اینکه کلسترول خوب چه وظیفه‌ای دارد و چگونه به سلامتی ما کمک می‌کند یا کلسترول بد بالا باعث چه بیماری‌هایی می‌شود، سوالات مهمی هستند که در این متن به آن‌ها پاسخ می‌دهیم. همچنین مشخص می‌کنیم که چه افراد و گروه سنی بیش‌تر در خطر هستند و چگونه می‌توانیم از کلسترول بالا پیشگیری کنیم. اگر سوالات دیگری درباره‌ چربی خون و کلسترول خون ذهن شما را درگیر کرده یا کنجکاو هستید جواب سوالات بالا را بدانید تا انتهای این متن با ما همراه باشید. 

فهرست مطالب 

• کلسترول چیست

  • انواع کلسترول خون

  • کلسترول بد خون چیست

    • علل اصلی ابتلا به چربی خون بالا یا تجمع کلسترول بد خون در عروق چیست

    • کلسترول بالا در جوانان و کودکان

    • علائم کلسترول بالا چیست

    • راه تشخیص کلسترول خون بالا چیست

• سطح کلسترول در آزمایش خون

  • سطح کلسترول بد یا LDL

  • سطح کلسترول خوب یا HDL

• برای کنترل سطح کلسترول خون باید هر چندوقت آزمایش خون بدهیم

• کلسترول بد بالا و کلسترول خوب پایین چه خطراتی دارد

• چگونه کلسترول خون را پایین بیاوریم

• چگونه می‌توان از بروز چربی خون بالا پیشگیری کرد

کلسترول چیست

برای شناخت کلسترول خون باید به کبد نگاهی بیاندازیم. کبد انسان عضوی است که کلسترول مورد نیاز بدن را تولید می‌کند. کلسترول ماده‌ چسبناکی است که از چربی یا لیپید تشکیل شده است. وجود کلسترول برای بدن ضروری است که در ساخت سلول‌های سالم، تولید بعضی از هورمون‌ها و ویتامین دی نقش حیاتی دارد.

کلسترول قابل حل در آب نیست. بنابراین نمی‌تواند آزادانه در رگ‌های خونی بدن جابه‌جا ‌شود. وظیفه‌ی حمل کلسترول بدن، برعهده لیپو پروتئین‌ها است. کبد لیپو پروتئین‌ها را مخصوص جابه‌جا کردن کلسترول به انواع نقاط بدن تولید می‌کند. نحوه‌ جابه‌جایی کلسترول باعث به وجود آمدن انواع آن می‌شود.

انواع کلسترول خون

همان طور که گفتیم بدن برای حمل کلسترول‌ها از لیپو پروتئین‌ها کمک می‌گیرد. لیپو پروتئین‌ها از پروتئین و چربی تشکیل شده‌اند و علاوه بر کلسترول، تری گلیسیرید (نوع دیگری از لیپیدها) را نیز حمل می‌کنند. دو نوع اصلی و شناخته شده‌ی لیپو پروتئین‌ها شامل:

• LDL (لیپو پروتئین چگالی کم) - کلسترولی که توسط لیپو پروتئین با چگالی کم حمل می‌شود، کلسترول بد خون یا LDL نام دارد.
• HDL (لیپو پروتئین چگالی بالا) - کلسترولی که توسط لیپو پروتئین با چگالی بالا حمل می‌شود، کلسترول خوب خون یا HDL نام دارد.

اگر میزان کلسترول بد در خون افزایش یابد، احتمال سکته‌ قلبی و گرفتگی رگ‌ها نیز بالا می‌رود. بنابراین افراد در سنین مختلف باید با انجام آزمایش خون، کلسترول خوب و بد خود را چک کنند. اگر کلسترول بد خون در حال افزایش باشد، باید اقدام به درمان کنند تا کاهش یابد.

کلسترول بد خون چیست

کلسترول بد خون همان LDL است که در رگ‌های خونی انباشته شده و در نهایت اگر برطرف نگردد، باعث گرفتگی رگ‌ها و سکته می‌شود.

به تجمع چربی خون در رگ‌ها پلاک کلسترول گفته می‌شود. پلاک کلسترول می‌تواند عروق شما را باریک‌تر کند، جریان خون شما را محدود سازد و خطر لخته شدن خون را افزایش دهد. اگر یک لخته خون شریان قلب یا مغز شما را مسدود کند، می‌تواند باعث حمله قلبی یا سکته شود.

در نتیجه کلسترول بد بالا در خون باید جدی گرفته شود. در صورت امکان باید پیشگیری و در صورت بروز درمان شود.

کلسترول خوب خون چیست

کلسترول خوب خون همان HDL است که باعث بازگرداندن مقداری از کلسترول بد به کبد می‌شود. یعنی کلسترول خوب مانع از تجمع کلسترول بد در رگ‌های خونی می‌شود و بدین وسیله سلامت رگ‌های منتهی به قلب و مغز را تامین می‌کند. البته کلسترول خوب نمی‌تواند تمام کلسترول بد را از رگ‌های خونی به کبد بازگرداند و تنها درصدی از آن را جمع آوری می‌کند. به همین علت پزشکان توصیه می‌کنند از مواد غذایی حاوی کلسترول خوب در برنامه‌ی غذایی روزانه‌ی خود بیشتر استفاده کنیم.

مصرف مواد غذایی حاوی کلسترول خوب باعث بهبود چربی خون شده و به افراد سالمند که بیش‌تر در خطر گرفتگی عروق هستند، توصیه می‌شود.

علل اصلی ابتلا به چربی خون بالا یا تجمع کلسترول بد خون در عروق چیست

ممکن است این سوال برای شما پیش آید که چرا به کلسترول خون بالا مبتلا می‌شویم. در این قسمت به دلایل عمده‌ این اتفاق اشاره خواهیم کرد.

• چاقی مفرط یا خطرناک: شاخص توده‌ی بدنی یا BMI بالای عدد ۳۰ می‌تواند باعث بروز چربی خون بالا شود.
• نداشتن تغذیه سالم و اصولی: خوردن چربی‌ها اشباع شده که در بعضی از محصولات غذایی حیوانی یافت می‌شوند و چربی‌های ترانس که در بعضی شیرینی‌ها و مواد غذایی فرآوری شده وجود دارند، باعث تجمع کلسترول بد می‌شوند. گوشت قرمز و لبنیات پرچرب از عوامل شناخته‌شده‌ی کلسترول خون بالا هستند.
• منظم ورزش نکردن و نداشتن فعالیت بدنی کافی: ورزش و فعالیت بدنی باعث تقویت و افزایش کلسترول خوب خون می‌شوند. همچنین ورزش باعث افزایش ابعاد ذرات کلسترول بد می‌شود که آن را کم خطرتر می‌سازد.
• مصرف دخانیات مثل سیگار و تنباکو: سیگار کشیدن به دیواره رگ‌های خونی آسیب می‌رساند و باعث می‌شود آن‌ها بیشتر در معرض تجمع رسوبات چربی قرار بگیرند. سیگار کشیدن همچنین ممکن است سطح HDL یا کلسترول خوب شما را کاهش دهد. در این مطلب از وبسایت سبک زندگی می‌‌توانید درباره بهترین راه ترک سیگار بیشتر بخوانید. 
• افزایش سن: با افزایش سن ساختار شیمیایی بدن نیز دچار تغییر و تحول می‌شود. همچنین اعضای بدن مثل سابق قادر به انجام وظیفه نیستند. کبد قادر به ذخیره و نگهداری کلسترول بد نخواهد بود و رگ‌های قلب و مغز ضعیف‌تر و باریک‌تر می‌شوند.
• وراثت: کسانی که در خانواده و نزدیکان خود افراد مبتلا به چربی خون بالا داشتند یا سابقه‌ سکته قلبی و مغزی در بین ‌آن‌ها بوده است، بیشتر در معرض تجمع کلسترول و چربی خون بالا هستند.
• بیماری‌های خاص: بعضی از بیماری‌های خاص مثل موارد زیر می‌توانند باعث ابتلا به کلسترول خون بالا شوند.

• دیابت
• بیماری کلیوی یا کبدی
• سندرم تخمدان پلی کیستیک
• بارداری یا هر شرایطی که در ترشح هورمون‌های زنانه تداخل ایجاد می‌کند
• غده‌ تیروئید کم‌کار

• مصرف دارو: بعضی از داروها می‌توانند کسترول بد خون را افزایش و کلسترول خوب را کاهش دهند. این داروها عبارتند از:

• پروژستین
• کورتیکواستروئیدها
• استروئیدهای آنابولیک

کلسترول بالا در جوانان و کودکان

در گذشته متخصصان و پزشکان عقیده داشتند تنها افراد بالاتر از ۲۰ سال می‌توانند دچار چربی خون شوند و کودکان در امان هستند، اما در حال حاضر تحقیقات نشان می‌دهد کودکان و نوجوانان بر اثر بی‌تحرکی و تغذیه ناسالم در خطرند. دو عامل مهم تجمع چربی خون، فعالیت کم و تغذیه‌ نامناسب است. با کنترل این دو عامل می‌توان از کلسترول خون بالا پیشگیری کرد.

البته عوامل ارثی و بعضی از بیماری‌های خاص ممکن است باعث افزایش کلسترول بد خون باشند. در این صورت با نظر پزشک باید درمان هر چه سریع‌تر آغاز شود.

علائم کلسترول بالا چیست

چربی خون بالا یک بیماری خاموش است که هیچگونه علائمی ندارد و تنها زمانی مشخص می‌شود که عوارض جانبی مثل سکته‌ قلبی یا مغزی روی دهد. البته این عوارض زمانی ظهور می‌کنند که رگ‌های قلب و مغز کاملا مسدود شده باشند و میزان کلسترول خون بسیار بالا باشد.

راه تشخیص کلسترول خون بالا چیست

کلسترول بالا در آزمایش خون مشخص می‌شود. پزشک برای تعیین کلسترول شما نیاز به آزمایش خون دارد. آزمایش خون تنها راهی است که می‌توان کلسترول کل، کلسترول خوب و بد را مشخص کرد. همچنین از آزمایش خون می‌توان فهمید مرز چربی خون فرد کجا قرار دارد، آیا نرمال است؟ آیا لب مرز می‌باشد یا از مرز رد شده و بالا است؟

سطح کلسترول در آزمایش خون

بعد از انجام آزمایش خون باید تعیین کرد آیا کلسترول خون ما در مرحله‌ خطرناکی است یا خیر. بدین منظور جدولی وجود دارد که در آن سطح کلسترول خون مرز بندی شده و بالاتر از یک حدی برای سلامتی خطر دارد.

سطح کلسترول خون کلی (مجموع کلسترول خوب و بد)

• چربی خون کم‌تر از ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) نرمال است
• چربی خون بین ۲۰۰ و ۲۳۹ میلی‌گرم در دسی‌لیتر لب مرز است
• چربی خون ۲۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر، خطرناک است

سطح کلسترول بد یا LDL

• ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر نرمال است
• ۱۲۹ – ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر برای افرادی که دچار بیماری‌های قلبی نیستند بی‌خطر و سالم است
• ۱۵۹ – ۱۳۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر روی مرز قرار دارد
• ۱۸۹ – ۱۶۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر بالا و خطرناک است
• ۱۹۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بیش‌تر بسیار بالا و خطرناک محسوب می‌شود

سطح کلسترول خوب یا HDL

• به طور کلی سطح کلسترول خوب خون باید بالا باشد. بنابراین حداقل سطح سالم و مناسب کلسترول خون باید عدد ۶۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر باشد.
• عدد ۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا کم‌تر، برای افراد دچار مشکلات قلبی و عروقی خطرناک است.
• ۵۹ – ۴۱ میلی‌گرم در دسی‌لیتر خط مرزی کلسترول خوب محسوب می‌شود و عددی پایین‌تر از آن ریسک حمله‌ی قلبی و مغزی را افزایش می‌دهد.

برای کنترل سطح کلسترول خون باید هر چندوقت آزمایش خون بدهیم

سازمان بهداشت جهانی توصیه می‌کند افراد بالای ۲۰ سال هر ۴ تا ۶ سال یکبار آزمایش چربی خون بدهند. البته اگر فردی دچار مشکلات قلبی و بیماری‌های خاص است که می‌تواند روی کلسترول خون موثر باشد، باید با فاصله‌ی کمتر سطح کلسترول خود را چک کند.

کودکان و نوجوانان زیر ۲۰ سال نیز اگر دچار کم تحرکی و تغذیه ناسالم هستند یا مبتلا به بیماری‌های قلبی باید تحت نظر پزشک سطح کلسترول خون خود را مکررا اندازه بگیرند.

افرادی که بیشتر در معرض خطر هستند مثل افراد چاق یا سیگاری باید اقدام به انجام آزمایش خون کنند. چربی خون بالا بیماری پنهان است و علائمی ندارد. در نتیجه باید همیشه کنترل و اندازه‌گیری شود.

کلسترول بد بالا و کلسترول خوب پایین چه خطراتی دارد

همان طور که گفتیم کلسترول بد اگر از سطح نرمال فراتر رود در عروق قلبی و مغزی تجمع می‌شود. این تجمع باعث باریک شدن عروق یا حتی مسدود شدن آن‌ها می‌شود. در مقابل اگر سطح کلسترول خوب خون پایین باشد، نمی‌تواند مقداری از کلسترول بد را به کبد بازگرداند و آن را کاهش دهد.

بیماری‌های زیر که به طور مختصر به آن‌ها اشاره خواهیم کرد از اثرات تنگی رگ‌ها و بالا رفتن چربی خون است.

• بیماری عروق کرونر (قلب)
• سکته‌ قلبی یا مغزی
• حمله‌ قلبی
• بیماری شریانی محیطی
• تصلب شرایین که خود باعث بروز فشار خون بالا، حمله‌ی قلبی، سکته، نارسایی کبدی یا کلیوی، درد قفسه‌ سینه و بیماری شریانی محیطی می‌شود.

چگونه کلسترول خون را پایین بیاوریم

اگر با علت‌های بروز چربی خون بالا آشنا باشیم می‌توانیم از آن‌ها پرهیز کنیم و کلسترول خون را پایین بیاوریم. روش‌های زیر از موثرترین راه‌های کاهش چربی خون هستند:

• افزایش تحرک بدنی و انجام ورزش منظم

عدم تحرک و نداشتن فعالیت بدنی باعث تجمع کلسترول در رگ‌ها می‌شود. بنابراین برای ورزش کردن برنامه‌ هفتگی منظمی داشته باشیم و حداقل سه روز در هفته به مدت نیم‌ ساعت ورزش کنیم. ورزش‌های هوازی و کاردو برای بالا بردن ضربان قلب و سلامتی عروق توصیه می‌شود. در کنار ورزش‌های هوازی باید ورزش‌های قدرتی نیز قرار کگیرند تا تاثیر آن را چند برابر کنند. فعالیت ورزشی مناسب و مورد علاقه‌ خود را پیدا کنید و از انجام آن لذت ببرید و سلامت بمانید.

• تغذیه‌ سالم و مناسب

برای کاهش سطح کلسترول بد خون خود باید از مواد غذایی حاوی کلسترول LDL پرهیز کنید. از گوشت قرمز و لبنیات پرچرب کمتر استفاده کنید و سبزیجات و میوه‌ها را جایگزین آن کنید. از مواد غذایی فرآوری شده و آماده دوری کنید و تا جایی که می‌توانید وعده‌های غذایی را در منزل آماده کنید. از روغن‌های گیاهی سالم و آجیل و دانه‌های گیاهان غافل نشوید که سرشار از کلسترول خوب هستند. از چربی‌های اشباع شده و غذاهای سرخ شده در روغن کمتر استفاده کنید.

در نهایت با داشتن رژیم غذایی سالم و مناسب می‌توانید کلسترول خون را کنترل کنید و آن را در حد نرمال نگهدارید.

• کاهش وزن

کم کردن چند کیلو از وزن نیز می‌تواند در کاهش چربی خون موثر باشد. با رعایت تغذیه مناسب و انجام حرکات ورزشی می‌توانید به کاهش وزن سالم اقدام کنید.

• ترک کردن سیگار و دخانیات

سیگار و تنباکو یکی از علل اصلی آسیب به رگ‌ها و عروق خونی هستند که به تنگ‌تر شدن آن‌ها می‌انجامد. افرادی که اقدام به ترک سیگار می‌کنند، پس از چندین سال می‌توانند رگ‌های سالم‌تری داشته باشند و خطر حمله‌ی ‌قلبی و سکته‌ مغزی در آن‌ها کاهش می‌یابد.

• کنترل استرس و اضطراب

یکی دیگر از دلایل گرفتگی رگ‌ها که می‌تواند مشکل آفرین باشد، استرس و اضطراب مداوم و بیش از اندازه است. توصیه می‌شود هنگام استرس به انجام فعالیت‌هایی روی بیاوریم که باعث حال خوب ما می‌شوند و در کاهش استرس موثر هستند. این فعالیت‌ها عبارتند از، یوگا، ورزش، آشپزی، انجام فعالیت‌های هنری، کتاب خواندن، موسیقی گوش کردن یا فیلم دیدن.

• استفاده از داروهای کاهنده‌ چربی خون

بعضی از داروها می‌توانند در کاهش کلسترول بد خون موثر باشند. البته این داروها باید توسط پزشک تجویز شده و زیر نظر او مصرف شوند. برخی از این داروها عبارتند از، نیاسین، استاتین‌ها، رزین یا اسیدهای صفراوی، مهار کننده‌های جذب کلسترول و سایر داروهای مرتبط.

چگونه می‌توان از بروز چربی خون بالا پیشگیری کرد

تمام فعالیت‌هایی که برای کاهش چربی خون ذکر کردیم می‌توانند برای پیشگیری از آن نیز استفاده شوند. شما با کنترل چربی خون و انجام آزمایش می‌توانید از ابتلا به آن جلوگیری کنید.

سخن پایانی

در صورت عدم درمان، کلسترول بالا می‌تواند باعث مشکلات جدی در سلامتی و حتی مرگ شود. با این حال، درمان می‌تواند به شما در مدیریت این بیماری کمک کند و در بسیاری از موارد، به شما کمک می‌کند تا از عوارض جدی آن جلوگیری کنید. برای آگاهی از اینکه آیا کلسترول بالایی دارید، از پزشک خود بخواهید که سطح کلسترول شما را آزمایش کند. اگر شما به چربی خون بالا دچار شدید، با نظر پزشک اقدام به درمان کنید. برای کاهش خطر عوارض ناشی از کلسترول خون بالا، عادات سبک زندگی سالم را رعایت کرده و برنامه درمانی توصیه شده توسط پزشک را دنبال کنید. پیروی از یک رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و پرهیز از دخانیات ممکن است به شما در دستیابی و حفظ سطح کلسترول سالم کمک کند. همچنین می‌تواند باعث کاهش خطر ابتلا به کلسترول بالا شود.