پتاسیم (Potassium) با نماد شیمیایی k یک ماده معدنی از دسته فلزات قلیایی است که سومین ماده معدنی فراوان در بدن محسوب شده و در غذاهایی که می‌خوریم وجود دارد. این فلز قلیایی نوعی الکترولیت بوده که وظیفه جابه‌جایی پالس‌های الکتریکی در بدن را برعهده دارد. همچنین به طیف وسیعی از عملکردهای ضروری بدن از جمله تنظیم فشار خون، تعادل طبیعی آب، انقباض عضلانی، ارسال و دریافت پالس‌های عصبی، گوارش، ضربان قلب و تعادل PH (اسیدی یا قلیایی بودن) کمک می‌کند. ۹۸ درصد از پتاسیم بدن درون سلول‌ها ذخیره شده که از این میزان ۸۰ درصد مربوط به سلول‌های عضلانی است. این ماده معدنی به طور طبیعی در بدن وجود ندارد و تولید هم نمی‌شود، بنابراین باید از طریق مصرف غذا و مکمل، پتاسیم مورد نیاز بدن را دریافت کنیم. کمبود پتاسیم و عدم تعادل آن در بدن می‌تواند مشکلات جدی سلامت ایجاد کند.

فهرست مطالب

• نقش پتاسیم در بدن چیست

• مواد غذایی دارای پتاسیم

• هیپوکالمی چیست

• هایپرکالمی چیست

نقش پتاسیم در بدن چیست

پتاسیم یک الکترولیت است؛ الکترولیت بودن یک ماده به این معنی است که زمانی که در آب حل می‌شود یون‌های مثبت و منفی تولید می‌کند. این خاصیت به آنها امکان هدایت الکتریسیته را می‌دهد که برای بسیاری از فرآیندهای بدن مهم است. حال باهم نگاهی  به نقش پتاسیم در هر یک از این فرآیندها می‌اندازیم:

1. تنظیم تعادل مایعات: ۶۰ درصد از بدن انسان از آب ساخته شده است. ۴۰ درصد از این آب در  داخل سلول و در مایعی به نام مایع درون سلولی یافت شده و باقی مانده خارج سلول‌ها و در خون، مایع نخاعی و مایعات بین سلولی وجود دارد. میزان این آب تحت تاثیر غلظت الکترولیت‌ها در بدن به ویژه پتایسم و سدیم است. حفظ این تعادل برای بدن بسیار مهم است. کم آبی بدن قلب و کلیه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. با مصرف یک رژیم غذایی با میزان مناسبی از پتاسیم و همچنین هیدراته کردن بدن به خصوص نوشیدن آب، می‌توانید به حفظ تعادل مایعات در بدن خود کمک کنید.
2. سیستم عصبی: پیام‌های عصبی به صورت پالس‌های الکتریکی بین مغز و بدن تبادل شده و به تنظیم انقباضات عضلانی، ضربان قلب، عکس العمل‌ها و بسیاری دیگر از عملکرهای ارادی و غیر ارادی بدن کمک می‌کنند. پالس‌های عصبی توسط یون‌های سدیم به درون سلول‌ و یون‌های پتاسیم به خارج سلول‌ تبادل می‌شوند. کاهش سطح پتاسیم در خون در توانایی ایجاد پالس‌های عصبی و عملکرد سیستم عصبی اختلال ایجاد می‌کند.
3. انقباضات عضلانی: برای درک بهتر این پدیده دست خود را بالا بیاورید. فکر می‌کنید چه اتفاقی افتاد که به محض اینکه این جمله را خواندید و اراده کردید دست شما به سمت بالا حرکت کرد؟ سیستم عصبی به عضلات دست پیام فرستاد و از طریق پدیده‌ای به نام انقباض عضلانی دست شما حرکت کرد که پتاسیم در هر دو قسمت این پدیده نقش دارد. نمونه دیگری از انقباض عضلانی عملکرد ماهیچه‌های قلب است که موجب پمپاژ خون در بدن می‌شود. اختلال در سطح این ماده معدنی موجود در بدن موجب اختلال این عملکرد شده و ایجاد ضربان قلب نامنظم می‌کند.
4. تنظیم فشار خون: از هر سه نفر یک نفر در معرض ابتلا فشار خون بالا است که در نهایت موجب بیمار‌ی قلبی و سکته خواهد شد. یکی از عوامل اصلی فشار خون بالا سدیم بوده که از طریق مصرف نمک خوراکی وارد بدن می‌شود. رژیم غذایی دارای پتاسیم کافی با ایجاد تعادل در بدن می‌تواند به حذف سدیم اضافی کمک کرده و فشار خون را کاهش دهد. اگر نمی‌دانید پتاسیم و نمک چه عوارضی برای بدن دارند، خواندن مطلب عوارض نمک و سدیم بر بدن انسان را در وبسایت سبک زندگی، به شما توصیه می‌کنیم.
5. سکته مغزی: یکی از علل سکته مغزی کمبود جریان خون در مغز است. تحقیقات نشان می‌دهد رژیم غذایی غنی از پتاسیم می‌تواند به پیشگیری از بروز سکته مغزی کمک می‌کند.
6. پوکی استخوان: این عارضه با ایجاد استخوان‌های تو خالی و متخلل موجب شکنندگی آن‌ها می‌شود. علت اصلی پوکی اسخوان کمبود کلسیم- از اساسی‌ترین اجزای سازنده استخوان در بدن است. مطالعات محققان حاکی از آن است که رژیم غذایی دارای مقدار مناسب پتاسیم با کاهش میزان دفع کلسیم از طریق ادرار به جلوگیری از پوکی استخوان کمک می‌کند.
7. سنگ کلیه: مواد معدنی که از طریق ادرار دفع می‌شوند موجب غلظت آن شده و به ایجاد سنگ کلیه کمک می‌کنند. کلسیم یکی از رایج‌ترین این مواد معدنی است. سیترات پتاسیم سطح کلسیم موجود در ادرار را کاهش می‌دهد. بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات حاوی سیترات پتاسیم هستند که به راحتی می‌توانید آن‌ها را در رژیم غذایی سالم خود جای دهید.

به چه میزان پتاسیم نیاز دارید

در جدول زیر میزان پتاسیم مورد نیاز متناسب با سن و وضعیت افراد آورده شده است. میزان زیادی از مقادیر ذکر شده توسط یک رژیم غذایی سالم و مصرف مکمل در صورت نیاز در کنار آن قابل دریافت است.

مواد غذایی دارای پتاسیم

بسیاری از غذاهایی که در طول روز مصرف می‌کنید حاوی پتاسیم هستند. با این حال اگر از کمبود آن رنج می‌برید و یا می‌خواهید رژیم خود را برمبنای دریافت میزان مناسبی از آن تنظیم کنید می‌توانید مواد غذایی زیر را به رژیم غذایی خود اضافه کنید:

• میوه و سبزیجات تازه‌ای مانند موز، پزتغال، زردآلو، گریپ فروت، اسفناج پخته، کلم بروکلی، سیب‌زمینی، قارچ، نخود فرنگی، کدو سبز و کدو تنبل حاوی این ماده معدنی هستند. همچنین می‌توانید از آب این میوه‌ها نیز استفاده کنید.
• محصولات لبنی مانند شیر و ماست از منابع آن هستند که بهتر است از نوع کم چرب یا بدون چربی آن‌ها استفاده کنید.
• ماهی‌هایی همچون تن، کاد، قزل‌آلا، سنگ سر و ماهی سفید
• حبوباتی مثل لوبیا، لوبیا چیتی، دانه‌های سویا و عدس
• برخی از انواع غلات، نان، غلات تصفیه شده، ماکارونی گوشت و مرغ، آجیل و برنج قهوه‌ای نیز منبع خوبی برای این ماده معدنی هستند.

هیپوکالمی چیست

هیپوکالمی یا کمبود پتاسیم حالتی است که در آن سطح این یون در خون به پایین‌تر از میزان طبیعی ۰.۵ تا ۳.۵ میلی‌مول در لیتر کاهش پیدا کند. بیماری کلیوی، استفاده بیش از حد از داروهای ادرار آور، تعریق زیاد، اسهال و استفراغ، کمبود منیزیم و استفاده از آنتی بیوتیک‌هایی مانند کاربنی سیلین و پنی سیلین از عواملی هستند که منجر به هیپوکالمی می‌شوند. 
بروز علائم هیپوکالمی بسته به شدت و ضعف این عارضه متفاوت است اما معمولا به صورت‌ خستگی مفرط، اسپاسم عضلانی، ضعف و گرفتگی، یبوست، تهوع و استفراغ ظاهر می‌شود. اگر هیپوکالمی به مرحله حاد برسد ممکن است موجب مرگ نیز شود. این عارضه از طریق آزمایش خون یا اندازه‌گیری سطح PH خون تشخیص داده می‌شود.

هایپرکالمی چیست

هایپرکالمی یا مصرف بیش از حد پتاسیم، وجود بیشتر از حد طبیعی پتاسیم در خون است. معمولا افرادی که رژیم غذایی سالم و طبیعی دارند به ندرت دچار این عارضه خواهند شد. مصرف بیش از حد مکمل‌ها ، بیماری کلیوی، ورزش طولانی مدت، شیمی درمانی، دیابت، مصرف مواد مخدر از مهمترین عوامل ایجاد هایپرکالمی هستند.

دوزهای طبیعی پتاسیم نسبتا بی‌خطر هستند، اما اثرات جانبی مصرف دوزهای بالای آن می‌تواند خطرناک باشد. افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی، دیابت، بیماری‌های قلبی، بیماری آدیسون و زخم معده نباید بدون هماهنگی با پزشک معالج خود مکمل مصرف کنند. علائم مصرف بیش از حد پتاسیم ضعف عضلانی، ضربان قلب نامنظم، گیجی، احساس گزگز در اندام‌ها، فشار خون پایین و کما هستند که با مشاهده آن‌ها بلافاصله باید به پزشک مراجعه کنید.
بارزترین علامت زیاد شدن این ماده معدنی در خون ضربان قلب شدید و نامنظم (آریتمی) است که در موارد حاد حتی ممکن است منجر به مرگ شود. معمولا در موارد خفیف علائم خاصی وجود ندارد اما در صورت داشتن هرگونه حالت غیرطبیعی حتما باید به پزشک مراجعه کنید.

سخن پایانی

وجود تمام مواد غذایی در رژیم غذایی سالم لازم است، اما به یاد داشته باشید که مقدار مصرف آن‌ها را نیز باید رعایت کنید. بهترین راه تامین مواد معدنی مورد نیاز استفاده از مواد غذایی غنی است. با وجود این، اگر نیاز به مصرف مکمل داشتید حتما با پزشک خود نوع و مقدار صحیح آن را مصرف کنید.