ترشح می‏‌شوند مقاومت سلول‌‏های بدن به انسولین را افزایش می‌‏دهند. مشابه دیابت نوع ۲، پانکراس توانایی تولید انسولین مضاعف مورد نیاز برای جبران مقاومت سلول‌‏ها را نداشته و در نتیجه آن، قند خون بالا می‌‏رود. دیابت بارداری عموما بعد از بارداری رفع می‏‌شود، اما احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ در آینده را بالاتر می‏‌برد.

پره ‏دیابت چیست

به مرحله قبل از ابتلا به دیابت نوع دوم، پره دیابت گفته می‌‏شود. در این مرحله، قند خون فرد بالاست، اما نه در حدی که مبتلا به دیابت نوع دوم محسوب شود. از آنجایی که پره دیابت آخرین مرحله قبل از ابتلا به دیابت نوع ۲ است، علل مشابهی با آن دارد.

افرادی که در این مرحله قرار دارند باید تمام سعی خود را کرده تا با رژیم غذایی و فعالیت بدنی قند خون خود را کاهش داده و از ابتلا به دیابت جلوگیری کنند.

علائم دیابت شیرین چیست

به طور کل، از علائم انواع دیابت شیرین می‌‏توان به تشنگی بیش ‏از حد، احساس خستگی، تار شدن بینایی، بی‏‌حس یا مور مور شدن دست و پا، کاهش سرعت ترمیم زخم‌‏ها، کاهش وزن بی‌‏دلیل، تکرر ادرار، وقوع عفونت‏‌های بسیار و بی‌‏دلیل و خشکی دهان اشاره کرد.

 بعضی علائم دیابت مختص زنان و مردان هستند. برای مثال، دیابت شیرین در زنان باعث بروز علائمی همچون خشک شدن و خارش  پوست، عفونت‏‌های مجاری ادرار و عفونت‏‌های مخمری شده و در مردان علائمی همچون کاهش میل جنسی، اختلال در نعوظ و کاهش قدرت عضلانی را به همراه خواهد داشت.

در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱، علائم به سرعت و طی چند هفته یا ماه خود را نشان می‌‏دهند. علائم این نوع دیابت شیرین در سال‏‌های اولیه زندگی فرد، یعنی در دوران کودکی، نوجوانی یا جوانی بروز پیدا می‏‌کند. علائم دیگری که مخصوص این نوع دیابت هستند عبارتند از حالت تهوع، استفراغ، دل درد، عفونت‏‌های مخمری و عفونت مجاری ادرار.

دیابت نوع ۲ ممکن است با هیچ علامتی همراه نباشد. در بعضی موارد نیز از آنجایی که بروز کامل علائم سالیان سال طول می‏‌کشند، فرد مبتلا برای مدت‏‌ها متوجه آنها نمی‏‌شود. علائم این نوع دیابت شیرین عموما در دوران بزرگسالی نمایان می‏‌شود، اما در تمامی گروه‏‌های سنی دیده می‏‌شود.

عموما برای دیابت بارداری علائمی حس نمی‏‌شود؛ اما برای احتیاط، متخصصان میان هفته بیست‏ وچهارم تا هفته بیست ‏وهشتم بارداری، از مادران باردار برای تشخیص دیابت بارداری آزمایش می‏‌گیرند.

چه عواملی خطر ابتلا به دیابت را افزایش می‏دهند

به طور کل، بسته به نوع دیابت شیرین، عواملی که احتمال ابتلا به دیابت را افزایش می‏‌دهند در انواع متفاوت آن با یکدیگر تفاوت دارند.

عواملی که خطر ابتلا به دیابت نوع ۱ را افزایش می‌‏دهند عبارتند از:

• سابقه ابتلا به دیابت نوع ۱ در فامیل درجه یک (پدر، مادر، خواهر و برادر)
• آسیب دیدن لوزالمعده (همچون عفونت، رشد تومور، جراحی و یا تصادف کردن و جراحت لوزالمعده)
• وجود اتوآنتی‌‏بادی‏‌ها (آنتی‌‏بادی‏‌هایی که به اشتباه به اعضای بدن حمله می‏‌کنند)
• مشکلات جسمی (همچون جراحی یا بیماری)
• ابتلا به بیماری‏‌های ویروسی

عواملی که خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش می‌‏دهند عبارتند از:

• سابقه ابتلا به دیابت نوع ۲ در فامیل درجه یک (پدر، مادر، خواهر و برادر)
• اضافه وزن
• فشار خون بالا
• کمبود کلسترول خوب بدن یا LDL
• تری‏‌گلیسیرید بالای خون
• کم ‏تحرکی و نداشتن فعالیت بدنی
• سن بیشتر از ۴۵ سال
• ابتلا به دیابت بارداری یا به دنیا آوردن فرزندی با وزن ۴ کیلو و بیشتر
• ابتلا به سندرم تخمدان پلی‏کیستیک
• سابقه حمله قلبی یا ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی
• سیگار کشیدن

عواملی که خطر ابتلا به دیابت بارداری را افزایش می‌‏دهند عبارتند از:

• سابقه ابتلا به دیابت نوع ۲ در فامیل درجه یک (مادر و خواهر)
• اضافه وزن قبل از بارداری
• سن بیشتر از ۲۵ سال

دیابت شیرین چگونه تشخیص داده می‏شود

دیابت شیرین با سنجیدن میزان قند خون تشخیص داده می‏‌شود. با انجام چند نوع آزمایش خون می‏‌توان میزان قند خون را سنجید؛ آزمایش گلوکز پلاسما ناشتا، آزمایش گلوکز پلاسما غیرناشتا، آزمایش ای-وان-سی (A1C) یا همان آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله و آزمایش تحمل قند خوراکی و آزمایش دیابت نوع اول.

آزمایش گلوکز پلاسما ناشتا صبح و پس از ۸ ساعت ناشتایی گرفته می‌‏شود، اما آزمایش گلوکز پلاسمای غیر ناشتا را می‌‏توان در هر ساعتی از روز و بدون نیاز به ناشتایی انجام داد. آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله با سنجیدن میزان گلوکز چسبیده به هموگلوبین (پروتئین موجود در گلبول‏های قرمز که مسئول انتقال اکسیژن است) میزان قند خون متوسط فرد در دو تا سه ماه گذشته را تخمین می ‌‏زند.

برای انجام این آزمایش به ناشتایی نیاز نیست. در آزمایش تحمل قند خوراکی، قند خون پس از یک شب ناشتایی سنجیده می‌‏شود. سپس ترکیب غلیظی از گلوکز در آب به فرد داده شده و یک، دو و سه ساعت پس از مصرف گلوکز، قند خون فرد سنجیده می‏‌شود.

برای تشخیص دیابت نوع اول، علاوه بر آزمایش خون از آزمایش ادرار نیز استفاده می‏‌شود. از آزمایش خون برای چک کردن وجود اتوآنتی‌‏بادی در خون و از آزمایش ادرار برای تشخیص وجود کتون استفاده می‏‌کنند. وجود اتوآنتی‌‏بادی به این معناست که سیستم ایمنی مشغول حمله به بدن و وجود کتون، به معنای آن است که بدن از چربی به عنوان منبع انرژی استفاده می‏کند، نه قند موجود در خون. چنین مواردی نشان ‏دهنده دیابت شیرین نوع یک هستند.

چگونه می‏توان دیابت را کنترل و مدیریت کرد

متاسفانه درمانی برای دیابت شیرین وجود ندارد، اما می‌‏توان آن را مدیریت و آسیب آن را به حداقل رساند. برای اینکه بتوانید دیابت شیرین را به بهترین شکل مدیریت کنید، باید به عوامل خطر (عواملی که منجر به بروز و تشدید دیابت می‏‌شود) خود توجه داشته و آن‌ها را بازه طبیعی خود نگه دارید.

برای مدیریت هر چه تمام‌تر دیابت شیرین و جلوگیری از وخیم‌‏تر شدن آن، ضروری است تا تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کنید. بهتر است تا برنامه غذایی مناسبی برای خود معین کرده و به آن پایبند باشید.

رژیم‏ غذایی مدیترانه‌‏ای و رژیم غذایی دش، رژیم‌‏های مناسبی برای افراد دیابتی هستند، چراکه سرشار از مواد مغذی و فیبر بوده و چربی و کالری کمی دارند. برای آشنایی با دیگر رژیم‌‏ها و برنامه‏‌های غذایی مناسب شرایط‌تان، می‌‏توانید به یک متخصص تغذیه مراجعه کنید.

کاهش وزن یکی دیگر از راه‏‌های کنترل دیابت شیرین برای آن دسته از افراد دیابتی است که اضافه وزن دارند. بهتر است برای کاهش وزن از ورزش کردن کم بگیرید. روزانه ۳۰ دقیقه فعالیت ورزشی داشته باشید. این فعالیت ورزشی می‌‏تواند پیاده روی، دویدن، شنا کردن و یا هر فعالیت پرتحرک دیگری باشد.

افراد سیگاری، بهتر است تا برای مدیریت دیابت شیرین، سیگار را ترک کنند و توصیه می‌‏شود که افرادی که فشار خون بالایی دارند، با روش‏‌های متفاوتی (همچون رژیم‏‌های غذایی) فشار خون خود را کاهش دهند. فشار خون نباید از ۹۰ / ۱۴۰ میلی‌‏متر جیوه بیشتر شود. مدیریت سطح کلسترول – بالا بودن سطح کلسترول خوب (LDL) و پایین بودن سطح کلسترول بد (HDL) – و تری‏‌گلیسیرید خون نیز در کنترل دیابت شیرین از اهمیت بسیاری برخوردار است.

درنهایت، واضح است که مهم‏ترین کار برای کنترل دیابت شیرین، مدیریت قند خون است. بهتر است که میزان مناسب قند خون را از پزشک متخصص خود بپرسید؛ اما به طور کل، گفته می‏‌شود میزان طبیعی قند خون قبل از صرف وعده میان ۸۰ تا ۱۳۰ میلی‏گرم بر دسی‏لیتر و ۲ ساعت پس از مصرف غذا کمتر از ۱۸۰ میلی‏گرم بر دسی‏لیتر است.

سعی کنید تا قند خون خود را تا جای ممکن با پایبندی به رژیم‏‌های سالم غذایی، مصرف قرص‌‏های شیمیایی کنترل قند خون (با مشورت و تجویز پزشک) و افزایش فعالیت بدنی در سطح طبیعی نگه داشته و از بالا رفتن آن جلوگیری کنید.

در کنار تغییراتی که باید در سبک زندگی افراد مبتلا به دیابت شیرین ایجاد شود، از راهکارهای درمانی دیگری نیز برای کنترل دیابت استفاده می‏‌شود. در فرایند کنترل دیابت نوع یک تزریق انسولین امری ضروری است، چراکه پانکراس مبتلایان قادر به تولید انسولین مورد نیاز بدن آنها نیست.

برای مدیریت دیابت نوع ۲ دارو، انسولین یا تغییراتی در سبک زندگی که به آن اشاره شد تجویز می‏‌شود. برای کنترل دیابت بارداری عموما به رژیم غذایی سالم و تحرک بدنی کافی بسنده می‏‌کنند، اما در صورتی که میزان گلوکز بسیار بالا باشد، از دارو یا تزریق انسولین استفاده می‏‌شود.

بیش از ۴۰ نوع داروی مخصوص دیابت شیرین وجود دارد. داروهای مخصوص دیابت و انسولین از چند طریق به کنترل دیابت کمک می‏‌کنند:

• پانکراس را تحریک به ترشح انسولین بیشتر می‏‌کنند
• جلوی سرازیر شدن گلوکز به خون توسط کبد را می‌‏گیرند
• از شکسته شدن کربوهدرات در معده و روده جلوگیری می‏‌کنند تا حساسیت بافت‏ها به انسولین بیشتر شود
• با افزایش ادرار، گلوکز اضافی موجود در بدن را دفع می‏‌کنند

اگر دیابت به درستی مدیریت نشود چه عوارضی را برای بدن به همراه خواهد داشت

اگر قند خون برای مدت طولانی بالا بماند، بافت‏‌ها و اعضای بدن فرد به شدت آسیب خواهند دید. بعضی از عوارض بالا بودن طولانی مدت قند خون حتی جان مبتلایان به دیابت شیرین را تهدید می‏‌کند. از این عوارض می‌‏توان به بیماری‏های قلبی عروقی (همچون حمله قلبی، تصلب شرایین، بیماری سرخرگ کرونری، فشار خون بالا، کلسترول بالا و درد قفسه سینه)، آسیب سیستم عصبی (شامل مورمور شدن و گزگز کردن انگشتان)، آسیب دیدن کلیه (که می‏‌تواند منجر به نارسایی کلیه شده و بیمار را نیازمند دیالیز یا پیوند کلیه کند)، آسیب دیدن بینایی (که می‌‏تواند منجر به کوری، آب مروارید یا آب‏ سیاه شود)، آسیب دیدن پاها (نرسیدن خون به پا، آسیب دیدن اعصاب پا، التیام نیافتن زخم‏‌های پا و …)، عفونت‏‌های پوستی، اختلال در نعوظ، کم ‏شنوایی، افسردگی، زوال عقل و مشکلات دندان شود.

دیابت بارداری ممکن است منجر به بروز پره ‏‌اکلامپسی (فشار خون بالا، پروتئین بیش از حد در ادرار، تورم دست و پا)، افزایش احتمال ابتلای مجدد به دیابت بارداری در بارداری‏‌های آینده و احتمال ابتلا به دیابت نوع دوم در مادر شده و باعث وزن زیاد نوزاد، کمبود قند خون، مرگ زودهنگام پس از تولد و افزایش ریسک ابتلا به دیابت نوع دوم کودک شود.

آیا می‏توان از بروز دیابت شیرین جلوگیری کرد

متاسفانه هیچ راهی برای جلوگیری از دیابت نوع ۱ وجود ندارد، اما راه‌‏هایی برای کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع دوم و دیابت بارداری موجود است. با وجود اینکه عوامل خطری همچون سابقه بیماری در خانواده را نمی‏‌توان تغییر داد، اما دیگر عوامل خطر را می‏‌توان مدیریت کرد.

ایجاد تغییرات مثبتی در سبک زندگی که برای کنترل دیابت شیرین به آن اشاره شد، در جلوگیری از وقوع دیابت نیز موثر خواهند بود. علاوه بر مواردی که به آن اشاره شد، کاهش استرس و اضطراب، ترک مصرف الکل و داشتن خواب کافی شبانه (۷ تا ۹ ساعت) نیز در کاهش خطر ابتلا به دیابت شیرین موثر هستند.

سخن پایانی

به دیابت ملیتوس یا دیابت نوع B دیابت شیرین گفته می‏‌شود. دیابت شیرین یکی از شایع‏‌ترین بیماری‏‌ها در جهان است و سالانه افراد بسیاری را به کام مرگ می‏‌کشاند. از این رو، جلوگیری از ابتلا به دیابت شیرین و در صورت ابتلا، مدیریت دیابت و جلوگیری از وخیم‌‏تر شدن آن امری بسیار مهم است. جای نگرانی نیست، چراکه با وجود آنکه راهی برای درمان این بیماری وجود ندارد، اما راه‏‌های بسیاری برای مدیریت آن موجود است. تنها ایجاد بعضی تغییرات مثبت در سبک زندگی همچون داشتن رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی کافی، جلوگیری از افزایش وزن، داشتن خواب کافی شبانه، مدیتیشن و کاهش استرس، ترک سیگار و مشروبات الکلی در جلوگیری از ابتلا و مدیریت دیابت شیرین مفید بوده و استفاده از انسولین و داروهای مخصوص دیابت در جلوگیری از تشدید و وخامت دیابت نقش موثری بازی می‏‌کنند.