رژيم غذایی سالم برای کودکان لاغر می‌تواند راه‌کار مناسبی برای درمان لاغری کودکان باشد. هرچقدر دوران کودکی با برنامه و هدفمند سپری شود، به همان مقدار دوران بزرگسالی و پیری سالم‌تر و با کیفیت‌تر خواهد بود. غذا از دوران جنینی انسان تا زمان پیری و مرگ او بعد از اکسیژن و آب نقش بسیار حیاتی و مهمی ایفا می‌کند. بیشترین و تاثیرگذارترین دوران از نظر رشد و تکامل انسان دوران کودکی و نوجوانی است. هر چه در زمان کودکی تغذیه سالم رعایت شود، به همان مقدار اندام‌ها و بافت‌های بدن رشد کامل‌تر و عملکرد بهتری خواهند داشت و طبیعتا در پی آن سلامت جسمی و ذهنی انسان نیز بیشتر از پیش تضمین می‌شود. رژیم غذایی که مواد غذایی مفید و ضروری بدن را تامین کند، بسیار حائز اهمیت است. کودکان باید وعده‌های غذایی حاوی مواد مغذی و با تنوع فراوان دریافت کنند. به همین دلیل، والدین در تامین تغذیه مناسب در دوران کودکی سهم بسیار مهمی خواهند داشت. اگر پدر و مادر و یا سرپرست کودک در مسائل مربوط به تغذیه فرزند خود کوتاهی کنند، بدون شک بر سلامت کودک تاثیر منفی گذاشته و سلامت ذهنی و جسمی او را تا زمان بزرگسالی در معرض خطر قرار داده‌اند. در ادامه این متن شما را بیشتر با رژیم غذایی درست برای کودکان ۶ تا ۱۲ سال و اهمیت آن آشنا خواهیم کرد. 

فهرست مطالب

• لاغری کودکان

• شاخص BMI در کودکان لاغر

• مواد غذایی ضروری در رژيم غذایی سالم برای کودکان لاغر

•  مکمل‌های چاق کننده کودکان 

• آیا درمان سریع لاغری کودکان خطرناک است

لاغری کودکان

لاغری و کمبود وزن نیز مانند چاقی کودک می‌تواند خطرناک و مشکل ساز باشد. در دوران کودکی به دلیل نوع شرایط خاص جسمانی و روند صعودی رشد و تکامل بدن، انسان نیاز بیشتری به تغذیه مناسب و مغذی خواهد داشت.

هر چقدر میزان چربی، پروتئین، انرژی، املاح، ویتامین‌ها و مواد مغذی در بدن کودک از میزان استاندارد کاهش بیشتری بیابد، به همان اندازه رشد و عملکرد دستگاه‌ها، اندام‌ها و بافت‌های بدن با اختلال روبه‌رو خواهند شد. غذاها و مواد خوراکی مصرفی طی فرآیندی تجزیه شده و از طریق دستگاه گوارش جذب خون می‌شوند.

سوخت اصلی سلول‌ها گلوکز است که از تجزیه کربوهیدرات‌ها ایجاد شده و در اختیار آنها قرار می‌گیرد. در صورت سوتغذیه مقدار مواد مورد نیاز بدن در خون کم شده، در نتیجه دریافت آن از خون توسط سلول‌ها، بافت‌ها و اندام‌های بدن سخت‌تر خواهد شد. اندام‌ها و بافت‌ها در صورت مواجه شدن طولانی مدت با این کمبود، مجبور به کاهش مقدار روند رشد و کارآیی خود می‌شوند. بسیاری از مشکلات رشدی و بیماری‌هایی که از سنین پایین در انسان نمایان می‌شوند، معمولا به دلیل بی‌توجهی به اهمیت تغذیه در سنین پایین رخ مي‌دهد.

بیماری‌های ارثی، مشکلات ژنتیکی، اشتباهات پزشکی و عوامل محیطی نیز در بروز بیماری‌ها و نواقص جسمی و ذهنی در دوران کودکی تاثیرگذار هستند. کودکان به خصوص کودکان دبستانی بسیار پرجنب و جوش و پرتحرک هستند و انجام فعالیت‌های ذهنی و جسمی زیاد کودک در این رنج سنی، مصرف انرژی و کالری زیادی را می‌طلبد.

ذهن و مغز در دوران کودکی در مرحله رشد و شکوفایی بوده و به مواد مغذی بیشتری احتیاج دارد. در صورت ایجاد سوتغذیه در کودک برای مدت طولانی حافظه و قدرت یادگیری او تحت شعاع قرار گرفته و ضعیف می‌شوند. یکی از دلایل مهم و اصلی لاغری و کوتاهی قد در دوران کودکی نداشتن رژیم غذایی مناسب و مغذی است. طبق گفته سازمان جهانی یونیسف در سال ۲۰۱۶ میلادی روزانه ۲۱ هزار کودک بر اثر سوتغذیه جان خود را از دست دادند.

شاخص BMI در کودکان لاغر

تناسب اندام یکی از نشانه‌های مهم سلامتی در هر رده سنی محسوب می‌شود. شاخص BMI می‌تواند نسبت وزن به قد افراد را در یک رنج سنی با هم مقایسه کند. نمی‌‌توان به طور قطع گفت افرادی که در رنج نرمال این شاخص نیستند، از سلامت کامل برخوردار نخواهند بود. اما احتمال بروز بیماری در افراد چاق و لاغر (رنج عددی زیاد و کم در شاخص BMI) بسیار بیشتر از فرد دارای تناسب بدنی کامل است.

کودکان و نوجوانان نیز از این قاعده مستثنی نیستند؛ کودکانی که در رنج شاخص  BMI چاق محسوب می‌شوند، ممکن است از نظر جسمی و روحی دچار بیماری‌هایی از قبیل فشارخون بالا، قندخون بالا، دیابت، بیماری‌های قلبی و عروق، افسردگی و مشکلات غضروفی- استخوانی شوند.

همانطور که گفته شد، لاغری نیز می‌تواند به اندازه چاقی و شاید بیشتر از آن برای سلامت جسم و ذهن کودکان خطرناک و مشکل‌ساز باشد. شاخص Body Mass Index یا همان BMI در تعیین مقدار اضافه وزن و یا کمبود وزن بسیار موثر خواهد بود که در کودکان و نوجوانان از این شاخص برای غربالگری استفاده می‌شود.

به دلیل سرعت رشد بالا مقایسه شاخص BMI در کودکان باید در رنج سنی یکسان صورت بگیرد و برای تعیین شاخص توده بدنی یا BMI باید ابتدا وزن کودک به کیلوگرم بر مجذور مقدار عددی قد بر متر تقسیم شود.

در کودکان و نوجوانان به دلیل حالت مقایسه‌ای شاخص BMI به صورت صدک بیان می‌شود. دسته‌بندی‌های این شاخص در کودکان و نوجوانان به شرح زیر است:

• زیر صدک ۵ لاغر و کم وزن محسوب می‌شود.
• صدک ۵ تا صدک ۸۵ دارای وزن متعادل و نرمال محسوب می‌شود.
• صدک ۸۵ تا صدک ۹۵ دارای اضافه وزن محسوب می‌شود.
• صدک ۹۵ به بالا چاق محسوب می‌شود. 

کودکانی که در صدک‌های بسیار پایین هستند و کم‌وزن و لاغر به حساب می‌آیند، ممکن است دچار مشکلات و بیماری‌های زیادی از قبیل کمبود انرژی، کاهش رشد جسمی و ذهنی، عدم اعتماد بنفس، کاهش حافظه و یادگیری، بی‌حوصلگی، ضعف جسمانی، بیماری‌های عصبی ومشکلات پوستی شوند. نمی‌توان تمام کودکان لاغر را فاقد سلامت دانست، ولی بهترین رنج برای تضمین سلامتی صدک متوسط و نرمال شاخص BMI بوده و کمتر یا بیشتر از آن احتمال ابتلا به مشکلات و بیماری‌های مختلف را افزایش می‌دهد. 

مواد غذایی ضروری در رژيم غذایی سالم برای کودکان لاغر

وقتی کودک در گروه لاغر و کم وزن شاخص BMI قرار می‌گیرد، باید ابتدا تحت نظر پزشک متخصص کودکان علت لاغری او بررسی و مطالعه شود. دلایل مختلف زیادی برای لاغری کودکان وجود دارند که می‌توان به موارد ژنتیک، بیماری‌های دستگاه گوارش، انواع آلرژی، کمبود اشتها، اختلال در غده هیپوفیز و مشکلات غده تیروئید اشاره کرد.

پزشک معالج با در نظر گرفتن تمام جوانب و مطالعه پیشینه بیماری‌های زمینه‌ای و آزمایشات انجام شده توسط کودک، می‌تواند علت اصلی لاغری و کمبود وزن او را تشخیص دهد. در مواردی که دلیل اصلی لاغری، کمبود مواد مغذی و رژیم غذایی ناسالم تشخیص داده شود؛ باید کودک تحت کنترل متخصص تغذیه قرار گرفته و با توجه به شرایط فردی خود یک برنامه رژيم غذایی سالم برای کودکان لاغر را اتخاذ کند. والدین و اعضای خانواده باید به کودکان کمک کنند تا در هر شرایطی به انجام درست و بی کم و کاست برنامه غذایی خود پایبند باشند.

از مواد غذایی که می‌‌توانند در رژيم غذایی سالم برای کودکان لاغر گنجانده شود می‌توان به مواد غذایی زیر اشاره کرد: 

• تخم مرغ‌ها- تخم مرغ ماده غذایی بسیار مفید و غنی از پروتئین است که در تنظیم وزن کودک تاثیر زیادی دارد. تخم‌مرغ به رشد عضلات و بافت‌های بدن بسیار کمک می‌کند. این ماده غذایی علاوه بر پروتئین منبع غنی از فسفر، زینک و کلسیم بوده و  یک غذای کامل برای کودکان به حساب می‌آید.
• مرغ - مرغ یک غذای با کالری و پروتئین بالا برای کودکان محسوب می‌شود. مرغ همچنین دارای یک ماده معدنی بسیار مهم و اساسی به نام فسفر است که از دندان‌ها، استخوان‌ها، کلیه‌ها، کبد و سیستم اعصاب مرکزی محافظت می‌کند.
• ماهی سالمون- ماهی سالمون، دارای مقدار زیادی اسیدهای چرب امگا۳، ویتامین ب۱۲، کولین و سلنیوم است که از مغز و عملکردهای شناختی و عصبی در کودکان پشتیبانی می‌کنند. بنابراین تهیه ماهی به عنوان وعده‌های غذایی برای کودک می‌تواند بسیار مفید واقع شود. 
•  توفو - توفو یک محصول از گیاه سویا، حاوی پروتئین، اسیدهای آمینه ضروری، آهن گیاهی، کلسیم، منگنز، فسفر و سلنیوم است. این ماده غذایی مواد مغذی غنی از پروتئین و چربی‌های سالم دارد که هر دو برای رشد مناسب در کودکان گزینه حیاتی و ایده‌آلی محسوب می‌شوند.
• عسل - جایگزین بسیار مناسبی برای قند محسوب می‌شود. عسل از ۱۷ درصد آب و ۸۲ درصد کربوهیدرات تشکیل شده است که باعث افزایش وزن سالم در کودکان خواهد شد. عسل شیرین کننده طبیعی با مقدار چربی خیلی کم است. ولی باید در مصرف آن دقت کرد، زیرا مقدار کربوهیدرات آن بالا بوده و نباید در خوردن آن توسط کودکان زیاده‌روی صورت گیرد.
• شیر - شیر منبع خوبی از پروتئین به حساب می‌آید. شیر حاوی چربی، کلسیم و ویتامین‌های اساسی است که به ساختن استخوان‌های قوی در بدن کمک بزرگی می‌کند. مصرف روزانه حداقل یک لیوان شیر می‌تواند در تنظیم و حفظ رژیم غذایی مفید واقع شود.
• ماست - بسیاری از کودکان از خوردن ماست لذت می‌برند. ماست منبع غنی از کلسیم و پتاسیم است که در بهبود سلامت استخوان‌ها تاثیر به سزایی دارند. این ماده غذایی همچنین منبع مهمی از باکتری‌های مهم و ضروری روده انسان بوده و به هضم و جذب غذا کمک بزرگی می‌کنند. بنابراین ماست می‌تواند تاثیر زیادی بر رشد و نمو در کودکان داشته باشد.
• میوه‌های خشک و آجیل - از این مواد غذایی می‌توان برای میان وعده و یا به عنوان مواد افزودنی برروی بستنی‌ و اسموتی‌های کودکان استفاده کرد. میوه‌ها و آجیل‌های خشک علاوه بر اینکه سرشار از آهن، منیزیم و انواع ویتامین‌ها هستند، پروتئین‌ها و چربی‌های سالم جهت افزایش وزن کودکان را نیز فرآهم می‌کنند. از آن جمله می‌توان به بادام، فندق، بادام‌هندی، پسته، برگه زردآلو و گردو اشاره کرد.

• پنکیک - از این ماده غذایی می‌توان به عنوان صبحانه یا میان وعده استفاده کرد. مواد تشکیل دهنده پنکیک آن را به یک غذای پرکالری تبدیل می‌کند.
• جو دوسر - جو دوسر غذایی فاقد گلوتن است. غلات حاوی کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و نشاسته هستند، که انتخاب خوبیدر رژیم غذایی سالم برای کودکان لاغر محسوب می شود. علاوه بر اینها مقدار فیبر بالای آنها به هضم غذا کمک شایانی می‌کند.
• لوبیا و عدس - این دو ماده غذایی سرشار از پروتئین هستند. به طور متوسط هر ۱۰۰ گرم لوبیا یا عدس ۳۰۰ کالری انرژی دارد. لوبیا منع غنی فیبر محلول به حساب می‌آید که نوسانات خلقی و مقدار قندخون را تنظیم می‌کند. پختن لوبیا به سبک دلخواه کودک می‌تواند در افزایش رغبت به خوردن توسط کودکان  نقش مهمی ایفا کند.
• روغن زیتون - روغن زیتون منبع غنی از چربی‌های اشباع نشده، انواع آنتی‌اکسیدان‌ها و مجموعه وسیعی از ویتامین‌هاست. از روغن زیتون می‌توان به عنوان افزودنی روی غذا و یا سالاد استفاده کرد. 
• موز - موز سرشار از فیبر، پتاسیم، منیزیم و ویتامین ب۶ هستند که یکی از بهترین و مهم‌ترین غذاهای پرکالری برای کودکان به خصوص رژيم غذایی سالم برای کودکان لاغر به حساب می‌آیند. موز سرشار از مواد مغذی بوده و به هضم آسان غذا کمک می‌کند. 
•  آووکادو - آووکادو دارای حجم بالایی از ویتامین‌های ب۶، ویتامین ث، ویتامین ای، ویتامین کا، پتاسیم، چربی و فیبر هستند. آووکادو همچنین لوتئین، بتاکاروتن و اسیدهای چرب امگا۳ را فراهم می‌کند که برای بهبود سلامت کلی بدن بسیار مفید هستند. می‌توان از این میوه در انواع اسموتی و یا در غذاها استفاده کرد.
• حمص- حمص حاوی مواد مغذی معمولی و چربی‌های سالم است. ماده اصلی تهیه حمص نخود است که منبع مهم مواد معدنی همچون کلسیم، آهن و منیزیم به حساب می‌آید. نخود برای مبارزه با کم‌خونی مفید بوده و مقدار مناسبی از پروتئین دارد که برای افزایش وزن سالم بسیار پراهمیت است. اگر به دنبال دستور تهیه حمص خوشمزه و سالمی هستید، طرز تهیه حمص نخود و فلفل دلمه‌ای را در وبسیات سبک زندگی مطالعه کنید. 
• ذرت - این ماده غذایی که در بسیاری از کشورها به عنوان قوت غالب شناخته می‌شود، از کربوهیدرات فراوان تشکیل شده است. ذرت سرشار از کاروتنوئیدهاست.
• سیب‌‌زمینی - سیب‌زمینی شیرین سرشار از فیبر، ویتامین‌ ث، ویتامین ب و مواد معدنی مانند کلسیم، آهن و سلنیوم است. این مواد خوراکی سرشار از آنتی ‌آکسیدان‌های زیادی بوده و جذب بتاکاروتن را در بدن بهبود می‌بخشند. سیب زمینی همچنین سرشار از کربوهیدرات فراوان است که باعث افزایش وزن سالم در کودکان می‌شود. به همین در رژيم غذایی سالم برای کودکان لاغر جایگاه مهمی دارد.
•  انواع میوه‌ها - میوه‌ها سیستم ایمنی بدن کودک را تقویت کرده و به مبارزه با بیماری‌ها کمک بزرگی می‌کنند. از آنجایی که میوه‌هاسرشار از فیبر، ویتامین‌ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی هستند می‌توانند به سلامت کودکان و افزایش وزن سالم آنها کمک بزرگی کنند.
• سبزیجات - مصرف سبزیجات ممکن است، در بین کودکان زیاد طرفدار نداشته باشد، ولی بدانید که سبزیجات حاوی مواد مغذی اساسی هستند و نقش مهمی در بهبود سلامت کودک داشته و باعث افزایش رشد کلی در آنها می‌شوند. به همین دلیل اگر به دنبال رژيم غذایی سالم برای کودکان لاغر خود هستید، سبزیجات را فراموش نکنید. 

• جدول ارزش غذایی برخی از مواد خوراکی

والدین باید مطمئن باشند که غذای مغذی مورد نیاز فرزندشان، بسیار خوش‌طعم و خوش‌مزه بوده و از نظر ظاهریبرای کودک جذاب است. ایجاد تغییر در عادات غذایی و شیوه درست و اصولی زندگی کودکان نه‌تنها به آنها کمک می‌کند تا وزن سالم و ایده‌آل مناسب به خود را کسب کنند، بلکه در ایجاد عادت‌های غذایی خوب تا سنین بزرگسالی و پیری و داشتن سبک زندگی سالم بسیار موثر خواهد بود.

 مکمل‌های چاق کننده کودکان 

پزشکان و متخصصان کودکان استفاده از مکمل‌های افزایش وزنی و حجیم کننده‌های ماهیچه‌ای را برای کودکان توصیه نمی‌کنند. در عوض استفاده از مواد غذایی مغذی مانند انواع کره از جمله کره بادام‌زمینی، لبنیات، ماهی، ماکارونی، برنج، انواع رشته و نودل، سیب‌زمینی، مربا، عسل و تخم‌مرغ  را می‌توان بیشتر در رژیم غذایی سالم برای کودکان لاغر استفاده کرد.

خوردن وعده‌های اصلی غذایی واجب و ضروری است، اما بسیاری از کودکان خوردن تنقلات و غذاهای پرکالری و بدون ارزش غذایی را به مواد خوراکی مفید و مغذی ترجیح می‌دهند. این مواد غذایی حجم زیادی از معده را اشغال کرده و باعث ایجاد احساس سیری کاذب در کودکان می‌شود. در همین حال، نخوردن مواد غذایی مهم و اصلی باعث کمبود مواد مغذی در بدن کودکان شده و لاغری و ضعف بدن را به همراه دارد.

میوه‌ها برای کودکان بسیار مفید و ضروری هستند، ولی آیا تمام کودکان از خوردن میوه لذت می‌برند؟ خیر، متاسفانه کودکان زیادی از خوردن میوه به صورت کامل اجتناب می‌کنند. ولی در صورت اضافه کردن مقداری شیر و درست کردن اسموتی‌های رنگارنگ می‌تواند آنها را به خوردن این مواد خوراکی مفید و مغذی مشتاق کند.

اسموتی‌های میوه‌ای سرشار از ویتامین‌ها، مواد معدنی، مواد مغذی و فیبر هستند و باید در رژیم غذایی روزمره کودکان وجود داشته باشند.  اگر کودکتان میوه نمی‌خورد، با مطالعه این مطلب می‌توانید درباره راه‌های ترغیب کودک به میوه خوردن بیشتر بخوانید.

آیا درمان سریع لاغری کودکان خطرناک است

برای کودکان از آغاز تولد باید منحنی‌های قدی و وزنی ترسیم شود. قد و وزن کودک به صورت ماهیانه اندازه‌گیری شده و روی منحنی علامت‌گذاری می‌شود. سپس، با شاخص جهانی برای کودکان در همان رنج سنی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در صورت افت وزنی و یا توقف سیر صعودی آن باید به دکتر متخصص کودکان رجوع کرد تا پزشک با انجام معاینات و آزمایشاتی، علت دقیق لاغری و کمبود وزن را تشخیص داده و از پیامدهای ناشی از آن پیشگیری کند.

در صورت تشخیص پزشک معالج به کمبود مواد مغذی لازم جهت افزایش وزن، کودکان باید برنامه و رژیم غذایی سالم برای لاغر شدن را دریافت کرده و با رعایت کامل آن با کمک والدین خود ملزم شود.

از آنجایی که کودکان از خوردن وعده‌های غذایی تکراری اجتناب می‌کنند، والدین باید در ایجاد تنوع و تغییر روش آماده‌سازی غذاها بسیار کوشا و فعال باشند. 

سخن آخر

زندگی‌های ماشینی و مشغله‌های زیاد کاری نباید پدران و مادران را از تهیه تغذیه درست و اصولی برای فرزندان خود غافل کند. ایجاد تنوع، تغییر در شیوه پخت، انجام تزئینات، صبر و حوصله فراوان و انجام چالش‌های غذایی می‌توانند به والدین کمک کنند تا فرزندان پراشتها و با وزن ایده‌آلی داشته باشند.

سلیقه غذایی در کودکان مختلف با هم متفاوت است. برای مثال بعضی از کودکان تخم‌مرغ را به صورت آب‌پز شده و عده‌ای دیگر به صورت نیمرو دوست دارند، باید والدین سلیقه فرزندان خود را شناخته و طبق میل و خواست آنها غذا را تهیه و آماده کنند. تشویق کودکان به مصرف وعده‌های غذایی مغذی و تشبیه کردن آنها به شخصیت‌های قوی و پرانرژی کارتونی نیز خواهد توانست در بهبود روند تغذیه کودک بسیار تاثیرگذار باشد. داستان سرایی و بیان فواید تغذیه سالم به فرزندان می‌تواند شخصیت آنها را به درستی شکل داده و در ایجاد عادات غذایی صحیح در آنها حتی در دوران بزرگسالی موثر باشد.

نباید کودکان را مجبور به خوردن غذا و مواد خوراکی کرد، زیرا اجبار در انجام کاری به مرور زمان باعث ایجاد دلزدگی خواهد شد. افزایش اشتها باید به صورت اصولی براساس یک رژيم غذایی سالم برای کودکان لاغر و با ترفندهای مناسب توسط والدین و اعضای خانواده موجب شود. فراموش نکنید که افزایش یا کاهش وزن ناگهانی ممکن است سلامت کودکان را تهدید کند.