اختلال خواب - بی خوابی شبانه نشانه چیست

خواب ‏آلودگی بیش ‏ازحد در طول روز، تنفس غیرعادی و پریشانی و پرتحرکی هنگام خواب تنها چند مورد از علائم اختلال خواب هستند. اختلالات خواب انواع زیادی داشته و سالانه زندگی افراد زیادی در سراسر جهان را تحت تاثیر قرار می‌‏دهند. برای مطلع شدن از چیستی، علائم، علل و نحوه درمان اختلالات خواب با ما در این مطلب از وبسایت سبک زندگی همراه باشید.

فهرست مطالب

• اختلال خواب چیست

• انواع اختلال خواب کدامند

• علائم اختلالات خواب کدامند

• علل بروز اختلالات خواب کدامند

• چگونه می‏توان انواع بیماری خواب را درمان کرد

• اختلالات خواب و کرونا

اختلال خواب چیست

بگذارید بحث را از اینجا شروع کنیم؛ همانطور که به آن اشاره شد، اختلالات خواب در خواب شبانه فرد اختلال ایجاد می‏‌کنند. اما به راستی خواب چیست؟ چه زمانی فرد «خواب» است و کی نیست؟

خوابیدن یک روند بیولوژیک بسیار پیچیده است. فردی که به خواب رفته بیهوش ‏است، اما مغز و بدن او همچنان به فعالیت‏‌های خود ادامه می‏‌دهند. فعالیت‏‌های مغز و بدن هنگام خواب اهمیت بسیار بالایی داشته و به سلامت بدن و عملکرد صحیح آن در طول روز کمک می‌‏کنند. از این رو، اگر فرد به اندازه کافی خواب عمیق و پرکیفیت نداشته باشد، تنها نتیجه آن احساس بی‏‌خوابی در طول روز نیست؛ بلکه بی‌ ‏خوابی شبانه تاثیرات مخربی بر سلامت بدن و روان، قوه تفکر و عملکرد روزانه فرد نیز خواهد داشت.

اصطلاح کلی «اختلالات خواب» به اختلالاتی اشاره دارد که کیفیت و مدت خواب و زمان به خواب رفتن را دستخوش تغییر کرده و باعث می‏‌شود تا فرد در هنگام بیداری عملکرد صددرصدی نداشته باشد. اختلال خواب اختلالی شایع بوده و کیفیت زندگی بسیاری از افراد را تحت تاثیر قرار داده است. طبق آمار، بیش از یک ‏سوم بزرگسالان و بیش از ۷۰ درصد نوجوان آمریکایی از بی‏خوابی شبانه رنج می‏‌برند.

بسیاری از افراد به علت استرس و مشغله فراوان یا دیگر عوامل خارجی گاهی‏ اوقات دچار اختلال در خواب شبانه خود می‏‌شوند. این موضوع لزوما نشانه ابتلا به اختلال خواب نیست. اما زمانی که این بی‏‌ خوابی ادامه پیدا کرده و عملکرد فرد هنگام بیداری را تحت تاثیر قرار دهد، امکان آن وجود دارد که فرد مبتلا به اختلال خواب باشد.

در بعضی موارد، اختلالات خواب به علت اختلالی دیگر بروز پیدا می‏‌کنند. در چنین شرایطی، علائم اختلال خواب باید با درمان بیماری‏‌ای که سرچشمه آن بوده است برطرف شود. اما در مواردی که بیماری دیگری منجر به اختلال خواب نشده است، درمان این اختلال با درمان‌‏های بالینی و ایجاد تغییراتی در سبک زندگی فرد انجام می‏‌پذیرد.

با ما در ادامه مطلب همراه باشید تا با جزئیات به بررسی عوامل اختلال خواب بپردازیم.

انواع اختلال خواب کدامند

بیش از ۱۰۰ نوع اختلال خواب وجود دارد و از آنجایی که نمی‌‏توان درباره تمامی آنها توضیح دقیقی ارائه داد، در ادامه مطلب به شایع‌‏ترین اختلالات خواب اشاره خواهیم کرد:

• بی‏خوابی (اینسومنیا): بی‏ خوابی یک نوع اختلال در خواب است که در آن، فرد مبتلا یا نمی‌‏تواند بخوابد، یا مکررا از خواب می‏‌پرد. بی‏ خوابی می‏‌تواند به علت استرس و اضطراب، به هم ریختن تعادل هورمون‌‏ها یا مشکلات گوارشی اتفاق بیفتد. همچنین امکان آن وجود دارد که بی‏خوابی، یکی از علائم بیماری دیگری باشد.

بی خوابی می‏‌تواند به سلامت و کیفیت زندگی افراد صدمه زده و باعث بروز اختلالاتی همچون افسردگی، مشکلات تمرکز، زودرنجی، افزایش وزن و عملکرد ضعیف در کار یا مدرسه شود.

متاسفانه اختلال بی‏ خوابی بسیار شایع است. حدود ۵۰ درصد بزرگسالان حداقل یکبار این اختلال را تجربه می‏‌کنند و اختلال بی خوابی بیشتر در کهنسالان و زنان شایع است. 

اختلال بی‏ خوابی را می‌‏توان به سه نوع تقسیم کرد:

1. نوع اول، بی خوابی مزمن است. زمانی بی‏ خوابی، مزمن نامیده می‌‏شود که فرد به مدت حداقل یک ماه هر شب بی‏‌خوابی بکشد.
2. نوع دوم، بی‌خوابی متناوب است. همانگونه که از اسم آن پیداست، این نوع بی‌خوابی زمان پیش می‌‏آید که فرد به صورت متناوب، برهه‌‏ای از بی‏ خوابی شبانه رنج می‌‏برد و برهه‏ دیگری مشکل بی‏‌خوابی ندارد.
3. نوع سوم، بی خوابی گذرا است که در آن، بی‏ خوابی تنها چند شب اتفاق می‏‌افتد.

• آپنه خواب (وقفه تنفسی در خواب): یکی دیگر از اختلالات خواب، آپنه خواب است. آپنه خواب زمانی اتفاق می‌‏افتد که تنفس فرد چندین مرتبه هنگام خوابیدن متوقف می‏‌شود. این بیماری، یک اختلال جدی است که باعث می‏‌شود میزان اکسیژن ورودی بدن کاهش پیدا کند. آپنه خواب گاهی اوقات باعث از خواب پریدن مبتلایان نیز می‏‌شود.

دو نوع آپنه خواب وجود دارد: آپنه خواب انسدادی که در آن به علت انسداد، یا باریکی بیش از حد مجرای تنفسی، جریان هوا متوقف می‏شود؛ و آپنه خواب مرکزی که در آن، مشکل ارتباط مغز با عضلاتی است که مسئول کنترل تنفس شما هستند.

• خواب‏ پریشی (کژخوابی): نوعی از اختلالات خواب که باعث حرکات و رفتارهای عجیب هنگام خواب گفته می‌‏شود، خواب‏ پریشی نام دارد. این حرکات و رفتارها شامل راه رفتن در خواب، تکلم در خواب، ناله کردن، کابوس دیدن، شب ‏ادراری، منقبض کردن فک و به هم ساییدن دندان‏‌ها می‌‏شود.

• سندروم پای بی ‏قرار (آر ال اس): سندروم پای بی‏‌قرار نوعی اختلال خواب است که در آن، فرد مبتلا ناگهان نیاز پیدا می‏‌کند تا پاهایش را تکان دهد. این نیاز گاهی اوقات با احساس سوزن سوزن و مور مور شدن پاها همراه است. امکان اینکه این حس در روزها هم به فرد مبتلا دست بدهد وجود دارد، اما در شب رایج‌‏تر و تعداد آن بیشتر است.

سندروم پای بی‏ قرار عموما در اثر برخی بیماری‏‌ها از جمله اختلال کم ‏توجهی – بیش ‏فعالی (ADHD) و پارکینسون رخ می ‏دهد، اما نمی‏‌توان گفت که علت آن همواره مشخص است. 

• حمله خواب (نارکولپسی): در اختلال حمله خواب، هنگام بیداری ناگهانی حملات خواب به فرد دست می‌‏دهد و باعث می‏‌شود تا فرد ناگهانی احساس خستگی شدید کرده و بدون هیچ اخطاری، به خواب فرو برود.

این بیماری می‏‌تواند منجر به فلج خواب (اختلالی که در آن، فرد پس از بیدار شدن قابلیت حرکت نکردن ندارد) نیز شود. نارکولپسی عموما به خودی خود اتفاق می‌‏افتد، اما امکان آن نیز وجود دارد که با بعضی اختلالات عصبی همچون ام اس ارتباط داشته باشد.

• اختلال رفتاری حرکت سریع چشم در خواب: در بدن افراد عادی، اکثر عضلات پس از به خواب رفتن – هنگامی که مغز فعال و مشغول رویا دیدن است – به صورت موقت فلج م‌ی‏شود. این ویژگی به ما کمک می‏‌کند تا بدون حرکت یا سروصدا کردن رویا ببینیم. اما در افراد مبتلا به اختلال رفتاری حرکت سریع چشم در خواب، در مرحله  REM خواب (مرحله‏‌ای که در آن چشم‌ها به سرعت حرکت می‏‌کنند) این فلج موقت در عضلات اتفاق نمی‌‏افتد. به جای آن، عضلات طبق رویایی که دیده می‏‌شود حرکت می‏‌کنند و حنجره طبق رویایی که دیده می‌شود صحبت می‌کند.

کمتر از ۱ درصد جمعیت دنیا به این بیماری مبتلا هستند. این بیماری عموما پس از سن ۵۰ سالگی رخ داده و با بعضی اختلالات زوال عصبی از جمله بیماری پارکینسون ارتباط دارد. از آنجایی که احتمال آسیب زدن فرد بیمار به خود و یا همسر وی وجود دارد، توصیه می‏‌شود که افراد مبتلا به این بیماری هر چه سریع‌تر برای درمان بیماری خود اقدام کنند.

• اختلال ریتم شبانه ‏روزی: این اختلال خواب زمانی رخ می‌‏دهد که ریتم شبانه ‏روزی (یا همان ساعت بدن) که مسئول مدیریت فرآیند‏های بیلوژیکی بدن است به هم می‌‏ریزد. ریتم شبانه‏ روزی با روشنی و تاریکی هوا در ۲۴ ساعت تنظیم شده و زمان به خواب رفتن و از خواب بیدار شدن را مشخص می‏‌کند. الگوی امواج مغزی، تولید هورمون‏‌ها، رشد دوباره سلول‌‏ها و دیگر فعالیت‏‌های بدن نیز به این چرخه ارتباط دارند.

کار شیفتی، حاملگی، یائسگی، اختلالت روانی، بیماری‏‌هایی همچون آلزایمر و پارکینسون و مصرف برخی داروها می‌‏توانند منجر به بروز این اختلال خواب شوند. افراد مبتلا به این بیماری تمرکز پایینی داشته و عملکر شناختی ضعیف‌‏تری دارند. سردرد و دل درد نیز از دیگر عوارض این اختلال است.

• خواب ‏آلودگی مفرط در طول روز: افراد مبتلا به خواب ‏آلودگی مفرط، در طول روز احساس خواب ‏آلودگی بسیار شدیدی دارند؛ به گونه‏‌ای که بیدار و هشیار ماندن برایشان امری بسیار دشوار خواهد بود. این خواب‏ آلودگی هنگام فعالیت‏‌های کم ‏تحرک، همچون رانندگی کردن یا پشت میز نشستن، افزایش می‌‏یابد. خواب ‏آلودگی هر از گاهی امری طبیعی است، اما اگر این خواب ‏آلودگی هرروز به مدت سه ماه ادامه پیدا کند، نشانه خواب ‏آلودگی مفرط در طول روز است.

حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد آمریکایی‏‌ها به این نوع از اختلال خواب مبتلا هستند. شاید نتوان خواب‏ آلودگی مفرط در طول روز را یک اختلال نامید، اما این موضوع تاثیر منفی آن بر کیفیت زندگی افراد را انکار نمی‏‌کند.

علائم اختلالات خواب کدامند

علائم اختلالات خواب با توجه به نوع و شدت اختلال خواب با یکدیگر تفاوت دارند. به علاوه، علائم اختلالات خوابی که به علت بیماری دیگری بروز پیدا کرده‌‏اند ممکن است متفاوت باشند. با این حال، به طور کل می‌‏توان علائم اختلالات خواب را موارد زیر در نظر گرفت:

• دشواری در به خواب رفتن (فرایند به خواب رفتن عموما بیش از ۳۰ دقیقه طول بکشد)
• از خواب پریدن مکرر
• خستگی شدید در طول روز
• تمایل به چرت زدن در طول روز
• الگوهای تنفسی غیرعادی
• تحرک و تجربیات غیرعادی هنگام خواب
• تغییر چرخه خوابیدن/بیدار شدن بدن
• فلج خواب پس از بیدار شدن
• زودرنجی و اضطراب
• ضعیف ‏شدن عملکرد فرد در مدرسه یا سر کار
• افسردگی 
• افزایش وزن و چاقی

علل بروز اختلالات خواب کدامند

بیماری‏‌ها، اختلالات و شرایط خاص بسیاری هستند که می‌‏توانند منجر به بروز اختلال در خواب شبانه افراد شوند. در بسیاری از موارد، اختلالات خواب در اثر بیماری‏‌های جسمی اتفاق می‌‏افتند.

انواع آلرژی، سرماخوردگی و عفونت‏‌های تنفسی ممکن است نفس کشیدن هنگام خواب را دشوار کنند و منجر به بی‏ خوابی شبانه شوند. کیپ بودن بینی که باعث می‏‌شود فرد قادر به تنفس از بینی نباشد نیز ممکن است خوابیدن را دشوار کند.

تکرر ادرار می‏‌تواند یکی دیگر از علل اختلالات خواب باشد. گاهی اوقات برهم خوردن تعادل هورمون‏‌ها، یا بعضی اختلالات مجاری ادرار باعث تکرر ادرار می‏‌شوند که فرد را در طول شب چندین بار از خواب بیدار کرده و به خواب شبانه وی صدمه می‌‏زند. (توجه داشته باشید که اگر تکرر ادرارتان با خون ریزی یا درد همراه است، حتما به پزشک مراجعه کنید).

یکی دیگر از علل احتمالی بروز بی‏ خوابی شبانه در افراد، دردهای مزمن است. درد مزمن، خوابیدن را دشوار می‏‌‌کند؛ یا حتی شاید پس از خوابیدن فرد، او را از خواب بیدار کند. بعضی از رایج‌‏ترین دردهای مزمن شامل آرتروز، سندرم خستگی مزمن، فیبرومیالژی (نوعی سندرم درد اسکلتی – عضلانی مزمن)، بیماری التهابی روده، سردرد مداوم و درد قسمت پایینی کمر می‌‏شوند. در بعضی موارد، این دردهای مزمن با بی‏ خوابی تشدید نیز می‌‏شوند. برای مثال، به عقیده بعضی پزشکان، خود بیماری فیبرومیالژی می‌‏تواند به علت اختلال خواب بروز پیدا کند.

پیری نیز می‏‌تواند از علل ابتلا به اختلالات خواب باشد. هر چقدر سن افراد بالاتر می‏‌رود، توانایی آنها برای به خواب رفتن کمتر شده و شب‌های بیشتری را با بی‏ خوابی و بی‏قراری سپری می‏‌کنند.

و البته، همان‏گونه که به آن اشاره شد، استرس و اضطراب یکی دیگر از علل بروز اختلالات خواب هستند. استرس تاثیری منفی بروی کیفیت خواب افراد دارد. به خواب رفتن و از خواب نپریدن برای افراد مضطرب امری دشوار است. همچنین امکان آن وجود دارد که چنین افرادی به علت کابوس دیدن، صحبت کردن در خواب و یا راه رفتن در خواب، از خواب بپرند و خواب شبانه خوبی نداشته باشند.

علاوه بر علت‏‌هایی که مطرح شد، ابتلا به بیماری‏‌های همچون بیماری‏‌های قلبی، بیماری‏‌های ریوی، بیماری‏‌های عصبی، اختلالات روانی و همچنین ژنتیک نیز می‏‌توانند منجر به بروز اختلال در خواب افراد شوند.

در بعضی موارد، علت اختلال خواب را نمی‌‏توان تشخیص داد.

چگونه می‏توان انواع بیماری خواب را درمان کرد

نحوه درمان اختلالات خواب با توجه به نوع بیماری و علت آن متغیر است؛ اما عموما شامل مصرف برخی داروهای شیمیایی و ایجاد تغییراتی در سبک زندگی فرد می‌‏شود.

داروهای شیمیایی که برای درمان اختلال در خواب استفاده می‏‌شوند، عبارتند از:

• داروهای خواب‏ آور- در این مطلب از وبسایت سبک زندگی می‌توانید درباره عوارض قرص خواب بیشتر بخوانید. 
• مکمل‏‌های ملاتونین
• داروهای مخصوص سرماخوردگی و آلرژی

مکمل‏‌های ملاتونین درمانی طبیعی برای اختلالات خواب هستند، اما تنها برای استفاده کوتاه مدت مفیدند. قبل از شروع مصرف آنها، با پزشک خود مشورت کنید.
در بیماران مبتلا به آپنه خواب، امکان آن وجود دارد که یک دستگاه کمک ‏تنفس برای فرد تجویز شود و یا حتی بروی فرد جراحی انجام بگیرد. 

برای افرادی که در خواب دندان‏‌های خود را به هم می‌زنند نیز یک محافظ دندان تجویز می‌‏شود تا از آسیب دیدن دندان‏‌ها و بیدار شدن فرد از خواب جلوگیری شود.

علاوه بر درمان‏‌های بالینی و داروهای شیمیایی، ایجاد بعضی تغییرات در سبک زندگی می‌‏تواند تاثیر قابل‏ توجهی بر کیفیت خواب افراد داشته باشد، خصوصا اگر با درمان‏‌های بالینی و داروهای شیمیایی همراه باشد. این تغییرات عبارتند از:

• افزایش میزان سبزیجات و گوشت ماهی در برنامه غذایی فرد و کاهش میزان مصرف شکر
• کاهش اضطراب و استرس با نرمش و ورزش
• پایبندی به یک برنامه خواب منظم
• کاهش میزان آب مصرفی قبل از خواب
• محدود کردن میزان مصرف کافئین، به خصوص هنگام بعدازظهر و غروب
• ترک سیگار و الکل 
• صرف وعده‏‌های سبک و کم ‏کربوهیدرات قبل از خواب
• نگه داشتن وزن در بازه‏‌ای سالم و متعادل (با توجه به توصیه‌های پزشک متخصص)

به علاوه، رفتن به رخت خواب و بیدار شدن از خواب در زمان‌‏هایی مشخص و معین تاثیر شگفت‏ انگیزی در کیفیت خواب افراد خواهد داشت. شاید آخرهفته‏‌ها وسوسه شوید که اندکی بیشتر بخوابید، اما این کار خوابیدن و صبح زود از خواب بیدار شدن را در روزهای آتی هفته دشوارتر می‏‌کند. در این مطلب می‌توانید درباره سحرخیزی در تعطیلات بیشتر بخوانید. 

اختلالات خواب و کرونا

شیوع ویروس کرونا، جنبه‌‏های زیادی از زندگی افراد در سراسر دنیا را تحت تاثیر قرار داده است که یکی از آنها، خواب عمیق و باکیفیت است. آمار نشان داده است که با شیوع ویروس کرونا، تعداد افراد مبتلا اختلالات خواب افزایش داشته است. به گفته دکتر ریچل مانبر، شروع ویروس کرونا، میزان استرس افراد را شدیدا افزایش داده است. مردم نه تنها نگران ابتلا به خود بیماری هستند، بلکه از لحاظ مالی و روانی نیز تحت فشارند. این تنش و اضطراب کیفیت خواب شبانه را کاهش می‏‌دهد.

دکتر مانبر برای جلوگیری از بی‏خوابی شبانه، توصیه می‌‏کند تا زمان مشخصی در روز را برای آرامش و استراحت دادن به فکر و مغزتان اختصاص دهید. این زمان را می‌‏توانید با خواندن یک کتاب، گوش دادن به موسیقی یا فعالیت‏‌های بدنی بگذرانید – هر فعالیتی که برای‌تان دلچسب است. علاوه بر آن، تلاش کنید تا به برنامه روزانه خود ساختار مشخصی بدهید. شیوع ویروس کرونا، تعطیل شدن دانشگاه‌‏ها و مدارس و دورکاری در زمان کرونا نظم زندگی افراد زیادی را به هم ریخته است. اگر نظم و ساختار قبلی زندگی‌تان دیگر با شیوع ویروس کرونا دست ‏یافتنی نیست، تلاش کنید تا نظم جدیدی در زندگی خود ایجاد کنید.

سخن پایانی

اختلالات خواب، اختلالاتی هستند که کیفیت و مدت خواب افراد ابتلا را تحت تاثیر قرار داده و تاثیراتی منفی بر کیفیت زندگی آنها می‌‏گذارند. این اختلالات جلوی خواب بدون وقفه و عمیق شبانه را می‏‌گیرند و منجر به کاهش تمرکز، عملکرد شناختی و هشیاری فرد می‏‌شوند. این اختلالات می‌‏توانند منجر به بروز بیماری‏‌های دیگری شوند، یا خود نتیجه بیماری دیگری باشند. بی‏خوابی شبانه قابل‏ درمان است و با کمک بعضی داروهای شیمیایی و ایجاد برخی تغییرات در سبک زندگی، درمان خواهد شد. داشتن زمان خواب مشخص، کاهش مصرف کافئین، وصرف غذاهای سبک قبل و خواب همگی راهکارهایی برای داشتن برنامه خواب سالم، به خصوص در این دوران پراسترس شیوع ویروس کروناست.