کم خونی یا آنمی، ممکن است به دلایل مختلفی و به اشکال متفاوتی در افراد ظاهر شود و بر زندگی روزانه او تاثیر بگذارد. یکی از اشکال کم خونی، تلاسمی است که به ابتلا به تلاسمی مینور یا کم خونی مینور شایع‌تر است. تشخیص دقیق کم‌خونی و درمان مناسب آن می‌تواند در کنترل پیامدهای آن بسیار موثر باشد. در این مقاله درباره کمخونی و همچنین کم خونی مینور بیشتر خواهیم نوشت. 

فهرست مطالب

• کم‌ خونی یا آنمی چیست

• تشخیص کم‌ خونی چگونه صورت می‌گیرد

• کم ‌خونی مینور چیست

• عوارض کم‌ خونی مینور چیست

• نقش تغذیه در کم خونی مینور

• درمان دارویی کم‌ خونی مینور چیست

کم‌ خونی یا آنمی چیست

کم ‌خونی یا آنمی (Anemia) یکی از بیماری‌های شایعی است که عدم وجود کافی گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین را در خون نشان می‌دهد. هموگلوبین در انتقال هرچه بهتر و سریع‌تر اکسیژن از شش‌ها به واسطه رگ‌ها (سرخرگ‌ها، مویرگ‌ها، ریز مویرگ‌ها) به تمام دستگاه‌ها، اندام‌ها و بافت‌های بدن کمک بسیار زیادی می‌کند. هرچقدر مقدار هموگلوبین خونی کاهش بیشتری داشته باشد، به همان اندازه اکسیژن‌رسانی به اندام‌های بدن با مشکل روبه‌رو خواهد شد.

به کمبود مقدار هموگلوبین خون هماتوکریت نیز گفته می‌شود. این بیماری در زنان بسیار شایع‌تر از مردان است و عدم پیگیری آن می‌تواند گستره وسیعی از مشکلات را با خود به همراه داشته باشد.

از علائم کم‌خونی می‌توان به احساس خستگی و بی‌حالی در طول شبانه روز، احساس تنگی نفس و فشار در ریه‌ها، سرد شدن اندام‌های حرکتی مانند دست و پا ، سردرد، ریزش مو، افزایش ضربان قلب، سرگیجه، کاهش فشارخون، تورم شکمی، ادرار تیره، زردی چشم‌ها و کاهش قدرت تمرکز اشاره کرد.

از دلایل مهم کم‌ خونی از دست دادن خون یا خون‌‌ریزی‌های درون بدنی مانند پارگی مویرگ‌ها یا آسیب اندام‌هاست. کمبود هموگلوبین خونی به علت کاهش میزان تولید و یا تخریب و نابودی آن در بدن، دوران قائدگی در بانوان و نیز داشتن جراحت و خونریزی از دلایل بروز کم خونی در افراد است. از انواع کم ‌خونی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. کم ‌خونی آپلاستیک: که در این بیماری مغز استخوان انسان در ساختن هموگلوبین گلبول قرمز خون دچار مشکل شده، در نتیجه هموگلوبین خون به شدت کاهش می‌یابد. طبیعتا با کاهش میزان هموگلوبین، مقدار حجم خون بدن کاهش یافته و آنمی رخ می‌دهد. از دیگر عوارض این بیماری کاهش میزان اکسیژن رسانی به اندام‌ها و بافت‌های بدن خواهد بود.
2. کم خونی فقر آهن: آهن نقش مهمی در فرآیند ساخت هموگلوبین خون دارد. هرچقدر میزان آهن در بدن و خون کاهش یابد، به همان اندازه ساخت هموگلوبین در مغز استخوان با مشکل روبه‌رو خواهد شد. در نتیجه مقدار و میزان آهن خون در بیماری کم‌خونی بسیار حائز اهمیت است. اگر می‌خواهید دربراه مصرف مکمل های آهن بیشتر بدانید، خواندن مطلب مکمل آهن در وبسایت سبک زندگی را به شما پیشنهاد می‌کنیم.  
3. کم ‌خونی داسی شکل: در این نوع از بیماری گلبول‌های قرمز خون به اشکال نامتعارف برای مثال داسی شکل در می‌آیند. این گلبول‌ها نمی‌توانند به صورت معمول و راحت از بعضی رگ‌های خونی و یا مویرگ‌های ریز عبور کنند. افراد دارای این نوع بیماری اکثرا از عدم نحوه صحیح خون‌رسانی به اندام‌ها و دستگاه‌های بدن خود در رنج و عذاب هستند.
4. کم‌ خونی همولیتیک: همولیتیک، نوعی از کم‌خونی است که بیماران مبتلا به آن با آنمی متوسط تا شدید دست و پنجه نرم می‌کنند. در این نوع از کم ‌خونی، گلبول قرمز خون کمتر از عمر طبیعی خود در بدن و رگ انسان زنده مانده و خیلی سریع از بین می‌رود. مغز استخوان انسان قادر نخواهد بود با سرعت لازم جهت برطرف نمودن این کمبود مهم بدن، به تولید هموگلوبین خون بپردازد. در نتیجه گلبول قرمز با گذشت زمان کاهش یافته و کم ‌خونی حاصل می‌شود.
5. تالاسمی خون: کم خونی تلاسمی نوعی اختلال در ژنوم انسان به حساب می‌آید. در این نوع از کم‌خونی که به صورت مادرزادی و ژنتیکی در انسان‌ها وجود دارد، بدن قادر نخواهد بود به اندازه کافی گلبول قرمز و در نتیجه خون تولید کند. بسته به شدت و نوع این بیماری؛ افراد بیمار،کم‌خونی ضعیف تا شدید و قوی را می‌توانند تجربه کنند و ممکن است به انواع کم خونی مینور یا تلاسمی مینور و تلاسمی ماژور مبتلا شوند. 
6. کمبود ویتامین: ویتامین ب به خصوص ویتامین ب۱۲، می‌تواند، به اندازه آهن در پروسه ساخت هموگلوبین، توسط مغز استخوان بدن مهم و ضروری باشد. این ویتامین را می‌توان در بسیاری از محصولات گوشتی یافت. عدم مصرف گوشت و مواد غذایی حاوی ویتامین ب۱۲ یکی از دلایل مهم کم‌خونی به شمار می‌رود.
7. خونریزی: بسیاری از غده‌های بدخیم سرطانی، مشکلات و زخم‌های گوارشی، جراحی، آسیب جسمی، انواع عفونت، بیماری‌های دستگاه‌های بدن مانند دستگاه ادراری، قاعدگی طولانی در بانوان و زایمان از دلایل مهم خونریزی و ابتلا به بیماری آنمی هستند.
8. فانکونی: این نوع بیماری که نوعی نقص مادرزادی و مشکلات ژنتیکی محسوب می‌شود، باعث بروز مشکلات زیادی در روند تولید هموگلوبین خون خواهد شد. این بیماری مغز استخوان را هدف قرار داده و با ایجاد اختلال در آن، کم‌ خونی یا آنمی را در انسان ایجاد خواهد کرد.
9. در نهایت، مواردی از قبیل مصرف برخی داروهای شیمیایی، شیمی‌درمانی، بیماری‌های خود ایمنی، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی، پیوند مغز استخوان، تزریق هورمون اریتروپویتین و عفونت‌های ویروسی نیز می‌توانند جزو دلایل مهم ابتلا به کم ‌خونی در افراد محسوب شوند.

بیشتر پزشکان برای درمان کم‌خونی به تجویز قرص‌های آهن متوصل می‌شوند. اما روش‌های دیگری نیز وجود دارند، که در ادامه بیشتر به آنها خواهیم پرداخت.

تشخیص کم‌ خونی چگونه صورت می‌گیرد

برای تشخیص کم‌ خونی بهترین راه مراجعه به دکتر متخصص است. به دلیل بالا بودن دلایل ژنتیکی آنمی، طبیعتا پزشک معالج در مرحله اول شروع به پرسیدن سوالاتی در زمینه بیماری‌های پیشینه خانوادگی و موروثی از شما خواهد کرد. در مراحل بعدی معاینات لازم اعم از کنترل ورم شکمی، اندازه‌گیری ریتم و آریتمی ضربان قلبی، گوش دادن به صدای شش و ریه‌ها جهت دریافت میزان عملکرد و سلامت آنها توسط دکتر متخصص انجام خواهد گرفت.

در بسیاری از بیماران کم‌ خون، طحال و کبد متورم می‌شود. در مرحله بعدی پزشک انجام آزمایشات اندازگیری میزان سطح هموگلوبین، گلبول قرمز، پلاکت، هماتوکریت (HCT، RBC،MCH ، WBC) را تجویز می‌کند.

در مراحل بعدی ممکن است، جهت تشخیص هرچه بهتر و کامل‌تر بیماری انجام آزمایشات دیگری نظیر شمارش تعداد هموگلوبین خونی (HGB) ، شمارش سلول‌های خونی (CBC) تشخیص نوع آن، در جهت یافتن ژن‌های جهش یافته برای تجزیه و تحلیل DNA به خصوص در کودکان را هم به فرد مشکوک به بیماری آنمی الزام کنند. همچنین، با انجام آزمایش پزشک تشخصی می دهد که آیا به کم خونی مینور پدچار هستید یا خیر.

در ادامه اطلاعات کوتاهی از مقدار و میزان نرمال گلبول قرمز خون، هموگلوبین، هماتوکریت و میانگین هموگلوبین در سلول در اختیار شما قرار می‌دهیم. 

• MCH یا همان میانگین هموگلوبین در سلول:  ۳۳- ۳۶ پیکوگرم
• RBC یا همان تعداد گلبول قرمز خون: ۴.۷ - ۶.۱ میلیون در میکرولیتر
• HCT یا همان هماتوکریت: ۴۱- ۵۱ درصد در آقایان و ۳۶ - ۴۵ درصد در بانوان    
• HGB همان هموگلوبین در اقایان ۱۴ - ۱۸ و در بانوان ۱۲ - ۱۶ گرم در دسی‌لیتر

کم ‌خونی مینور چیست

یکی از دلایل مهم بیماری کم ‌خونی که در بالا به صورت مفصل به آن پرداخته شد، بیماری کم خونی مینور یا تلاسمی مینور است که در نتیجه جهش ژنی در مغز استخوان به صورت مادرزادی ایجاد می‌شود. سلول‌های مغز استخوان که دچار جهش شده‌اند، نخواهند توانست هموگلوبین خون را که نقش مهمی در اکسیژن رسانی به اندام‌ها و بافت‌های بدن دارد، بسازند. این بیماری از طریق DNA یا همان دئوکسی ریبونوکلئیک اسید از والدین به فرزندان منتقل می‌شود.

البته تلاسمی البته این نوع از تلاسمی (تلاسمی بتا) به سه دسته تلاسمی مینور یا همان کم خونی مینور، تلاسمی بینابینی و تلاسمی ماژور دسته‌بندی می‌شود.

طرز به وجود آمدن این مشکل ژنتیکی یا همان تالاسمی به دو گونه آلفا و بتا تقسیم‌بندی می‌شود. تالاسمی آلفا نوعی از تالاسمی است که بیشتر در کشورهای خاورمیانه، هند آفریقا و آسیای جنوبی دیده می‌شود. تالاسمی الفا که به نوعی اختلال ژنتیکی حذفی نیز لقب داده شده، ژن‌های سازنده گلوبولین از روی کرومزوم ۱۶ آن حذف می‌شوند. میزان شدت تالاسمی آلفا به شمار جهش‌های ژنی که از والدین به فرزندان به ارث می‌رسند، بستگی دارد. تعداد ژن‌های جهش یافته الفا از ۱ تا ۴ متفاوت است. هرچه مقدار تعداد ژن‌های جهش یافته‌ بیشتر باشد، به همان اندازه بیماری شدت بیشتری خواهد داشت.

تالاسمی بتا خود به دو نوع مینور و ماژور تقسیم بندی می‌شود. دو ژن در زنجیره بتا هموگلوبین نقش دارند، که هرکدام از آنها از یکی از والدین (پدر یا مادر) به فرزندان خود به ارث می‌رسند. در صورتی که یک ژن در افراد دچار جهش شده باشد، بیماری به صورت خفیف یا کم خونی مینور بیان می‌شود و فرد علائم کمی از تالاسمی را خواهد داشت. اما اگر هر دو ژن در زنجیره بتا دچار جهش شوند، فرد دچار آنمی ماژور با علائم متوسط تا شدید خواهد شد.  

 

عوارض کم‌ خونی مینور چیست

کم خونی مینور یا  تالاسمی نوع مینور بتا ممکن است، عوارض یا نشانه‌های آنچنانی نداشته و گاهی بدون تشخیص در افراد باقی بماند. انجام آزمایشات خونی می‌توانند در پی بردن افراد به ابتلای به کم‌ خونی مینور بسیار موثر باشد.

بیماران مبتلا به تالاسمی مینور ناقل جهش ژنی مربوط به مغز استخوان بوده و علاوه بر مشکلات خفیف کمبود هموگلوبین خونی در خود، می‌توانند سبب ایجاد تالاسمی ماژور در فرزندان خود باشند. این افراد در هنگام ازدواج باید آزمایشات لازم را با شریک زندگی خود انجام داده تا از ایمنی و سلامت کودک خود در آینده اطمینان کسب کنند. لازم به ذکر است با پیشرفت علم افرادی که جهش‌های ژنی مربوط به کم خونی مینور را در خود دارند، می‌توانند با لقاح محیط کشتی و بیرون از بدن، از ابتلای کودک خود به بیماری تالاسمی ماژور تا حد زیادی جلوگیری کنند.

از نشانه‌های کم‌ خونی مینور می‌توان به بزرگ شدن طحال که وظیفه پاکسازی خون و مبارزه با بیماری‌ها را برعهده دارد، اشاره کرد. البته شدت و مقدار آن در افراد مبتلا به کم خونی مینور، در مقایسه با تالاسمی ماژور بسیار کم و ناچیز خواهد بود. علائم دیگر در تالاسمی ( چه تلاسمی مینور و چه ماژور) با شدت متفاوت می‌توان به بزرگ شدن ابعاد قلب، تنگی نفس، زردی چشم‌ها، ادرار تیره، ضخامت و بدشکلی استخوان‌ها اشاره کرد.
 

کم خونی مینور را با کمبود آهن مرتبط ندانید. بسیاری از پزشکان به اشتباه به این نوع از بیماران قرص و مکمل‌های آهن‌دار تجویز می‌کنند که در اکثر مواقع این داروها نمی‌توانند مفید واقع شوند.

نقش تغذیه در کم خونی مینور

تغذیه نقش بسیار مهمی در درمان و کاهش علائم بیماری و کم ‌خونی یا آنمی و همچنین کنترل پیامدهای کم خونی مینور ایفا می‌کند. به همان میزان که تغذیه سالم می‌تواند از بروز بیماری آنمی و شدت کم خونی مینور بکاهد، رژیم غذایی نامناسب و غیر اصولی نیز خواهد توانست در ابتلا و شدت بخشیدن به آن تاثیرات خطرناکی داشته باشد.

به افراد مبتلا به کم خونی مینور توصیه می‌شود تا از رژیم‌‌های گیاه خواری پیروی نکنند. غذاها و خوراکی‌های دارای ریزمواد مغذی‌های آهن، ویتامین ب۱۲ و اسید فولیک نقش بسیار مهمی در کاهش احتمال ابتلا و عوارض ناشی از آنمی یا کم‌ خونی دارند. از مواد خوراکی مهم و تأثیرگذار در کاهش خطر ابتلا به کمخونی می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد.
گوشت قرمز، چغندر، کلم‌پیچ، کدو تنبل، آب پرتغال، لیمو ترش، لیمو شیرین، اسفناج، بروکلی، سیب، هویج، سیب‌زمینی، عدس، گوجه‌فرنگی، فلفل سبز، گریب‌فروت، توت‌فرنگی، آناناس، گلابی، طالبی، آلو، گوشت بوقلمون، مرغ، صدف، خربزه، انبه و ریواس.

درمان دارویی کم‌ خونی مینور چیست

درمان دارویی کم خونی مینور فقط باید زیر نظر پزشک متخصص و تحت تجویز او انجام بپذیرد و از مصرف خودسرانه داروهای شیمیایی شدید پرهیز کنید. پزشک پس از مطالعه و بررسی نوع بیماری، خصوصیات شخصی هر فرد، معاینه کامل او، بررسی بیماری‌های زمینه‌ای، مسائل محیطی و مطالعه بیماری‌های ارثی می‌تواند در صورت نیاز داروی لازم برای درمان کم خونی مینور را تجویز کند. برخی از داروهایی که برای درمان تلاسمی مینور تجویز می شوند عبارتند از: دفراسیروکس، دفریپرون، دسفرال یا دفروکسامین

سخن پایانی 

کم خونی مینور یا تلاسمی مینور نوع خفیفی از کم خونی است که درمان آن باید با نظر پزشک انجام شود. در صورت مصرف داروهای تجویزی و همچنین رعایت رژیم غذایی سالم می توان به راحتی از شدت پیامدهای تلاسمی مینور کم کرد. فراموش نکنیم که کم خونی حتی اگر بی‌خطر هم باشد، ممکن است در آینده فرد را ا مشکلات جدی‌تری رو به رو کند. به همین دلیل توصیه ما به شما این است که در صورت داشتن هر میزان از شدت ابتلا به کم خونی، با پزشک خود درباره درمان و کنترل بیماری برنامه‌ریزی کنید.