رژیم غذایی بیماران کلیوی؛ نکاتی که باید رعایت کنید
زمان خواندن ۲۱ دقیقه پنج‌شنبه ۲۶ تیر ۱۳۹۹ ۰۳:۱۱
در صورت ابتلا به بیماری مزمن کلیه (CKD)، بهتر است این نکات را درباره رژیم غذایی بیماران کلیوی دانسته و رعایت کنید. توجه داشتن به خوراکی‌ها و نوشیدنی‌هایی که مصرف میکنید به شما کمک می‌کند سالم‌تر بمانید. اطلاعات موجود در این مطلب برای افرادی است که مبتلا به بیماری مزمن کلیه بوده اما تحت دیالیز نیستند.
آنچه در این مطلب می‌خوانید:
رعایت رژیم غذایی بیماران کلیوی چه اهمیتی دارد
اصول پایه رژیم غذایی بیماران کلیوی
سهمیه‌های غذایی
رژیم غذایی بیماران کلیوی چه تفاوتی با سایر رژیم‌ها دارد
دغدغه‌های احتمالی در مورد رژیم غذایی بیماران کلیوی
رژیم غذایی بیماران کلیوی مبتلا به دیابت
تغذیه سالم برای بیماران کلیوی
مرحله اول و دوم بیماری کلیوی
نارسایی کلیه (در مرحله دیالیز)
پیوند کلیه
رژیم غذایی بیماران کلیوی بدون محدودیت‌های خاص
رعایت رژیم غذایی بیماران کلیوی چه اهمیتی دارد
خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها بر سلامت شما تاثیرگذار هستند. حفظ وزن مناسب و پیروی از یک رژیم غذایی متعادل کم نمک و چربی، می‌تواند به کنترل فشار خون کمک کند. در صورتی که مبتلا به دیابت هستید، میتوانید قند خون خود را با انتخاب دقیق آنچه میخورید، کنترل کنید. کنترل فشار خون بالا و دیابت در جلوگیری از وخامت بیماریهای کلیوی کمک کننده است.
رعایت رژیم غذایی بیماران کلیوی کلیه‌های شما در برابر آسیب‌های بیشتر حفظ می‌کند. این رژیم، با محدود کردن مصرف برخی غذاها، از رسوب املاح معدنی در بدن جلوگیری می‌کند.
اصول پایه رژیم غذایی بیماران کلیوی
در تمام برنامه‌های غذایی، از جمله رژیم غذایی بیماران کلیوی لازم است مقدار مورد مصرف از هر ماده و مواد مغذی، از قبیل:
- کالری
- پروتئین
- چربی
- کربوهیدرات
به طور دقیق بررسی شود.
برای اطمینان از دریافت مقادیر مناسب از این مواد مغذی، باید سهم خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های خود را مشخص کنید. تمام اطلاعاتی که برای فهمیدن میزان جذب مواد مغذی نیاز دارید در برچسب ارزش غذایی مواد موجود است. برچسب ارزش غذایی شامل چند بخش کلیدی است:
کالری
بدن شما انرژی مورد نیاز خود را از کالری موجود در مواد خوراکی و نوشیدنی‌ها بدست می‌آورد. این کالری‌ها از پروتئین، کربوهیدرات و چربی موجود در مواد غذایی حاصل می‌شوند. مقدار کالری مورد نیاز بدن هر شخص به سن، جنسیت، سایز و میزان فعالیت بستگی دارد.
ممکن است لازم باشد مقدار کالری دریافتی را بر مبنای دستیابی به وزن ایده آل خود، تنظیم کنید. برخی افراد باید کالری‌های دریافتی خود را کاهش داده و محدود کنند و برخی دیگر نیاز به افزایش کالری دارند. پزشک یا متخصص تغذیه می‌تواند به شما در تعیین میزان کالری دریافتی کمک کند.
پروتئین
پروتئین یکی از واحدهای ساختاری بدن انسان است. بدن برای رشد، ترمیم و سالم ماندن به پروتئین نیاز دارد. پایین بودن میزان پروتئین در بدن می‌تواند باعث شل شدن پوست، شکننده شدن مو و ناخن‌های شما شود. اما دریافت پروتئین بیش از حد نیز می‌تواند مشکلاتی به همراه داشته باشد. برای داشتن سلامتی و احساس بهتر، لازم است مقدار پروتئین دریافتی خود را تنظیم کنید.
میزان پروتئین مورد نیاز بدن شما به سایز، سطح فعالیت و سلامت شما بستگی دارد. برخی پزشکان به بیماران کلیوی توصیه میکنند که پروتئین‌های دریافتی خود را محدود کرده یا منابع پروتئینی خود را تغییر دهند. زیرا رژیم غذایی با پروتئین بالا می‌تواند عملکرد کلیه‌ها را دشوار‌تر کرده و باعث صدمات بیشتری شود. با مراجعه به پزشک یا کارشناس تغذیه میتوانید از میزان مصرف پروتئین و بهترین منابع پروتئین مطلع شوید.
به خاطر داشته باشید که داشتن پروتئین کم، خوردن مقدار نامحدود از یک ماده غذایی را توجیه نمی‌کند.
خوراکی‌های دارای پروتئین کمتر:
- نان
- میوه‌ها
- سبزیجات
- ماکارونی و برنج
خوراکی‌های دارای پروتئین بیشتر:
کربوهیدرات ها
کربوهیدرات‌ها ساده‌ترین نوع مواد غذایی هستند که انرژی بدن را تامین میکنند. از جمله منابع سالم کربوهیدرات‌ها می‌توان به میوه‌ها و سبزیجات و از منابع ناسالم به شکر، انواع آب‌نبات، نوشیدنی‌های گازدار و سایر نوشیدنی‌های قندی اشاره کرد.
برخی کربوهیدرات‌ها حاوی مقادیر بالای پتاسیم و فسفر هستند. بسته به اینکه بیماری کلیوی شما در کدام مرحله است ممکن است نیاز به کاهش مصرف آنها داشته باشید. در ادامه دقیق‌تر به این موضوع میپردازیم. در صورت ابتلا به دیابت بهتر است بیشتر مراقب نوع و میزان کربوهیدرات‌های دریافتی خود باشید.
چربی
برای حفظ سلامتی شما به مقداری چربی در برنامه غذایی خود احتیاج دارید زیرا چربی‌ها نیز انرژی بدن شما را تامین میکنند. بدن برای جذب برخی ویتامین‌ها نیز به چربی‌ها نیاز دارد. اما چربی بیش از حد نیز می‌تواند منجر به افزایش وزن و ابتلا به بیماریهای قلبی شود. سعی کنید میزان مصرف چربی را در برنامه غذایی خود محدود کرده و تا جایی که امکان دارد از چربیهای سالم استفاده کنید.
چربی سالم یا به اصطلاح چربی خوب، درواقع چربی اشباع نشده است. نمونه‌هایی از چربی اشباع نشده عبارتند از:
- روغن زیتون
- روغن بادام زمینی
- روغن ذرت
چربی غیر اشباع می‌تواند به کاهش کلسترول کمک کند. اگر قصد افزایش وزن دارید، میتوانید چربی اشباع نشده بیشتری مصرف کنید. در غیر این صورت مصرف چربی اشباع نشده را در برنامه غذایی خود محدود کنید. همیشه، میانه روی و رعایت اعتدال، کلید اصلی موفقیت است. بنابراین مصرف بیش از حد چربی خوب نیز می‌تواند مشکلاتی را ایجاد کند.
چربی اشباع شده، که به عنوان چربی بد شناخته می‌شود، می‌تواند سطح کلسترول خون را بالا برده و خطر ابتلا به بیماریهای قلبی را افزایش دهد. نمونه هایی از چربیهای اشباع شده عبارتند از:
- کره
- روغن قنادی
- چربی گوشت
بهتر است مصرف این موارد را در برنامه غذایی خود کمتر کرده و به جای آن از انواع سالم‌تر و اشباع نشده استفاده کنید. جدا کردن چربی از گوشت و کندن پوست مرغ یا بوقلمون نیز می‌تواند به مصرف کمتر چربیهای اشباع شده کمک کند. همچنین از مصرف چربی ترانس نیز بپرهیزید. این نوع چربی‌ها میزان کلسترول بد (LDL) را افزایش و کلسترول خوب (HDL) را کاهش می‌دهند که در نتیجه خطر ابتلا به بیماریهای قلبی و آسیب به کلیه‌ها نیز بیشتر می‌شود.
سدیم
سدیم (نمک) نوعی ماده معدنی است که تقریبا در تمام غذاها یافت می‌شود. مصرف بیش از حد سدیم منجر به تورم و افزایش فشار خون شده که ممکن است عملکرد قلب را دچار مشکل کند. احساس تشنگی و آسیب کلیه نیز از دیگر عوارض مصرف سدیم می‌باشد.
یکی از بهترین کارهایی که میتوانید برای حفظ سلامت خود انجام دهید محدود و کم کردن میزان مصرف سدیم است. برای محدود کردن سدیم در برنامه غذایی خود:
• هنگام پخت و پز یا خوردن غذا، به غذای خود نمک اضافه نکنید. غذا را با سبزیجات تازه، آب لیمو یا سایر ادویه‌جات و چاشنی‌های بدون نمک مزه‌دار کنید.
• به جای سبزیجات کنسروشده، سبزیجات تازه یا یخ زده را انتخاب کنید. اگر مجبور به استفاده از سبزیجات کنسروی بودید، قبل از مصرف آنها را شسته و آبکش کرده تا نمک اضافی آنها قبل از پخته شدن یا خوردن از بین برود.
- از مصرف گوشتهای فرآوری‌شده مانند ژامبون، بیکن، سوسیس و گوشتهای نیمه آماده خودداری کنید.
- به جای مصرف کراکر یا سایر میان وعده‌های شور، میوه و سبزیجات تازه بخورید.
- از خوردن سوپ‌های کنسروشده و منجمد که حاوی مقادیر بالای سدیم هستند، خودداری کنید.
- از مصرف خوراکی‌های ترش مانند زیتون و ترشیجات خودداری کنید.
- مصرف چاشنی‌های حاوی سدیم بالا مانند سس سویا، سس باربیکیو و کچاپ را کمتر کنید.
نکته مهم
مراقب غذاهای جایگزین نمک و غذاهای "کم سدیم" باشید. بسیاری از جایگزین‌های نمکی سرشار از پتاسیم هستند. در صورت ابتلا به بیماری کلیوی، پتاسیم زیاد نیز می‌تواند برای شما مضر باشد. برای آشنایی بیشتر با مواد غذایی حاوی سدیم و پتاسیم با متخصص تغذیه خود مشورت کنید.
سهمیه‌های غذایی
شناخت و انتخاب غذاهای سالم یک شروع عالی برای رژیم غذایی بیماران کلیوی است. اما افراط در مصرف هر غذایی، حتی غذاهای سالم، می‌تواند مشکل‌ساز شود. مرحله بعدی یک رژیم غذایی سالم، کنترل سهم شما از وعده‌های غذایی و تحت نظر گرفتن دقیق میزان مصرف آنهاست.
نکاتی برای کنترل سهمیه وعده‌های غذایی
- برچسب ارزش غذایی مواد را برای آگاهی از حجم یک وعده و مقدار مواد مغذی به کار رفته در آن بررسی کنید. محتویات بسیاری از بسته‌های مواد غذایی بیش از یک وعده است. به عنوان مثال، یک بطری سودا (آب گازدار) ششصد گرمی در دو و نیم وعده مصرف می‌شود. بسیاری از غذاهای تازه مانند میوه و سبزیجات با برچسب ارزش غذایی عرضه نمی‌شوند. برای آگاهی در این زمینه از متخصص تغذیه خود بخواهید لیستی از ارزش تغذیه‌ای غذاهای تازه و نکات مربوط به نحوه اندازه‌گیری درست سهمیه وعده‌های غذایی به شما ارائه دهد.
- آهسته غذا بخورید و کمی قبل از احساس سیری، دست از غذا خوردن بکشید. زیرا حدود ۲۰ دقیقه طول می‌کشد تا معده پیام سیری را به مغز ارسال کند. سریع غذا خوردن، باعث می‌شود بیشتر از حد نیاز غذا بخورید.
- از غذا خوردن هنگام انجام کارهای متفرقه، مانند تماشای تلویزیون خودداری کنید. زیرا با پرت شدن حواستان ممکن است متوجه میزان غذایی که خورده‌اید نشوید.
- خوراکی‌ها را مستقیما از داخل بسته‌‌بندی نخورید. به جای این کار، به اندازه یک وعده برداشته و کیسه یا جعبه را کنار بگذارید.
- کنترل صحیح سهمیه وعده‌ها در رژیم غذایی بیماران کلیوی از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا این بیماران معمولا نیاز به کاهش و محدود کردن میزان مصرف برخی غذاها و نوشیدنی‌ها دارند.
رژیم غذایی بیماران کلیوی چه تفاوتی با سایر رژیم‌ها دارد
هنگامی که کلیه‌های شما به خوبی کار نکنند، مواد زائد و مایعات اضافی در بدن شما انباشته می‌شود. با گذشت زمان، این مواد زائد و مایعات اضافی می‌توانند باعث ایجاد مشکلات قلبی، استخوانی و بیماریهای دیگر شوند. رژیم غذایی بیماران کلیوی با محدود کردن مقدار مواد معدنی و مایعات مصرفی، از انباشته شدن مواد زائد و مایعات و ایجاد مشکلات دیگر در بدن جلوگیری می‌کند.
اینکه برنامه غذایی شما تا چه حد سختگیرانه باشد، بستگی به مرحله بیماری کلیوی شما دارد. در مراحل اولیه بیماری، ممکن است محدودیت‌های غذایی کمی داشته باشید. اگر بیماری رو به وخامت رود، پزشک مصرف موارد زیر را محدود می‌کند:
- پتاسیم
- فسفر
- مایعات
پتاسیم
پتاسیم یک ماده معدنی است که تقریبا در تمام غذاها یافت شده و بدن برای عملکرد ماهیچه‌ها به آن نیاز دارد. اما وجود پتاسیم بیش از حد در بدن می‌تواند خطرناک باشد. هنگامی که کلیه‌ها درست کار نکنند، سطح پتاسیم خون به شدت بالا یا پایین رفته و این افزایش یا کاهش باعث گرفتگی عضلات، ضربان قلب نامنظم و ضعف عضلانی می‌شود. در صورت ابتلا به بیماری کلیوی، ممکن است لازم باشد به توصیه پزشک مقدار پتاسیم مصرفی خود را محدود کنید.
خوراکی‌های کم پتاسیم که میتوانید بیشتر مصرف کنید:
- سیب، کرنبری، انگور، آناناس و توت فرنگی
- گل کلم، پیاز، فلفل، تربچه، کدو سبز، کاهو
- نان پیتا، تورتیلا و نان‌های سفید
- گوشت گاو و مرغ، برنج سفید
خوراکی‌های دارای پتاسیم بالاتر که بهتر است کمتر مصرف کنید:
- آووکادو، موز، هندوانه، پرتقال، آلو و کشمش
- کنگر فرنگی، کدو تنبل، موز پلنتین، اسفناج، سیب زمینی و گوجه فرنگی
- محصولات سبوس دار و گرانولا
- انواع لوبیا (پخته شده، سیاه، چیتی و غیره)، برنج قهوه‌ای
همچنین ممکن است پزشک داروی مخصوصی به نام «پتاسیم بایندر» برای کمک به از بین بردن پتاسیم اضافی تجویز کند.
فسفر
فسفر نیز نوعی ماده معدنی است که در غذاهای زیادی یافت شده و به همراه کلسیم و ویتامین D، به حفظ سلامت استخوان‌ها کمک می‌کند. کلیه‌های سالم مقدار مناسبی فسفر را در بدن نگه می‌دارند اما در صورت ابتلا به بیماری کلیه، فسفر در خون شما رسوب کرده و باعث تضعیف و شکنندگی استخوان‌ها می‌شود.
اکثر بیماران کلیوی باید میزان فسفر مصرفی موجود در مواد غذایی را کاهش داده و محدود کنند. در صورت نیاز به محدود کردن فسفر، از متخصص تغذیه خود کمک بگیرید.
با توجه به این که بیماری کلیوی در کدام مرحله قرار دارد، پزشک ممکن است داروی «فسفات بایندر» را برای رسوب نکردن فسفر در خون تجویز کند. گرچه فسفات بایندر دارویی موثر و کمک کننده جهت درمان شماست، اما همچنان باید مراقب مقدار فسفر موجود در خوراکی‌ها باشید.
خوراکی‌های دارای فسفر پایین‌تر که میتوانید بیشتر مصرف کنید:
- غلات صبحانه تشکیل شده از ذرت و برنج و خامه (کرم) گندم
- پاپ کورن بدون نمک
- برخی از نوشیدنی‌های گازدار با رنگ روشن و لیمونادها
خوراکی‌های دارای فسفر بالاتر که بهتر است کمتر مصرف کنید:
- نان تهیه شده از غلات کامل
- غلات صبحانه سبوس‌دار و جوی دوسر
- مغزها و تخمه آفتابگردان
- نوشابه‌های با رنگ تیره
مایعات
انسان برای ادامه حیات به آب احتیاج دارد، اما ابتلا به بیماری کلیوی، این امر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. کلیه‌های آسیب دیده نمی‌توانند مانند کلیه‌های سالم، مایعات اضافی بدن را دفع کنند. تجمع بیش از حد معمول مایعات در بدن، خطرناک بوده و می‌تواند باعث بالا رفتن فشار خون، تورم و نارسایی قلبی شود. همچنین ممکن است مایعات اضافی در اطراف ریه‌ها انباشته شده و تنفس را دچار مشکل کنند.
بسته به نوع درمان و مرحله بیماری کلیوی، ممکن است پزشک مصرف مایعات را برای شما محدود کند. در این صورت شما باید میزان مصرف نوشیدنی‌ها و همچنین خوراکی‌های حاوی آب را کاهش دهید. میوه‌ها، سبزیجات، سوپ‌ها و خوراکی‌های آب‌شدنی مانند یخ، بستنی و ژلاتین حاوی مقادیر زیادی آب هستند.
برای محدود کردن و کاهش مصرف، مایعات را با فنجان‌های کوچک اندازه گیری کنید. بهتر است مصرف سدیم را نیز، برای احساس عطش کمتر، کاهش دهید. با این وجود در صورت احساس تشنگی میتوانید از راهکارهای زیر کمک بگیرید:
- جویدن آدامس
- شستن دهان
- مکیدن یک تکه یخ یا آب‌نبات نعنایی (اگر دیابت دارید از آب نبات بدون قند استفاده کنید.)
دغدغه‌های احتمالی در مورد رژیم غذایی بیماران کلیوی
پیگیری یک برنامه غذایی مناسب برای افراد مبتلا به بیماریهای کلیوی و تامین همه ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن بسیار دشوار است. ممکن است متخصص تغذیه مکمل مخصوص بیماران کلیوی را به منظور دریافت مقدار صحیحی از ویتامین‌ها و مواد معدنی، برای شما تجویز نماید. پزشک یا متخصص تغذیه می‌تواند با تجویز نوع خاصی از ویتامین دی، اسیدفولیک یا قرص آهن، به شما در پیشگیری از عوارض جانبی بیماری کلیوی مانند بیماریهای استخوان و آنمی (نوعی کم‌خونی) کمک کند. ممکن است فرد مبتلا به بیماری کلیه کمبود یک ویتامین را در حالی تجربه کند که سطح ویتامین دیگری در بدنش بالاست. به همین دلیل مصرف منظم مولتی ویتامین در این افراد همیشه مفید نیست. پزشک یا متخصص تغذیه می‌تواند ویتامین‌های مورد نیاز و مناسب شرایط را برای شما تجویز کند.
نکته
با پزشک خود در مورد مصرف ویتامین‌ها، مکمل‌ها یا داروهای بدون نسخه مشورت کنید. برخی از این داروها موجب آسیب‌های بیشتر به کلیه و بروز مشکلات دیگر در بدن شما می‌شوند.
رژیم غذایی بیماران کلیوی مبتلا به دیابت
اگر مبتلا به دیابت هستید، برای جلوگیری از آسیب بیشتر به کلیه‌ها، باید قند خون خود را کنترل کنید. پزشک و متخصص تغذیه شما می‌توانند به شما در ایجاد یک برنامه غذایی کمک کنند تا بتوانید قند خون خود را کنترل کنید و در عین حال مصرف سدیم، فسفر، پتاسیم و مایعات را نیز محدود کنید. البته این افراد در حالت کلی نیز ملزم به رعایت رژیم غذایی دیابت هستند.
همچنین یک مربی دیابت می‌تواند به شما در یادگیری نحوه کنترل قند خون کمک کند. از پزشک خود بخواهید شما را به یک مربی دیابت در منطقه شما ارجاع دهد.
تغذیه سالم برای بیماران کلیوی
بعنوان یک قاعده کلی، برای تنظیم رژیم غذایی سالم بیماران کلیوی باید مراحل مختلف بیماری را در نظر بگیرید. در ادامه برخی از این قوانین را مرور می‌کنیم.
ایجاد و هدایت عادات غذایی، به سمت یک رژیم متناسب با بیماریهای کلیوی، درواقع یک کار منقطع نیست و باید مدام انجام شود. فاکتورهای زیادی باید مد نظر گرفته شوند، از جمله مواد مغذی مختلف، میزان جذب مایعات و محدودیت‌ها و موانع مختلف بر اساس مراحل مختلف بیماری کلیوی. پیچیده‌تر از همه این نکته است که، آنچه برای یک بیمار کلیوی سالم و مفید است ممکن است برای دیگری ناسالم ومضر باشد.
در این بخش، توضیح خواهیم داد که به طور کلی در هر مرحله از بیماری کلیوی، از جمله دیالیز و پیوند کلیه و حتی برای کسانی که مشکل مزمن ندارند -و مایل به جلوگیری از بیماری کلیوی هستند- رعایت و مصرف کدام موارد، سالم و مفید تلقی می‌شوند.
در ادامه به دستورالعمل‌های کلی برای رژیم غذایی بیماران کلیوی در مراحل مختلف بیماری اشاره خواهیم کرد:
مرحله اول و دوم بیماری کلیوی
دو علت اصلی بیماری کلیوی، دیابت و فشار خون بالا است. اگر یک مورد از این شرایط را دارید، بهترین راه برای جلوگیری از وخامت بیماری کلیوی، کنترل دیابت و یا فشار خون بالا است. اگر پزشک برای شما داروی دیابت یا فشار خون تجویز کرده است، مهم است که آنها را طبق دستورالعمل مصرف کنید.
در بسیاری از موارد می توان پیشرفت بیماری کلیوی را در مراحل اولیه، کند کرد یا حتی جلوی وخامت آن را گرفت. تغذیه شما، نقش مهمی در این امر دارد.
خوردن خوراکی هایی مانند سبزیجات بدون نشاسته، غلات سبوس دار و پروتئین‌های کم یا بدون چربی، و پرهیز از مصرف نمک و قند افزودنی در غذاهای فرآوری شده، بهترین راه برای کاهش سرعت یا حتی متوقف کردن پیشرفت بیماری کلیوی است.
نکاتی برای جلوگیری از وخامت بیماری کلیوی
- از سبزیجات تازه یا یخ‌زده به مقدار فراوان استفاده کنید.
- آب بنوشید (برای طعم دار کردن آب، چند برش لیمو و مقداری نعناع را به یک پارچ بزرگ آب اضافه کنید).
- وعده‌های غذایی خود را در خانه طبخ کنید. آشپزی در منزل به شما کمک می‌کند تا بتوانید میزان نمک، چربی و و سایر مواد مغذی موجود در وعده غذایی خود را کنترل کنید.
- از محصولات کنسروشده بدون نمک استفاده کنید.
- برای طعم دار کردن غذا به جای نمک، از گیاهان معطر و طعم‌دهنده و ادویه‌جات استفاده کنید.
- به جای مصرف غلات تصفیه شده مانند برنج سفید، از غلات کامل و سبوس‌دار مانند برنج قهوه‌ای استفاده کنید.
- پروتئین‌های فاقد چربی از قبیل مرغ، ماهی، بوقلمون، کینوا، انواع لوبیا یا محصولات سویا (توفو، ادامامه، شیر سویا) مصرف کنید.
- گاهی اوقات میتوانید گوشت گاو بدون چربی میل کنید.
چند نکته برای حفظ سلامتی
- یک فعالیت فیزیکی مانند یک پیاده روی سریع بعد از شام، در برنامه روزانه خود بگنجانید.
- به طور منظم چک‌آپ‌ها و معاینات پزشکی را تحت نظر پزشک معالج خود انجام دهید.
- مطابق دستور پزشک، دیابت و فشار خون خود را کنترل کنید.
- وزن مناسب، و سلامت و تندرستی خود را حفظ کنید.
مراحل سوم، چهارم و پنجم (قبل از دیابت)
در این مراحل از بیماری کلیوی، ممکن است پزشک و متخصص تغذیه، شروع به تجویز مصرف مقادیر مشخصی از مواد مغذی معین کرده و یا به شما توصیه کنند مصرف برخی خوراکی‌ها و یا مایعاتی که به کلیه‌ها آسیب می‌زنند را کاهش دهید.
لازم است در این مراحل برای کمک به حفظ برخی از عملکردهای کلیه، مقدار و نوع پروتئین مصرفی خود را کاهش دهید
وقتی در مراحل آخر بیماری کلیوی هستید، باید به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن ۶/۰-۸/۰ گرم پروتئین مصرف کنید. مصرف ۲ الی ۳ وعده خوراک حاوی پروتئین بدون چربی را در رژیم روزانه خود بگنجانید و از منابع پروتئینی چرب مانند گوشت قرمز (گوشت گاو، گاومیش امریکایی، بره، گوزن و آهو) بپرهیزید.
مثال هایی از یک وعده پروتئینی:
- یک‌دوم فنجان لوبیا (۷ گرم)
- ۱ تخم بزرگ (۶ گرم)
- ۲۳گرم مرغ
- ۱۶ گرم بوقلمون یا ماهی
برای کمک به حفظ مایعات در بدن، کاهش مصرف نمک اهمیت فراوانی دارد. نگهداری و احتباس بیش از حد مایعات در بدن باعث تورم کف و مچ پا و همچنین فعالیت زیاد عضله قلب می‌شود. ممکن است نیاز داشته باشید میزان پتاسیم و مایعات مصرفی خود را تحت نظر گرفته و آن را کنترل کنید. این نیازها از فردی به فرد دیگر متفاوت است زیرا در این مراحل از بیماری، عملکرد کلیه های افراد مختلف کمی متفاوت است. پزشک و متخصص تغذیه شما می‌توانند مقادیر مناسب مواد مغذی و مایعات مصرفی روزانه را برای شما مشخص کند.
برای حفظ سلامتی خود باید دربازه‌های زمانی منظم به پزشک مراجعه کنید. میتوانید از پزشک و متخصص تغذیه خود بخواهید در مورد مقدار مصرف پتاسیم، پروتئین و نمک، شما را راهنمایی کند. همچنین امکان دارد به شما توصیه شود مایعات کمتری بنوشید.
برای کاهش سرعت پیشرفت بیماری کلیوی و به تاخیر انداختن شروع دیالیز یا نیاز به پیوند کلیه، میتوانید از راهکارهای غذایی زیر استفاده کنید:
• در هر وعده غذایی سهم کمتری به پروتئین اختصاص دهید.
•از پروتئین‌های فاقد چربی مانند گوشت مرغ، ماهی، بوقلمون، کینوا، لوبیا یا محصولات سویا (توفو، ادامامه، شیر سویا) استفاده کنید.
• از مصرف گوشتهای قرمز مانند گوشت گاو، گاومیش امریکایی، گوسفند و گوزن و آهو پرهیز کنید.
• از سبزیجات تازه یا یخ زده‌ی بدون نشاسته به مقدار فراوان استفاده کنید (شاید لازم باشد مصرف سبزیجات کم پتاسیم را شروع کنید. درباره این موضوع با پزشک یا متخصص تغذیه خود مشورت کنید).
• به جای نوشیدنی‌های ورزشی یا انواع سوداها و نوشابه‌ها که حاوی مقادیر زیادی سدیم، پتاسیم و کالری اضافه هستند، آب مصرف کنید. (به خاطر داشته باشید، ممکن است لازم باشد کاهش مصرف مایعات را شروع کنید).
•وعده‌های غذایی خود را در خانه طبخ کنید. آشپزی در منزل به شما کمک می‌کند تا بتوانید میزان نمک، چربی و و سایر مواد مغذی موجود در وعده غذاییتان را کنترل کنید.
• از محصولات کنسرو شده بدون نمک استفاده کنید.
• برای طعم دار کردن غذا به جای نمک، از ادویه جات و گیاهان عطردار و طعم دهنده استفاده کنید.
• به جای مصرف غلات تصفیه شده مانند برنج سفید، از غلات کامل و سبوس دار مانند برنج قهوه‌ای استفاده کنید.
• از یک بشقاب کوچک (قطر ۲۲ سانتی‌متر) استفاده کنید تا مقدار غذایی که میخورید بیشتر به نظر برسد.
چند راه دیگر برای حفظ سلامتی
- یک فعالیت فیزیکی مانند یک پیاده روی سریع بعد از شام، در برنامه روزانه خود بگنجانید.
- به طور منظم چک آپ‌ها و معاینات پزشکی را تحت نظر پزشک معالج خود انجام دهید.
- مطابق دستور پزشک، دیابت و فشار خون خود را کنترل کنید.
- وزن مناسب، و همچنین سلامت و تندرستی خود را حفظ کنید.
- اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن حتی به مقدار ۵ تا ۱۰ درصد از وزن بدن، فواید بسیاری از جمله کمک به بهبود قند خون برای شما دارد.
نارسایی کلیه (در مرحله دیالیز)
رژیم غذایی شما با شروع دیالیز تغییر می‌کند. نیاز شما به پروتئین افزایش و به مایعات کاهش می‌یابد. همچنین به خوردن خوراکی هایی که پتاسیم و فسفر کمی دارند نیاز پیدا خواهید کرد.
پیروی از توصیه‌های جدید رژیم غذایی می‌تواند بسیار طاقت فرسا باشد. پروتئین بیشتر، اما پتاسیم و فسفر کمتر؟ چطور ممکن است بتوان تمام این موارد را رعایت کرد؟
برای شروع میتوانید از لیست زیر و بسیاری از لیست‌های غذایی مفید و قابل چاپ در مورد منابع پتاسیم و فسفر استفاده کنید. همچنین متخصص تغذیه شما یک منبع عالی برای گرفتن اطلاعات غذایی است. نتایج آزمایش‌های ماهیانه شما در مرکز دیالیز، اطلاعاتی ارائه می‌دهند که شما را به سمت انتخاب درست مواد غذایی راهنمایی می‌کند. اگر در مورد غداهایی که مصرف میکنید، ابهام یا پرسشی دارید، حتما با متخصص تغذیه خود در میان بگذارید.
لیست زیر شامل توصیه‌های کلی برای تغذیه سالم در بیماران دیالیزی است. اما آنچه بدن شما به آن نیاز دارد می‌تواند با شخص دیگری تفاوت داشته باشد. حتی از یک ماه تا ماه بعدی ممکن است نیازهای شما تغییر یابند. به عنوان مثال، ممکن است یک ماه پروتئین مصرفی شما کم باشد و ماه دیگر ممکن است پتاسیم یا فسفر شما زیاد باشد.
توصیه‌های عمومی تغذیه‌ای به هنگام دیالیز:
یک منبع پروتئینی در هر وعده غذایی خود بگنجانید (پروتئین‌های بدون چربی را انتخاب کنید):
• به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن به ۲/۱ تا ۳/۱ گرم پروتئین نیاز خواهید داشت.
• ۵۰ درصد پروتئین روزانه خود را از پروتئین حیوانی یا پروتئین گیاهی تامین کنید.
• از خوراکی‌های دارای پتاسیم پایین‌تر استفاده کنید.
• از خوراکی‌های دارای فسفر پایین‌تر استفاده کنید.
• داروی «فسفات بایندر» را قبل از شروع و یا در آغاز وعده غذایی مصرف کنید.
• خوراکی‌ها و غذاهای بدون نمک را انتخاب کنید.
• با خواندن برچسب ارزش تغذیه‌ای مواد، ازانتخاب و مصرف غذاهای حاوی فسفر اضافه خودداری کنید.
• به جای نوشیدنی‌های ورزشی یا انواع سوداها و نوشابه‌ها که حاوی مقادیر زیادی سدیم، پتاسیم و کالری اضافه هستند، آب مصرف کنید
• وعده‌های غذایی خود را در خانه طبخ کنید.
• در طبخ غذاها از روغن و نمکف به مقدار بسیار کم استفاده کنید.
• برای طعم دار کردن غذاها از ادویه جات و گیاهان معطر و طعم دهنده استفاده کنید.
• از یک بشقاب کوچک، قطر ۲۲ سانتی‌متر، استفاده کنید تا غذایی که میخورید فضای بیشتری در بشقاب شما اشغال کرده و مقدار آن بیشتر به نظر برسد.
چند راه دیگر برای حفظ سلامتی
یک فعالیت فیزیکی مانند یک پیاده روی سریع بعد از شام، در برنامه روزانه خود بگنجانید.
به طور منظم چک آپ‌ها و معاینات پزشکی را تحت نظر پزشک معالج خود انجام دهید.
مطابق دستور پزشک، دیابت و فشار خون خود را کنترل کنید.
وزن مناسب، و همچنین سلامت و تندرستی خود را حفظ کنید.
اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن حتی به مقدار ۵ تا ۱۰ درصد از وزن بدن، فواید سلامتی اثبات شده‌ی بسیاری از جمله کمک به بهبود قند خون، فشار خون، عملکرد قلب و کلیه، را به همراه دارد.
پیوند کلیه
پس از پیوند کلیه دیگر نیازی به رعایت بسیاری از محدودیت‌های رژیمی که در هنگام دیالیز داشتید، نخواهید داشت. خوردن غذاهای بیشتر و نوشیدن مجدد آب فراوان از جمله رایج‌ترین مزایایی است که گیرندگان پیوند کلیه گزارش می‌دهند.
پس از پیوند، برخی افراد اضافه وزن پیدا میکنند که ممکن است به دلایل بسیاری از جمله مصرف داروهای تجویز شده باشد. اما دلیل دیگر این است که شما دوباره میتوانید تمام غذاهای مورد علاقه خود را بدون محدودیت میل کنید. در نظر داشتن این مورد می‌تواند به شما در حفظ وزن مناسب کمک کند.
مهمترین کاری که میتوانید برای سالم نگه داشتن کلیه جدید بعد از عمل پیوند انجام دهید، مصرف روزانه داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی بدن، مطابق دستور پزشک است. این داروها به علت کاهش قدرت سیستم ایمنی بدن و تضعیف آن، ممکن است دارای عوارض جانبی باشند. اما مراقب باشید بیمار نشوید، یکی از تاثیرات منفی داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی، افزایش خطر ابتلا به مسمومیت غذایی است. به همین علت، رعایت نکات ایمنی مصرف مواد غذایی جهت کاهش احتمال ابتلا به بیماریهای منتقل شونده از طریق غذا، اهمیت بسیاری دارد.
• قبل از طبخ غذا و بعد از هربار تماس با گوشت قرمز، گوشت ماکیان یا ماهی دست‌های خود را بشویید.
• تمام غذاهایی که منبع حیوانی دارند را در دمای مجاز و به طور کامل بپزید/
• گوشت کباب شده: ۱۴۵ درجه فارنهایت
• ماهی: ۱۴۵ درجه فارنهایت
• گوشت چرخ کرده: ۱۶۰ درجه فارنهایت
• تخم مرغ: ۱۶۰ درجه فارنهایت
• مرغ: ۱۶۵ درجه فارنهایت
• تمام میوه‌ها و سبزیجات را به طور صحیح بشویید و ضدعفونی کنید.
• از مصرف خوراکی‌های پاستوریزه نشده خودداری کنید (رعایت این مسئله هنگام خرید لبنیات یا آب میوه‌های عرضه شده در بازارهای فروش محصولات کشاورزی یا باغ‌های میوه، اهمیت ویژه‌ای دارد)
• تخته‌های آشپزخانه را به دقت با آب و صابون بشویید.
• برای آماده کردن گوشت خام، مرغ خام یا ماهی خام، هربار، از یک تخته آشپزخانه تمیز استفاده کنید.
• برای گوشت قرمز، مرغ یا ماهی پخته شده نیز از یک تخته آشپزخانه تمیز استفاده کنید.
• برای میوه و سبزیجات هم از یک تخته آشپزخانه تمیز استفاده کنید (میتوانید از یک تخته آشپزخانه برای تمام انواع میوه‌ها و سبزیجات مختلف استفاده کنید)
همچنین ممکن است رعایت این نکات هم به شما کمک کند:
- روزانه حداقل ۱.۸ لیتر آب بنوشید (یا به همان مقدار که گروه مشاور تغذیه‌ی پیوند به شما دستور توصیه کرده است)
- برای پرهیز ازمصرف نمک و شکر اضافه، از غذاهای فرآوری نشده استفاده کنید.
- وعده‌های غذایی خود را در خانه طبخ کنید.
- در طبخ غذاها از روغن و نمک به مقدار بسیار کم استفاده کنید.
- برای طعم دار کردن غذاها از ادویه جات و گیاهان عطردار و طعم دهنده استفاده کنید .
- به جای یک بشقاب بزرگ، از یک بشقاب کوچک استفاده کنید.
- یک فعالیت فیزیکی مانند یک پیاده روی سریع بعد از شام، در برنامه روزانه خود بگنجانید.
این نکات کمک کننده هستند اما هیچ چیز به اندازه‌ی تماس و مشورت با گروه مشاور و پشتیبان پیوند کلیه و متخصص تغذیه، شما را از سلامت خود و کلیه جدیدتان مطمئن نمی‌کند.
رژیم غذایی بیماران کلیوی بدون محدودیت‌های خاص
در این بخش به نیازهای غذایی افرادی که بیماری مزمنی ندارند و می‌خواهند تغذیه سالم داشته باشند، میپردازیم.
یک رژیم غذایی متعادل، شامل مصرف سبزیجات، انواع میوه‌ها، غلات سبوس دار، پروتئین‌های بدون چربی، لبنیات کم چرب، کاهش مصرف نمک و نوشیدن آب فراوان است.
توصیه‌های روزانه طبق توصیه وزارت کشاورزی ایالات متحده (USDA) عبارتند از:
- مصرف ۳ الی ۵ وعده سبزیجات تازه یا یخ زده
- مصرف ۱ الی ۲ وعده میوه تازه یا یخ زده (نه به صورت شربت)
- ۱ فنجان لبنیات کم چرب (شیر، ماست، پنیر)
- نوشیدن روزانه هشت لیوان ۱.۸ لیتر
- انجام روزانه ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی
ممکن است به نظر برسد برای رعایت موارد بالا، موارد زیادی وحود دارد که باید اندازه‌گیری شوند، اما یک راه خوب برای اطمینان از دریافت مقدار مناسب از این غذاها، بررسی بشقاب غذایی شماست.
بشقاب غذای شما باید شامل موارد زیر باشد:
- یک‌دوم سبزیجات و میوه ها
- یک‌چهارم غلات کامل
- یک‌چهارم پروتئین بدون چربی
- یک لیوان آب ۲۳۰ میلی‌لیتری
شاید از این موارد هم خوشتان بیاید
نظرات کاربران
عالی بود. ممنون
سیدکمیل
جمعه ۲۸ مرداد ۱۴۰۱