دیابت شیرین چیست
زمان خواندن ۱۲ دقیقه جمعه ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۰ ۱۴:۳۱
دیابت شیرین شامل چند بیماری مربوط به تبدیل مواد غذایی مصرفی به انرژی در بدن و میزان قند خون است. در بیماران مبتلا به دیابت شیرین، هورمون انسولین به درستی عمل نکرده و قند خون به جای تبدیل شدن به انرژی در سلولها، در جریان خون باقی مانده و از حد طبیعی بالاتر میرود. اما این اتفاق به چه علت رخ میدهد؟ با ما در ادامه این مطلب از وبسایت سبک زندگی همراه باشید تا دقیق‌تر به چیستی دیابت شیرین و انواع، علل، علائم و راههای جلوگیری از آن بپردازیم.
فهرست مطالب
دیابت نوع ب یا دیابت ملیتوس چیست
به دیابت ملیتوس یا دیابت نوع B دیابت شیرین گفته میشود. علی‌رغم اسم مشابه دیابت نوع B (دیابت شیرین) و دیابت نوع A (دیابت بیمزه)، میان این دو اختلال شباهتهای اندک و تفاوتهای بسیاری وجود دارد. دیابت شیرین اختلالی بسیار شایع است که در آن، بدن (یا بهتر است بگوییم انسولین) به درستی قند خون را به سلولها وارد نمیکند؛ درنتیجه سطح قند خون از آنچه که باید در خون بیشتر شده و مشکلاتی را به بار میآورد؛ در صورتی که دیابت بیمزه اختلالی نادر است که هیچ ارتباطی با انسولین و قند خون ندارد.
در طی فرایند هضم، مواد غذایی به مواد مغذی کوچکتری شکسته میشوند. برای مثال، کربوهیدراتی که با مصرف انواع نان، برنج و پاستا به بدن وارد میشود به قند یا گلوکز شکسته میشوند. گلوکز بعد از اینکه به جریان خون وارد شد، به یک عامل کمکی نیاز دارد تا به مقصد نهاییاش یعنی سلولهای بافتها و اعضای مختلف وارد و برای تولید انرژی مصرف شود. این عامل کمکی، هورمون انسولین است.
هورمون انسولین توسط غدهای واقع در پشت معده با نام پانکراس یا لوزالمعده ترشح و به خون ریخته میشود. انسولین سوخت و انرژی مورد نیاز برای ورود گلوکز به انواع بافتها و اعضای بدن را فراهم میکند. اگر میان گلوکز موجود در خون و سلولها یک در تصور کنیم، انسولین کلیدی است که این در را باز میکند. بدون انسولین گلوکز نمیتواند از این در فرضی عبور کند، در نتیجه در خون انباشته و منجر به بروز دیابت میشود.
در افراد مبتلا به دیابت شیرین، پانکراس یا انسولین ترشح نمیکند، یا اگر میکند کافی نیست. در بعضی افراد دیابتی اما پانکراس در ترشح انسولین کوتاهی نمیکند، بلکه این سلولهای بدن هستند که واکنش مناسبی به آن نشان نمیدهند.
انواع دیابت شیرین کدامند و علت وقوع آنها چیست
به طور کل، با توجه به علت ایجاد شدن دیابت، دیابت شیرین به سه شکل بروز پیدا میکند:
- دیابت نوع یک: این نوع دیابت نوعی اختلال خود ایمنی محسوب میشود، چرا که در آن، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلولهای تولید کننده انسولین (سلولهای بتا) پانکراس حمله میکند؛ در نتیجه، این سلولها کاملا از بین رفته و در آینده نیز دیگر جایگزین نمیشوند. گاهی اوقات این حمله خود ایمنی به علت ژنتیک فرد است؛ در بعضی بیماران نیز یک ویروس باعث این حمله میشود. حدود ۱۰ درصد مبتلایان به دیابت شیرین، از دیابت نوع اول رنج میبرند. این نوع دیابت در کودکان و جوانان شایعتر است، ولی احتمال بروز آن در هر سنی وجود دارد. از آنجایی که افراد مبتلا به دیابت نوع یک باید روزانه انسولین تزریق کنند، به آن دیابت وابسته به انسولین هم گفته میشود.
- دیابت نوع دو: در افراد مبتلا به این نوع دیابت شیرین، یا بدن به اندازه کافی هورمون انسولین ترشح نمیکند یا سلولها عکسالعملی که باید را به آن نشان نمیدهند و به عبارتی نسبت به انسولین مقاوم شدهاند. در این نوع دیابت شیرین، پانکراس توانایی تولید انسولین مضاعف مورد نیاز برای جبران مقاومت سلولها را ندارد و درنتیجه، گلوکز در خون انباشت میشود. دیابت نوع دوم شایعترین نوع دیابت شیرین است؛ بیش از ۹۵ درصد افراد مبتلا به دیابت شیرین، از دیابت نوع دو رنج میبرند. این نوع دیابت شیرین عموما در افراد میانسال و کهنسال رخ میدهد. از دیگر نامهای این نوع دیابت شیرین میتوان به دیابت بزرگسالان و دیابت مقاوم به انسولین اشاره کرد.
- دیابت بارداری: بعضی از مادران باردار، هنگام بارداری خود به این نوع دیابت شیرین مبتلا میشوند. هورمونهایی که هنگام بارداری از جفت ترشح میشوند مقاومت سلولهای بدن به انسولین را افزایش میدهند. مشابه دیابت نوع ۲، پانکراس توانایی تولید انسولین مضاعف مورد نیاز برای جبران مقاومت سلولها را نداشته و در نتیجه آن، قند خون بالا میرود. دیابت بارداری عموما بعد از بارداری رفع میشود، اما احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ در آینده را بالاتر میبرد.
پره دیابت چیست
به مرحله قبل از ابتلا به دیابت نوع دوم، پره دیابت گفته میشود. در این مرحله، قند خون فرد بالاست، اما نه در حدی که مبتلا به دیابت نوع دوم محسوب شود. از آنجایی که پره دیابت آخرین مرحله قبل از ابتلا به دیابت نوع ۲ است، علل مشابهی با آن دارد.
افرادی که در این مرحله قرار دارند باید تمام سعی خود را کرده تا با رژیم غذایی و فعالیت بدنی قند خون خود را کاهش داده و از ابتلا به دیابت جلوگیری کنند.
علائم دیابت شیرین چیست
به طور کل، از علائم انواع دیابت شیرین میتوان به تشنگی بیش از حد، احساس خستگی، تار شدن بینایی، بیحس یا مور مور شدن دست و پا، کاهش سرعت ترمیم زخمها، کاهش وزن بیدلیل، تکرر ادرار، وقوع عفونتهای بسیار و بیدلیل و خشکی دهان اشاره کرد.
بعضی علائم دیابت مختص زنان و مردان هستند. برای مثال، دیابت شیرین در زنان باعث بروز علائمی همچون خشک شدن و خارش پوست، عفونتهای مجاری ادرار و عفونتهای مخمری شده و در مردان علائمی همچون کاهش میل جنسی، اختلال در نعوظ و کاهش قدرت عضلانی را به همراه خواهد داشت.
در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱، علائم به سرعت و طی چند هفته یا ماه خود را نشان میدهند. علائم این نوع دیابت شیرین در سالهای اولیه زندگی فرد، یعنی در دوران کودکی، نوجوانی یا جوانی بروز پیدا میکند. علائم دیگری که مخصوص این نوع دیابت هستند عبارتند از حالت تهوع، استفراغ، دل درد، عفونتهای مخمری و عفونت مجاری ادرار.
دیابت نوع ۲ ممکن است با هیچ علامتی همراه نباشد. در بعضی موارد نیز از آنجایی که بروز کامل علائم سالیان سال طول میکشند، فرد مبتلا برای مدتها متوجه آنها نمیشود. علائم این نوع دیابت شیرین عموما در دوران بزرگسالی نمایان میشود، اما در تمامی گروههای سنی دیده میشود.
عموما برای دیابت بارداری علائمی حس نمیشود؛ اما برای احتیاط، متخصصان میان هفته بیست وچهارم تا هفته بیست وهشتم بارداری، از مادران باردار برای تشخیص دیابت بارداری آزمایش میگیرند.
چه عواملی خطر ابتلا به دیابت را افزایش میدهند
به طور کل، بسته به نوع دیابت شیرین، عواملی که احتمال ابتلا به دیابت را افزایش میدهند در انواع متفاوت آن با یکدیگر تفاوت دارند.
عواملی که خطر ابتلا به دیابت نوع ۱ را افزایش میدهند عبارتند از:
- سابقه ابتلا به دیابت نوع ۱ در فامیل درجه یک (پدر، مادر، خواهر و برادر)
- آسیب دیدن لوزالمعده (همچون عفونت، رشد تومور، جراحی و یا تصادف کردن و جراحت لوزالمعده)
- وجود اتوآنتیبادیها (آنتیبادیهایی که به اشتباه به اعضای بدن حمله میکنند)
- مشکلات جسمی (همچون جراحی یا بیماری)
- ابتلا به بیماری‌های ویروسی
عواملی که خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش میدهند عبارتند از:
- سابقه ابتلا به دیابت نوع ۲ در فامیل درجه یک (پدر، مادر، خواهر و برادر)
- اضافه وزن
- فشار خون بالا
- کمبود کلسترول خوب بدن یا LDL
- تریگلیسیرید بالای خون
- کم تحرکی و نداشتن فعالیت بدنی
- سن بیشتر از ۴۵ سال
- ابتلا به دیابت بارداری یا به دنیا آوردن فرزندی با وزن ۴ کیلو و بیشتر
- ابتلا به سندرم تخمدان پلیکیستیک
- سابقه حمله قلبی یا ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی
- سیگار کشیدن
عواملی که خطر ابتلا به دیابت بارداری را افزایش میدهند عبارتند از:
- سابقه ابتلا به دیابت نوع ۲ در فامیل درجه یک (مادر و خواهر)
- اضافه وزن قبل از بارداری
- سن بیشتر از ۲۵ سال
دیابت شیرین چگونه تشخیص داده میشود
دیابت شیرین با سنجیدن میزان قند خون تشخیص داده میشود. با انجام چند نوع آزمایش خون میتوان میزان قند خون را سنجید؛ آزمایش گلوکز پلاسما ناشتا، آزمایش گلوکز پلاسما غیرناشتا، آزمایش ای-وان-سی (A1C) یا همان آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله و آزمایش تحمل قند خوراکی و آزمایش دیابت نوع اول.
آزمایش گلوکز پلاسما ناشتا صبح و پس از ۸ ساعت ناشتایی گرفته میشود، اما آزمایش گلوکز پلاسمای غیر ناشتا را میتوان در هر ساعتی از روز و بدون نیاز به ناشتایی انجام داد. آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله با سنجیدن میزان گلوکز چسبیده به هموگلوبین (پروتئین موجود در گلبولهای قرمز که مسئول انتقال اکسیژن است) میزان قند خون متوسط فرد در دو تا سه ماه گذشته را تخمین می زند.
برای انجام این آزمایش به ناشتایی نیاز نیست. در آزمایش تحمل قند خوراکی، قند خون پس از یک شب ناشتایی سنجیده میشود. سپس ترکیب غلیظی از گلوکز در آب به فرد داده شده و یک، دو و سه ساعت پس از مصرف گلوکز، قند خون فرد سنجیده میشود.
برای تشخیص دیابت نوع اول، علاوه بر آزمایش خون از آزمایش ادرار نیز استفاده میشود. از آزمایش خون برای چک کردن وجود اتوآنتیبادی در خون و از آزمایش ادرار برای تشخیص وجود کتون استفاده میکنند. وجود اتوآنتیبادی به این معناست که سیستم ایمنی مشغول حمله به بدن و وجود کتون، به معنای آن است که بدن از چربی به عنوان منبع انرژی استفاده میکند، نه قند موجود در خون. چنین مواردی نشان دهنده دیابت شیرین نوع یک هستند.
چگونه میتوان دیابت را کنترل و مدیریت کرد
متاسفانه درمانی برای دیابت شیرین وجود ندارد، اما میتوان آن را مدیریت و آسیب آن را به حداقل رساند. برای اینکه بتوانید دیابت شیرین را به بهترین شکل مدیریت کنید، باید به عوامل خطر (عواملی که منجر به بروز و تشدید دیابت میشود) خود توجه داشته و آنها را بازه طبیعی خود نگه دارید.
برای مدیریت هر چه تمام‌تر دیابت شیرین و جلوگیری از وخیمتر شدن آن، ضروری است تا تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کنید. بهتر است تا برنامه غذایی مناسبی برای خود معین کرده و به آن پایبند باشید.
رژیم غذایی مدیترانهای و رژیم غذایی دش، رژیمهای مناسبی برای افراد دیابتی هستند، چراکه سرشار از مواد مغذی و فیبر بوده و چربی و کالری کمی دارند. برای آشنایی با دیگر رژیمها و برنامههای غذایی مناسب شرایط‌تان، میتوانید به یک متخصص تغذیه مراجعه کنید.
کاهش وزن یکی دیگر از راههای کنترل دیابت شیرین برای آن دسته از افراد دیابتی است که اضافه وزن دارند. بهتر است برای کاهش وزن از ورزش کردن کم بگیرید. روزانه ۳۰ دقیقه فعالیت ورزشی داشته باشید. این فعالیت ورزشی میتواند پیاده روی، دویدن، شنا کردن و یا هر فعالیت پرتحرک دیگری باشد.
افراد سیگاری، بهتر است تا برای مدیریت دیابت شیرین، سیگار را ترک کنند و توصیه میشود که افرادی که فشار خون بالایی دارند، با روشهای متفاوتی (همچون رژیمهای غذایی) فشار خون خود را کاهش دهند. فشار خون نباید از ۹۰ / ۱۴۰ میلیمتر جیوه بیشتر شود. مدیریت سطح کلسترول – بالا بودن سطح کلسترول خوب (LDL) و پایین بودن سطح کلسترول بد (HDL) – و تریگلیسیرید خون نیز در کنترل دیابت شیرین از اهمیت بسیاری برخوردار است.
درنهایت، واضح است که مهمترین کار برای کنترل دیابت شیرین، مدیریت قند خون است. بهتر است که میزان مناسب قند خون را از پزشک متخصص خود بپرسید؛ اما به طور کل، گفته میشود میزان طبیعی قند خون قبل از صرف وعده میان ۸۰ تا ۱۳۰ میلیگرم بر دسیلیتر و ۲ ساعت پس از مصرف غذا کمتر از ۱۸۰ میلیگرم بر دسیلیتر است.
سعی کنید تا قند خون خود را تا جای ممکن با پایبندی به رژیمهای سالم غذایی، مصرف قرصهای شیمیایی کنترل قند خون (با مشورت و تجویز پزشک) و افزایش فعالیت بدنی در سطح طبیعی نگه داشته و از بالا رفتن آن جلوگیری کنید.
در کنار تغییراتی که باید در سبک زندگی افراد مبتلا به دیابت شیرین ایجاد شود، از راهکارهای درمانی دیگری نیز برای کنترل دیابت استفاده میشود. در فرایند کنترل دیابت نوع یک تزریق انسولین امری ضروری است، چراکه پانکراس مبتلایان قادر به تولید انسولین مورد نیاز بدن آنها نیست.
برای مدیریت دیابت نوع ۲ دارو، انسولین یا تغییراتی در سبک زندگی که به آن اشاره شد تجویز میشود. برای کنترل دیابت بارداری عموما به رژیم غذایی سالم و تحرک بدنی کافی بسنده میکنند، اما در صورتی که میزان گلوکز بسیار بالا باشد، از دارو یا تزریق انسولین استفاده میشود.
بیش از ۴۰ نوع داروی مخصوص دیابت شیرین وجود دارد. داروهای مخصوص دیابت و انسولین از چند طریق به کنترل دیابت کمک میکنند:
- پانکراس را تحریک به ترشح انسولین بیشتر میکنند
- جلوی سرازیر شدن گلوکز به خون توسط کبد را میگیرند
- از شکسته شدن کربوهدرات در معده و روده جلوگیری میکنند تا حساسیت بافتها به انسولین بیشتر شود
- با افزایش ادرار، گلوکز اضافی موجود در بدن را دفع میکنند
اگر دیابت به درستی مدیریت نشود چه عوارضی را برای بدن به همراه خواهد داشت
اگر قند خون برای مدت طولانی بالا بماند، بافتها و اعضای بدن فرد به شدت آسیب خواهند دید. بعضی از عوارض بالا بودن طولانی مدت قند خون حتی جان مبتلایان به دیابت شیرین را تهدید میکند. از این عوارض میتوان به بیماری‌های قلبی عروقی (همچون حمله قلبی، تصلب شرایین، بیماری سرخرگ کرونری، فشار خون بالا، کلسترول بالا و درد قفسه سینه)، آسیب سیستم عصبی (شامل مورمور شدن و گزگز کردن انگشتان)، آسیب دیدن کلیه (که میتواند منجر به نارسایی کلیه شده و بیمار را نیازمند دیالیز یا پیوند کلیه کند)، آسیب دیدن بینایی (که میتواند منجر به کوری، آب مروارید یا آب سیاه شود)، آسیب دیدن پاها (نرسیدن خون به پا، آسیب دیدن اعصاب پا، التیام نیافتن زخمهای پا و …)، عفونتهای پوستی، اختلال در نعوظ، کم شنوایی، افسردگی، زوال عقل و مشکلات دندان شود.
دیابت بارداری ممکن است منجر به بروز پره اکلامپسی (فشار خون بالا، پروتئین بیش از حد در ادرار، تورم دست و پا)، افزایش احتمال ابتلای مجدد به دیابت بارداری در بارداریهای آینده و احتمال ابتلا به دیابت نوع دوم در مادر شده و باعث وزن زیاد نوزاد، کمبود قند خون، مرگ زودهنگام پس از تولد و افزایش ریسک ابتلا به دیابت نوع دوم کودک شود.
آیا میتوان از بروز دیابت شیرین جلوگیری کرد
متاسفانه هیچ راهی برای جلوگیری از دیابت نوع ۱ وجود ندارد، اما راههایی برای کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع دوم و دیابت بارداری موجود است. با وجود اینکه عوامل خطری همچون سابقه بیماری در خانواده را نمیتوان تغییر داد، اما دیگر عوامل خطر را میتوان مدیریت کرد.
ایجاد تغییرات مثبتی در سبک زندگی که برای کنترل دیابت شیرین به آن اشاره شد، در جلوگیری از وقوع دیابت نیز موثر خواهند بود. علاوه بر مواردی که به آن اشاره شد، کاهش استرس و اضطراب، ترک مصرف الکل و داشتن خواب کافی شبانه (۷ تا ۹ ساعت) نیز در کاهش خطر ابتلا به دیابت شیرین موثر هستند.
سخن پایانی
به دیابت ملیتوس یا دیابت نوع B دیابت شیرین گفته میشود. دیابت شیرین یکی از شایعترین بیماریها در جهان است و سالانه افراد بسیاری را به کام مرگ میکشاند. از این رو، جلوگیری از ابتلا به دیابت شیرین و در صورت ابتلا، مدیریت دیابت و جلوگیری از وخیمتر شدن آن امری بسیار مهم است. جای نگرانی نیست، چراکه با وجود آنکه راهی برای درمان این بیماری وجود ندارد، اما راههای بسیاری برای مدیریت آن موجود است. تنها ایجاد بعضی تغییرات مثبت در سبک زندگی همچون داشتن رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی کافی، جلوگیری از افزایش وزن، داشتن خواب کافی شبانه، مدیتیشن و کاهش استرس، ترک سیگار و مشروبات الکلی در جلوگیری از ابتلا و مدیریت دیابت شیرین مفید بوده و استفاده از انسولین و داروهای مخصوص دیابت در جلوگیری از تشدید و وخامت دیابت نقش موثری بازی میکنند.
شاید از این موارد هم خوشتان بیاید
نظرات کاربران