تیروئید غده‌ای پروانه ای شکل است که در جلوی گردن و پشت سیب گلو قرار گرفته و با ترشح هورمون‌های تی ۳ و تی ۴ بر سوخت‌و‌ساز بدن تاثیر می‌گذارد. به شرایطی که در آن غده تیروئید هورمون کافی تولید نکند، کم کاری تیروئید یا هیپوتیروئیدیسم می‌گویند. در این مطلب علل، راه‌های تشخیص و درمان کم کاری تیروئید را به طور کامل بررسی کرده‌ایم.

فهرست مطالب

• علائم کم‌­ کاری تیروئید
• چه کسانی دچار کم کاری تیروئید می‌شوند
• تشخیص کم کاری تیروئید 
• آزمایش تیروئید
• درمان تیروئید کم­‌ کار
• خطرات تیروئید کم کار درصورت درمان نشدن
• دلایل ابتلا به کم کاری تیروئید

علائم کم‌­ کاری تیروئید

از نشانه‌های رایج تیروئید کم ‌کار می‌توان به  خستگی، افزایش وزن و احساس افسردگی اشاره کرد. نشانه­‌های تیروئید کم ­‌کار مانند سایر اختلالات سلامتی، اغلب به آهستگی پیشرفت می­‌کنند، بنابراین ممکن است تا سال­‌ها متوجه آن­‌ها نشوید. اگر متوجه بروز نشانه­‌های زیر شدید بهتر است به پزشک عمومی مراجعه کرده و مورد آزمایش قرار بگیرید:

•  خستگی
•  افزایش حساسیت به سرما
•  افزایش وزن - در این مطلب می‌توانید درباره ۶ راهکار برای کاهش اضافه ‌وزن ناشی از کم کاری تیروئید بیشتر بخوانید. 
•  یبوست
•  افسردگی
•  کاهش سرعت حرکات و تفکر
•  دردهای عضلانی و ضعف
•  گرفتگی عضله
•  پوست خشک و پوسته پوسته
•  خشکی مو و ناخن‌­های شکننده
•  کاهش میل جنسی
•  درد، بی‌­حسی و مور مور در دست و انگشتان (سندرم مجرای مچ دست)
•  قاعدگی نامنظم یا خون‌ریزی شدید در دوران قاعدگی
• داغی کف پا

این مشکل ممکن است در سنین بالاتر به مشکلات حافظه یا افسردگی، در نوجوانان به بلوغ زودرس و در کودکان به کندی رشد منجر شود. تنها راه مناسب برای تشخیص دقیق این مشکل، انجام آزمایش تیروئید است، که در آن نمونه خون شما برای اندازه گیری سطوح ترشح هورمون‌ها آزمایش می‌­شود.

چه کسانی دچار کم کاری تیروئید می‌شوند

گرچه هم زنان و هم مردان ممکن است به این بیماری مبتلا شوند، اما کم کاری تیروئید در زنان رایج‌تر است. گاهی کودکان نیز به این اختلال دچار شده یا بعضی نوزادان با این مشکل متولد می‌شوند. 

تشخیص کم کاری تیروئید 

تشخیص زودهنگام و به موقع کم کاری تیروئید در درمان نشانه‌های آن اهمیت زیادی دارد. سطح پایین هورمون‌هایی که تیروئید تولید می‌کند -تری­یدوتایرونین (T3) و تیروکسین (T4)- بر سوخت‌و‌ساز و فرآوری چربی در بدن تاثیر داشته و موجب تغییر در آن می‌شود. این تغییرات می­‌توانند عامل کلسترول بالا و آترواسکلروزیس (گرفتگی شریان­‌ها) باشند که به خودی خود منجر به مشکلات قلبی جدی، مثل نارسایی و حمله قلبی می‌شوند. بنابراین بهتر است در صورت مشاهده نشانه‌های گفته شده، برای درمان کم کاری تیروئید به پزشک مراجعه کنید.

آزمایش تیروئید

آزمایش خونی که سطوح هورمونی شما را اندازه‌­گیری کند، تنها راه مناسب برای تشخیص مشکل احتمالی است. این آزمایش که آزمایش عملکرد تیروئید نام دارد، سطح هورمو‌نهای تحریک ­کننده تیروئید (TSH) و تیروکسین (T4) در خون را بررسی می‌کند.  اگر نتایج آزمایش نشان دهد TSH افزایش یافته اما T4 نرمال است، ممکن است در آینده در خطر ابتلا به کم ­‌کاری تیروئید باشید. در این‌صورت احتمالا لازم است که هر چند وقت یکبار  آزمایش خون بدهید.

آزمایشات خون گاهی برای سایر سنجش­‌ها نیز استفاده می‌شوند، مثلا بررسی سطح هورمونی به نام تری­یدوتایرونین (T3) . 

 آزمایش آنتی­‌بادی تیروئید نیز پس از آزمایش عملکرد تیروئید به ندرت توصیه شود. این آزمایش به تشخیص یا جلوگیری از شرایط تیروئید خودایمن، مثل بیماری تیروئیدی هاشیموتو انجام می‌شود.

 پزشک عمومی در شرایط زیر ممکن است شما را به یک اندوکراینولوژیست (متخصص اختلالات هورمونی) ارجاع دهد:

•  کمتر از ۱۶ سال دارید.
•  باردار هستید یا قصد بارداری دارید.
•  به تازگی زایمان داشته‌­اید.
• ابتلا به بیماری دیگری مثل بیماری قلبی که ممکن است درمانتان را پیچیده کند.
•  در حال مصرف دارویی هستید که عامل شناخته‌شده کاهش هورمون­‌های تیروئیدی است مثل آمیودارون یا لیتیوم.

درمان تیروئید کم­‌ کار

معمولا برای درمان کم­‌ کاری تیروئید قرص هورمونی لووتیروکسین تجویز می‌‌شود تا سطح تیروکسین خون را بالا ببرد. در ابتدای روند درمان آزمایشات خون منظمی برای تعیین دوز مناسب لووتیروکسین انجام می‌شود. در این روش درمانی برای رسیدن به نتیجه مطلوب، نیازمند گذشت زمان هستید.

لووتیروکسین جایگزین هورمونی می­‌شود که تیروئید شما میزان کافی آن را تولید نمی‌­کند. در ابتدا آزمایش‌­های خون منظم خواهید داشت تا دوز مناسب لووتیروکسین به دست آید. این کار تا رسیدن به نتیجه مطلوب کمی زمان می‌­برد.  ممکن است درمان شما با دوز پایین لووتیروکسین شروع شده و بسته به اینکه بدنتان چگونه پاسخ دهد دوز دارو افزایش یابد. بعضی افراد بلافاصله بعد از شروع درمان حس بهتری دارند، درحالی که سایرین تا چندین ماه متوجه بهبودی در نشانه­‌هایشان نمی‌­شوند.

معمولا هنگامی که در حال دریافت دوز مناسب دارو هستید، برای تحت نظر گرفتن سطح هورمون لازم است آزمایشات سالانه انجام دهید. در اکثر مواقع درمان دارویی در تمام طول عمر ادامه خواهد داشت، اما شما با مصرف دارو می‌توانید یک زندگی کاملا عادی و سلامت داشته باشید.

• مصرف لووتیروکسین

اگر لووتیروکسین براش شما تجویز شده بهتر است هر روز در زمانی ثابت قرص را مصرف کنید. معمولا توصیه می­‌شود که آن را صبح­‌ها به صورت ناشتا مصرف کنید. تاثیر قرص می­‌تواند توسط سایر داروها، مکمل­‌ها یا غذاها تغییر کند، بنابراین بهتر است دارو همراه آب و با معده خالی خورده و تا سی دقیقه پس از آن از خوردن غذا پرهیز شود.

اگر وعده‌­ای را فراموش کرده و به فاصله چندساعت از زمان همیشگی به یاد آوردید، بلافاصله آن را مصرف کنید. اما اگر دیرتر به یاد آوردید، از آن وعده صرف نظر کرده و وعده بعدی را در زمان همیشگی مصرف کنید، مگر اینکه روش دیگری توسط دکتر توصیه شده باشد.

• عوارض جانبی

لووتیروکسین معمولا عارضه جانبی ندارد و قرص‌­ها به راحتی جایگزین هورمون می­‌شوند. عوارض جانبی معمولا در صورت مصرف بیش از حد لووتیروکسین بروز می‌کنند. در این‌صورت علائمی مانند تعریق، درد قفسه سینه، سردرد، اسهال و استفراغ را تجربه خواهید کرد. اگر نشانه‌­های جدیدی حین مصرف لووتیروکسین مشاهده کردید، به پزشک اطلاع دهید.  

درمان تیروئید با یوگا

برخی بر این باورند که انجام تمرینات ورزشی، مانند یوگا بر کنترل و درمان کم کاری تیروئید موثر است. در این مطلب از وبسایت سبک زندگی با چند تمرین یوگا برای تیروئید کم کار آشنا شوید. 

• کم‌­ کاری تیروئید در بارداری

درمان کامل کم کاری تیروئید پیش از بارداری، برای سلامت شما و نوزادتان اهمیت دارد. اگر مبتلا به تیروئید کم کار هستید و قصد بارداری دارید با پزشک مشورت کنید. احتمالا پزشک به ­منظور درمان یا تحت نظر بودن در طول بارداری، شما را به متخصص ارجاع می‌دهد.

مشکلات بارداری

اگر کم‌­ کاری تیروئید در طول بارداری درمان نشود، ممکن است مشکلات زیر را در پی داشته باشد:  

•  پره اکلامپسی که می‌­تواند باعث فشار خون بالا و احتباس مایعات در بدن مادر و مشکلات رشدی برای نوزاد شود.
•  کم­‌ خونی مادر
•  کم ­‌کاری تیروئید برای نوزاد
•  اختلالات مادرزادی
•  خونریزی پس از زایمان
•  مشکلاتی پیرامون تکامل ذهنی و فیزیکی نوزاد
•  زایمان زودهنگام یا وزن پایین هنگام تولد
•  به دنیا آمدن نوزاد مرده و یا سقط جنین

خطرات تیروئید کم کار درصورت درمان نشدن

در صورت تشخیص به موقع و شروع درمان، احتمال بروز نشانه‌های دیگر کم کاری تیروئید بسیار پایین می‌آید. نشانه­‌های مراحل بعدی کم­‌ کاری تیروئید شامل موارد زیر است:

•  تن صدای پایین و گرفته
•  صورت پف‌آلود و ورم‌کرده
•  ابروهای کم‌پشت یا ریزش ابرو
•  پایین آمدن ضربان قلب
•  کم‌شنوایی
•  کم‌خونی

عدم درمان کم کاری تیروئید ممکن است منجر به ایجاد مشکلات پیچیده‌تری شود؛ مانند:

•  بیماری قلبی
• گواتر
• مشکلات بارداری
•  بیماری میگزدم (اگر چه بسیار نادر است)

• مشکلات قلبی

اگر کم‌­ کاری تیروئید درمان نشود خطر پیشرفت بیماری قلبی عروقی در شما افزایش پیدا می‌کند. زیرا سطح پایین هورمون تیروکسین می‌­تواند منجر به افزایش سطح کلسترول خون، و کلسترول بالا موجب رسوب چربی در شریان­‌ها و محدود کردن جریان خون می‌شود.

• گواتر

تورم غیر طبیعی غده تیروئید که باعث ایجاد برآمدگی در میانه گلو می­‌شود را گواتر می‌گویند. در افراد با هیپوتیروئیدیسم شدید، غده تیروئید در تلاش برای هورمون بیشتر دچار تورم می‌شود.

• بیماری میگزدم

در موارد نادر کم‌­ کاری تیروئید شدید ممکن است منجر به شرایط تهدیدکننده زندگی به نام میگزدم شود. در این هنگام سطح هورمون­‌های تیروئیدی به شدت پایین آمده و باعث بروز نشانه‌­هایی مثل گیجی، کاهش دمای بدن و خواب­‌آلودگی می‌شود.

میگزدم یا بحران مکسدما نیاز به درمان اورژانسی داشته و معمولا با داروی جایگزین هورمون تیروئیدی -که مستقیما به داخل رگ تزریق می‌­شود- درمان می‌­یابد. در برخی موارد سایر درمان­‌ها مثل حمایت تنفسی، آنتی­‌بیوتیکی و داروهای استروئیدی (کورتیکواستروئیدها) نیز مورد نیاز است.

دلایل ابتلا به کم کاری تیروئید

همان‌طور که گفته شد کم‌­ کاری تیروئید زمانی رخ می‌دهد که غده تیروئید شما به میزان کافی هورمون تیروکسین (T۴) تولید نکند. در اکثر موارد این اختلال بر اثر حمله سیستم ایمنی به غده تیروئید یا آسیب‌های وارد شده به آن حین درمان پرکاری یا سرطان تیروئید، اتفاق می‌­افتد.

•  سیستم ایمنی

کم ‌­کاری تیروئید معمولا زمانی اتفاق می‌­افتد که سیستم ایمنی -که اغلب با عفونت مقابله می­‌کند- به غده تیروئید حمله ­کند. این اتفاق باعث آسیب به تیروئید می­‌شود به این معنا که دیگر قادر به تولید میزان کافی هورمون تیروکسین نخواهد بود. شرایطی تحت عنوان بیماری هاشیموتو شایع­‌ترین واکنش خودایمنی است که موجب کم‌­ کاری تیروئید می­‌شود. عامل ایجاد هاشیموتو هنوز مشخص نشده، اما این بیماری به صورت ارثی بروز می‌یابد. هاشیموتو بین افرادی با سایر اختلالات سیستم ایمنی، مانند دیابت نوع اول و ویتیلیگو (لک و پیس) نیز شایع است.

•  درمان قبلی تیروئید

کم ­‌کاری تیروئید به صورت عارضه‌ جانبی­ ناشی از درمان قبلی غده تیروئید، مانند جراحی یا ید درمانی رادیواکتیو نیز می­‌تواند بروز یابد. این رو‌‌‌ش‌­ها اغلب برای درمان پرکاری یا سرطان تیروئید استفاده می‌شوند.

• عوامل با شیوع کمتر

کمبود ید در رژیم غذایی یکی از علل شایع کم­‌ کاری تیروئید در دنیاست، چرا که بدن برای ساخت تیروکسین به ید احتیاج دارد.

گاهی نوزادان با تیروئید کم‌­کار به دنیا می‌­آیند، به این دلیل که غده تیروئید در رحم تکوین نیافته است. در این صورت به آن کم ‌­کاری تیروئید مادرزادی گفته می‌­شود که چندان شایع نیست و معمولا طی غربالگری­‌های رایج پس از تولد تشخیص داده می­‌شود.

اختلال در غده هیپوفیز نیز می­‌تواند منجر به کم‌­ کاری تیروئید شود. غده هیپوفیز در پایه­ مغز قرار گرفته و ترشح هورمون‌های تیروئید را کنترل می‌کند. به همین دلیل آسیب به غده هیپوفیز ممکن است منجر به کم­‌ کاری تیروئید شود.

تیروئید کم کار ممکن است در اثر بعضی عفونت­­‌های ویروسی یا برخی داروهایی که برای درمان سایر بیماری‌ها به کار می‌­روند ایجاد شود، مثل:

•  لیتیوم : دارویی که اغلب برای درمان اختلالات خاص ذهنی مثل افسردگی و اختلال دوقطبی بکار می‌­رود.
•  آمیودارون: دارویی که برای درمان ضربان نامنظم قلب (آریتمی) به کار می‌­رود.
•  اینترفرون­‌ها : رده‌ای از داروها که برای درمان انواع خاصی از سرطان و هپاتیت سی به کار می‌­رود.

درباره تاثیر داروی مصرفی خود بر فعالیت تیروئید با پزشک خود مشورت کنید.

سخن پایانی 

تیروئید کم کار یکی از بیماری های شایع در میان افراد به خصوص زنان است. این بیماری علاوه بر سیستم ایمنی بدن ممکن است بر خلق و خوی افراد تاثیر گذاشته و موجب بروز بیماری‌های روحی شود. همچنین عدم درمان کم کاری تیروئید سر منشا مشکلات متعددی خواهد شد. در این مطلب درباره کم کاری غده تیروئید و درمان آن نوشتیم.