چاقی کودک ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد که یکی از شابع‌ترین دلایل، کم ‌تحرکی و فعالیت کم کودکان است. در گذشته به هر طرف که در کوچه، خیابان و پارک نگاه می‌کردیم عده‌ای کودک مشغول بازی و ورزش بودند، اما امروز با ماشینی شدن و تغییر سبک زندگی‌ها دیگر نه زمین‌های بازی زیادی وجود دارد و نه خانه‌ها فضای کافی برای جنب و جوش کودکان. امروزه اغلب والدین شاغل هستند و فرصت کمی برای رسیدگی به امورات خانه دارند، به همین جهت اغلب نیازهای غذایی خانواده به وسیله غذاهای آماده تامین می‌شود. تمام دلایل ذکر شده منجر به پدیده‌ای به نام چاقی کودک شده که روز به روز بر آمار آن افزوده می‌شود. این پدیده مستقیما آینده کودک شما را هدف گرفته و ممکن است سبب ایجاد بیماری‌های مزمنی گردد که فرزندانتان تا آخر عمر با آن‌ها دست به گریبان خواهند بود.

فهرست مطالب

• علل چاق شدن کودکان

• علت چاقی شکم در کودکان

• عوارض چاقی کودک

• چگونه به فرزندم بگویم که چاق شده است

• افسانه‌ها و حقایقی درباره مشکلات وزن و چاقی کودک

• پیشگیری و درمان چاقی کودک

تشخیص چاقی کودک (BMI)

برای تشخیص چاقی کودکان، می‌توان BMI کودک را اندازه گرفت. سرعت رشد کودکان در زمان مختلف تغییر می‌کند و یکسان نیست و به همین دلیل است که تشخیص اضافه وزن کودک مشکل است. حتما شنیده‌اید که شاخصی به نام توده بدنی (BMI) برای اندازه‌گیری میزان اضافه وزن برحسب نسبت قد به وزن وجود دارد، اما باید بدانید که این شاخص درباره کودکان با سن کم زیاد دقیق نبوده چرا که آن‌ها دوره‌های رشد سریعی را تجربه می‌کنند. اگر سن کودک شما برای اندازه گیری توسط شاخص BMI مناسب نباشد باید حتما توسط پزشک معاینه شده و غربالگری بر روی او انجام پذیرد.

مورد دیگری که باید به آن توجه کنید است که نباید از روی ظاهر قضاوت کنید. درشت و عضلانی بودن برخی از نقاط بدن لزوما اضافه وزن نیست و باید با معاینه و انجام تست‌های تشخیصی برحسب سن و فرم بدن اضافه وزن کودک تشخیص داده شود. در دادمه درباره علل چاقی کودک بیشتر خواهیم نوشت. 

علل چاق شدن کودکان

در قدم اول درک چگونگی چاقی کودکان می‌تواند به شما در شکستن چرخه اضافه وزن کمک کننده باشد. بیشترین علت چاقی کودکان زیاد خوردن و کم تحرک بودن است. درست است که داشتن رژیم غذایی سالم کودکان، برای رشد آنها ضروری است، اما زمانی که کالری دریافتی از میزان که سوزانده می‌شود بیشتر باشد، خطر آفرین خواهد بود و موجب اضافه وزن می‌شود. به همین دلیل ورزش برای کودک اهمیت فراوانی دارد که در این مطلب از وبسیات سبک زندگی‌ می‌توانید درباره اهمیت ورزش کودکان بیشتر بخوانید. 

علل دیگر اضافه وزن در کودکان عبارتنداز:

• خانواده‌هایی که در آن‌ها والدین شاغل هستند و یا مشغله فراوانی دارند، اغلب نیازهای غذایی خود را از طریق تهیه غذاهای آماده و یا نیمه آماده رفع می‌کنند و همین امر، درصد چاقی کودکان را افزایش می‌دهد. همانطور که می‌دانید اغلب این نوع غذاها مضر و پرکالری بوده و در تضاد کامل با رژیم غذایی سالم در کودکان است.
• درکی که بزرگسالان از سلامتی دارند باعث می‌شود در مقابل غذاهای ناسالم مقاومت کرده و استفاده از آن‌ها را محدود کنند. اما در مورد کودکان موضوع به شکل دیگری است. کودکان به هر چیزی که خوشمزه باشد علاقه دارند و معمولا تصویر درستی از تغذیه سالم ندارند. در دسترس بودن دائم غذاهای آماده و مضر مثل سوسیس و کالباس، چیپس و پفک، آبمیوه‌های مصنوعی، کیک و شیرینی باعث چاقی کودکان می‌شود.
• حجم زیاد وعده غذایی و سر سفره بودن آن باعث می‌شود انسان به مصرف بیش از نیاز خود ترغیب شود. این موضوع در کودکان که به غذاهای خوشمزه علاقه دارند بسیار بیشتر دیده می‌شود.
• تحرک کم، امروزه یکی از عوامل اصلی چاقی کودکان است. در حال حاضر کودکان کمتر به بیرون از خانه رفته و بازی‌های ورزشی انجام می‌دهند. تلویزیون، بازی‌های کامپیوتری و موبایل از عوامل کم تحرکی کودکان هستند که به طور مستقیم با چاقی آن‌ها در ارتباط‌ خواهند بود.
• نیمی از ساعات روز کودکان در مدرسه سپری می‌شود و جدی گرفته نشدن فعالیت‎های بدنی و ورزشی در مدارس باعث کم تحرکی دانش آموزان شده است.

علت چاقی شکم در کودکان

علل چاقی شکم در کودکان تا حد زیادی با بزرگسالان مشترک است. سبک زندگی، فعالیت کم، مصرف کالری زیاد از طریق غذا از جمله اصلی‌ترین علل چاقی کودک است. برخی از این عوامل نیز به صورت ترکیبی باعث چاقی او می‌شوند.

• رژیم غذایی: خوردن منظم غذاهای پرکالری مانند فست فودها و غذاهای آماده می‌تواند موجب چاقی کودک شود. دومین عامل در رژیم غذایی که موجب چاقی کودک می‌شود غذاهای شیرین مانند آبمیوه‌ها، شیرینی و دسر، آبنبات و شکلات است.
• کم تحرکی: کودکانی که سطح فعالیت پایینی دارند به میزان کمتری کالری می‌سوزانند و طبیعتا نسبت به هم سن و سالان خود اضافه وزن بیشتری خواهند داشت.
• عوامل خانوادگی: اگر در خانواده خود سابقه اضافه وزن دارید احتمال اینکه کودک شما به این عارضه مبتلا شود زیاد است. این مورد در خانواده‌های که به صورت ذاتی تحرک کمی دارند و غذاهای فست فودی بیشتری مصرف می‌کنند بیشتر خواهد بود.
• عوامل روانی: اضطراب و استرس، مشکلات خانوادگی، بی خوابی و دیگر مسائلی که بر روان کودک تاثیر می‌گذارند ممکن است سبب پرخوری و چاقی کودک شوند. بسیاری از کودکان برای فرار از بی حوصلگی به پرخوری روی می‌آورند.
• رفتار غذایی والدین: تهیه و در اختیار قرار دادن غذا برای کودکان از وظایف والدین است. اگر رفتار تغذیه‌ای والدین سالم نبوده و برمبنای غذاهای آماده و فست فود باشد می‌تواند در چاقی کودک موثر باشد.

عوارض چاقی کودک

چاقی کودک علاوه بر تاثیرات اجتماعی و روانی موجب ایجاد بیماری‌های جسمی نیز می‌شود.

• دیابت نوع ۲: این بیماری بر نحوه استفاده بدن کودک از قند تاثیر می‌گذارد. چاقی و سبک زندگی کم تحرک خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهد.
• سندرم متابولیک: این سندرم مجموعه شرایطی را ایجاد می‌کند که در نهایت منجر به بیماری‌های قلبی، دیابت، فشارخون بالا، قند خون بالا، کلسترول HDL و چربی اضافی شکم می‌شود.
• کلسترول بالا و فشار خون: رژیم غذایی نامناسب می‌تواند باعث شود کودک شما به یکی از این دو بیماری مبتلا شود. این عوامل موجب تجمع پلاک‌ها در رگ شده، گردش خون در بدن را مختل نموده و در سنین بالا موجب سکته خواهد شد.
• آسم: کودکانی که اضافه وزن و چاقی دارند بیشتر به این بیماری مبتلا می‌شوند.

چگونه به فرزندم بگویم که چاق شده است

وزن و تناسب اندام از عوامل مهم اعتماد به نفس به خصوص در سنین پایین محسوب می‌شود. صحبت با کودکان در این مورد از مسائل دشوار است و اگر نتوانید به خوبی با وی صحبت کنید ممکن است دچار سردرگمی و ناراحتی شوند. در اینجا چند راهکار برای داشتن مکالمه‌ای مناسب‌تر ارائه خواهیم کرد.

با کودکان خود گفتگو آزاد داشته باشید. اجازه دهید تصویر آزادانه‌ای از موضوع تناسب اندام و چاقی را با شما به اشتراک بگذارند. به صحبت‌های آن‌ها به خوبی گوش فرا دهید. به کودکان خود گوشزد کنید که انسان‌ها در اندام‌های مختلفی وجود دارند و قرار نیست که همه یکسان باشند.

سعی کنید از دادن نظرات منفی خودداری کنید. قضاوت شما از چاقی کودک و حرف‌هایی با بار منفی بر تصویر فرزندانتان از بدنشان تاثیر مخرب خواهد گذاشت. سرزنش کردن چاقی کودک نه تنها چیزی را درست نمی‌کند، بلکه اعتماد به نفس او را نیز نابود خواهد کرد. درباره عادات غذایی و رژیم سالم با آن‌ها صحبت کنید و شرح دهید که با داشتن این عادات هم به تناسب اندام می‌رسند و هم در آینده به بیماری مبتلا نخواهند شد.

در صحبت‌ها تمرکز خود را بر روی اعداد و ارقام نگذارید، بلکه شرح دهید که داشتن رژیم غذایی سالم و تناسب اندام چه مزیت‌هایی هم از بعد اجتماعی و هم از بعد شخصی خواهد داشت.

از مقایسه فرزند خود با سایرین بپرهیزید. هر کودکی با توجه به عواملی همچون ژنتیک و محیط دارای شرایط بدنی متفاوتی است. وقتی شما به کودک خود می‌گویید که برادرت یا خواهرت را ببین که چه بدن زیبایی دارد، ناخودآگاه از خود متنفر شده و به اطرافیان خود حس حسادت پیدا خواهد کرد.

فراموش نکنید که علاوه بر جسمی سالم، توجه به روان کودک نیذ تضمین کننده سلامت کودک خواهد بود. به خصوص آنکه گفتگو با کودک و آگاهی از عواطف و احساسات آنها می‌تواند به شما کمک کند تا علاوه بر ارتباط سالم با کودک، از سلامت روان او مراقبت کرده‌اید. در این مطلب می‌توانید درباره روش گفتگو با کودکان و آگاهی از احساسات آنها بیشتر بخوانید. 

افسانه‌ها و حقایقی درباره مشکلات وزن و چاقی کودک

متاسفانه این روزها در جامعه صحبت‌هایی را می‌شنویم که هیچگونه پایه و اساس علمی ندارند. در زمینه رژیم غذایی سالم و چاقی کودکان از شبکه‌های اجتماعی گرفته تا مکالمات معمول در مهمانی‌ها سرشار از اظهار نظرهایی است که نه تنها از نظر علم تغذیه و پزشکی درست نیست، بلکه توجه و عمل کردن به آن‌ها موجب آسیب رسیدن به کودک شما خواهد شد. در اینجا ۳ مورد از مرسوم‌ترین آن‌ها را با هم بررسی خواهیم کرد.

• چاقی در دوران کودکی ژنتیکی است و نمی‌توان در این زمینه کاری انجام داد.

واقعیت: درست است که ژن‌ها بر وزن تاثیر گذارند، اما آن‌ها فقط قسمتی از این ماجرا هستند. اگر چه برخی از کودکان بیشتر از سایر هم سن و سالان خود مستعد افزایش وزن هستند اما این بدین نیست که نمی‌شود کاری کرد. اگر فرزندان شما تغذیه سالم و ورزش و فعالیت بدنی داشته باشند، می‌توانند از سلامت جسمانی برخوردار بوده و به وزن مناسب برسند.

• کودکانی که چاق هستند و یا اضافه وزن دارند باید رژیم غذایی بگیرند.

واقعیت: این موضوع که نوع چاقی کودکان چیست و چگونه باید مورد درمان قرار بگیرد باید به طور مستقیم توسط پزشک و متخصص تغذیه تشخیص داده شود. درمان چاقی در کودکان کاهش وزن نیست، بلکه در قدم اول باید جلوی افزایش وزن آن‌ها گرفته شده و با افزایش فعالیت بدنی به کودکان کمک کنید تا به وزن ایده‌آل خود برسند.

• این چربی فقط مربوط به دوران کودکی است و با افزایش سن فرزند شما لاغر می‌شود.

واقعیت: چاقی کودکی همیشه منجر به این نمی‌شود که در بزرگسالی نیز به این عارضه مبتلا شوند، اما خطرات و بیماری‌ها را به طرز چشمگیری افزایش می‌دهد. اغلب کودکانی که در دوره دبستان دارای اضافه وزن هستند با ورود به دوران نوجوانی نیز همچنان اضافه وزن خواهند داشت. واقعیت این است که اکثر کودکان این عارضه را پشت سر نگذاشته و اگر خانواده فکری اساسی برای آن نکند ممکن است این اضافه وزن تا بزرگسالی همراه کودک باقی بماند.

پیشگیری و درمان چاقی کودک

پیشگیری و درمان چاقی کودکان ساده‌تر از آن چیزی است که فکر می‌کنید. اگر بتوانید این عادات و سبک زندگی درست را در زندگی کودکان خود تثبیت کنید، می‌توانید مطمئن باشید که در آینده و بزرگسالی نیز مشکلات اصافه وزن و بیماری‌های ناشی از آن فرزندتان را تهدید نخواهد کرد. اصلی‌ترین موارد موثر در پیشگیری و درمان چاقی کودک عبارتنداز:

• تغذیه مناسب: حذف غذاهای پرکالری، استفاده از میوه و سبزیجات، مواد مغذی مورد نیاز بدن و پیروی از یک رژیم غذایی سالم کلید موفقیت در درمان و پیشگیری از چاقی است. با مراجعه به یک متخصص تغذیه به وی اجاز دهید تا با توجه به شرایط بدنی و ژنتیکی شما برنامه غذایی را تهیه کرده و حدالامکان به آن پایبند باشید.
• کودکان را مجبور کنید تحرک داشته باشند: کودکانی که بیشتر وقت خود را در خانه نشسته‌اند و یا تحرک چشمگیری ندارند بیشتر در معرض ابتلا به چاقی و عوارض آن خواهند بود. کودکان در روز باید حداقل یک ساعت فعالیت بدنی داشته باشند. منظور از فعالیت بدنی لزوما حضور در سالن‌های ورزشی نیست، بلکه جنب و جوش، فوتبال بازی کردن در حیاط و پیاده‌روی نیز بسیار خوب است. در این مطلب می‌توانید درباره چند حرکتی ورزش مفید و هیجان‌انگیز برای کودکان بیشتر بخوانید.  امروزه تکنولوژی نیز به سمتی پیش می‌رود که کودکان را وادار به تحرک کند. برخی از کنسول‌های بازی تجهیزاتی دارند که به وسیله آن‌ها کودکان قادر خواهند بود به بازی‌های ورزشی بپردازند. حسن این موضوع در این است که علاوه بر اینکه این بازی‌ها مورد علاقه کودک است و می‌تواند با آن‌ها وقت بگذراند از تحرک نیز غافل نمانده و به نوعی ورزش می‌کند. البته باید بدانید که این تجهیزات نمی‎تواند جای ورزش‌های حقیقی و خوبی‌های آن‌ها را بگیرند و فقط در شرایط خاص کاربرد دارند.
• کمک گرفتن از کودک در انجام کارهای منزل: سپردن برخی از کارهای خانه به کودکان در عین اینکه در مسئولیت پذیری آن‌ها نقش مفیدی دارد می‌تواند به تحرک نیز کمک نماید. فعالیت‌هایی مثل نظافت منزل و جابه‌جایی وسایل سبک و یا کمک گرفتن از او در آشپزی، به از بین رفتن کالری‌های اضافه کمک خواهند کرد.
• زمان تماشای تلویزیون را کاهش دهید: کودکان به فعالیت و تفریح نیاز دارند و در عین حال بیشترین زمان خود را در خانه می‌گذرانند. برای رفع این نیاز آن‌ها به سمت تلویزیون کشیده می‌شوند. مطالعات نشان می‌دهند بین زمان تماشای تلویزیون و چاقی کودکان رابطه مستقیمی وجود دارد. شما به عنوان والدین باید با ایجاد فعالیت‌ها و تفریحات مناسب‌تر زمان تماشای تلویزیون توسط فرزندان خود را کاهش دهید. فعالیت‌هایی مانند ورزش دسته جمعی، بازی‌های فکری و مطالعه برای این منظور مناسب هستند. همچنین می‌توانید از یک سیستم پاداش و مجازات استفاده کنید. به این صورت که هرچه کودکتان زمان کمتری را پای تلویزیون گذراند او را بیشتر تشویق خواهید نمود. این پاداش‌ها باید به گونه‌ای باشد که برای کودک جذاب بوده و او را به انجام این عمل وادار کند.

سخن پایانی

درست است که باید چاقی کودک خود را جدی بگیرید، اما به یاد داشته باشید که ایجاد تغییرات عمده در سبک زندگی به صورت ناگهانی استرس بیشتری به کودک اضافه می‌کند که این موضوع خود باعث پرخوری و افزایش وزن می‌گردد. کودکان چاق ممکن است به دلیل شرایط جسمانی دچار احساس غمگینی، عصبانیت، خجالت زدگی و یا دلسردی گردد. شما به عنوان والدین باید در این حالات در کنار کودک خود باشید و با ایفای نقش حمایتی به رسیدن او به تناسب اندام کمک نمایید.