به طور خلاصه قارچ سیاه با نام علمی موکورمایکوزیس، نوعی عفونت قارچی است که در افرادی با سیستم ایمنی ضعیف بروز می‌کند. این بیماری نادر است و از هر یک میلیون نفر، دونفر به آن سالانه مبتلا می‌شوند، اما اخیرا به علت پاندمی کرونا، این بیماری در افراد بیش‌تری دیده شده است. کشور هند در دوره‌ دوم پندمی کرونا به شدت درگیر این بیماری بوده و کشورهای دیگر نیز نگران افزایش گسترده‌ی قارچ سیاه هستند.

فهرست مطالب 

• بیماری قارچ سیاه چیست

• انواع بیماری قارچ سیاه

• علائم بیماری قارچ سیاه چیست

• علت بروز قارچ سیاه چیست

• آیا قارچ سیاه مسری است

• چه افرادی بیشتر در خطر ابتلا به قارچ سیاه هستند

• روش تشخیص بیماری قارچ سیاه چیست

• چگونه از ابتلا به بیماری قارچ سیاه جلوگیری کنیم

• راه‌های درمان قارچ سیاه چیست

• قارچ سیاه کرونا چیست

• بیماری قارچ سیاه در ایران

بیماری قارچ سیاه چیست

همانطور که در مقدمه گفتیم قارچ سیاه یا موکورمایکوزیس، عفونت قارچی بسیار خطرناک، اما نادری است که احتمال ابتلا به آن در افرادی با سیستم ایمنی ضعیف، زیاد است.

انواع بیماری قارچ سیاه

بیماری قارچ سیاه یا موکورمایکوزیس، بر اساس اثرگذاری بر قسمت‌های مختلف بدن، به ۵ نوع تقسیم شده است. البته نوع ششم آن که با نام موکورمایکوز کلیه شناخته می‌شود، همان مکورمایکوز متفرقه است. این نوع آخر همان قارچ سیاه است که نه تنها بر یک قسمت از بدن، بلکه بر قسمت‌های مختلف بدن تاثیر می‌گذارد.

• نوع اول: در این نوع قارچ سیاه روی سینوس‌ها و مغز (رینوس مغزی) تاثیر می‌گذارد و در افرادی که در کنترل دیابت موفق نبوده‌اند و افرادی که پیوند کلیه انجام داده‌اند، دیده می‌شود.
• نوع دوم: محل تاثیر گذاری قارچ سیاه در این نوع، ریه‌ها هستند. این نوع قارچ سیاه در افراد مبتلا به سرطان و افرادی که پیوند عضو یا سلول بنیادین انجام داده‌اند، شایع است.
• نوع سوم: نوع سوم قارچ سیاه بر معده، روده یا به طور کلی دستگاه گوارش تاثیر می‌گذارد. این نوع بیماری، در نوزادان نارس و کم وزنی دیده می‌شود که از آنتی بیوتیک یا داروهایی دیگر استفاده کرده‌اند یا جراحی داشته‌اند و این مسئله باعث تضعیف سیستم ایمنی آن‌ها شده است.
• نوع چهارم: این نوع قارچ سیاه بر روی پوست موثر است و افرادی که دچار سوختگی پوست یا آسیب‌های دیگر پوست شده‌اند، بیش‌تر در معرض ابتلا به آن قرار دارند. همچنین بیماران مبتلا به HIV (ایدز)، سرطان خون، دیابت کنترل نشده، بیماری پیوند در مقابل میزبان (GVHD) و بیمارانی که از داروهای وریدی استفاده می‌کنند، در معرض خطر ابتلا به قارچ سیاه قرار دارند.
• نوع پنجم: در این نوع بیماری قارچ سیاه از طریق خون در تمام بدن پخش و گسترده می‌شود و بسیار خطرناک و کشنده هستند.

علائم بیماری قارچ سیاه چیست

علائم و نشانه‌های موکومایکوزیس، بستگی به آن قسمتی از بدن دارد که تحت تاثیر این بیماری قرار گرفته است. عفونت معمولا از دهان یا بینی آغاز می‌شود و از طریق چشم‌ها وارد سیستم عصبی مرکزی بدن می‌شود. اگر عفونت قارچی از سینوس‌ها و بینی آغاز شود و به مغز برسد، علائم آن به شرح زیر است:

• درد یک طرفه‌ی چشم
• سردرد
• درد صورت
• بی‌حسی صورت
• تب
• از دست دادن حس بویایی
• گرفتگی بینی یا آبریزش بینی
• علائم آن ممکن است به سینوزیت شباهت داشته باشند.
• یک طرف صورت ممکن است متورم به نظر برسد.
• بافت‌های آسیب دیده‌ی یا مرده که به رنگ سیاه دیده می‌شوند، در اطراف بینی و در داخل دهان گسترش می‌یابند.
• ممکن است یکی از چشم‌ها متورم و برآمده به نظر برسد و دید تاری داشته باشد.

اگر ریه‌ها درگیر موکورمایکوزیس شوند، علائم زیر بروز پیدا می‌کنند:

• تب
• سرفه
• درد قفسه‌ی سینه
• دشواری در تنفس
• سرفه همراه با خون

اگر این درگیری در دستگاه گوارش رخ دهد، علائم زیر مشاهده می‌شود:

• معده درد
• حالت تهوع
• استفراغ
• خونریزی معده

اگر عفونت قارچی در پوست رخ دهد، با این نشانه ها همراه می‌شود:

• ایجاد یک لکه‌  حساس به رنگ قرمز که در مرکز آن نقطه‌ سیاه وجود دارد و این به دلیل آسیب دیدن یا مردن بافت پوست ایجاد می‌شود.
• ممکن است زخم هم ایجاد شود و دردناک باشد.

اگر قارچ سیاه از طریق خون و رگ‌های خونی منتقل شود، باعث ترومبوز (تشکیل لخته‌ی خونی در دیواره‌ی داخلی ورید) و مرگ بافت اطراف آن رگ خونی به دلیل قطع شدن خونرسانی می‌شود. موکورمایکوزیس گسترده معمولا در افرادی رخ می‌دهد که از قبل هم مبتلا به دیگر بیماری‌ها بوده‌اند و به همین دلیل تشخیص علائم آن سخت است.

افرادی که عفونت قارچی در مغز آن‌ها پخش و گسترده شده است، می‌توانند به کما روند یا به بیماری‌های روانی مبتلا شوند.

علت بروز قارچ سیاه چیست

قارچ سیاه یک عفونت قارچی خطرناک است که براساس قارچ‌هایی از گروه موکورال‌ها و نفوذ آن به بافت‌های بدن رخ می‌دهد. این قارچ‌ها مثل کپک سیاه نان و قارچ موکور، در گرد، خاک و نان کپک زده یافت می‌شوند. خطرناک‌ترین نوع این قارچ‌ها، قارچ رایزوپوس‌اوری‌زایی است که باعث عفونت‌هایی کشنده می‌شود.

این قارچ‌ها از طریق تنفس وارد ریه می‌شوند و از طریق تماس پوستی یا زخم روی پوست وارد جریان خون می‌شوند و اگر خورده شوند در معده رشد می‌کنند. هاگ این قارچ‌ها در محیط وجود دارند و می‌توان آن‌ها را برای مثال روی کپک نان، میوه‌ی کپک زده یا در گرد و خاک پیدا کرد.

همه‌ افراد با تنفس هاگ این قارچ‌ها به موکورمایکوزیس مبتلا نمی‌شوند و تنها عده‌ کمی ممکن است بیمار شوند.

پس از نفوذ قارچ‌ها به بدن، مانند رشته‌های شاخه‌ای رشد می‌کنند، به رگ‌های خونی حمله کرده، باعث تشکیل لخته‌ها و از بین رفتن بافت‌های اطراف می‌شوند.

علل مختلف مبتلا شدن به بیماری قارچ سیاه می‌تواند موارد زیر باشد:

• زخم باز و آلوده
• پانسمان نادرست زخم و ورود آلودگی به آن
• انتقال از ملافه‌های آلوده‌ی بیمارستانی
• انتقال از اتاق‌های ایزوله‌ فشار منفی
• نشت آب در محیط زندگی
• نبودن تهویه‌ مناسب در محیط‌های بسته
• گرد و غبار ناشی از کارهای ساختمانی
• تجهیزات آلوده‌ی پزشکی

آیا قارچ سیاه مسری است

قارچ سیاه از طریق تنفس، زخم باز یا خوردن قارچ آلوده افراد را مبتلا می‌کند، اما این قارچ قابل انتقال از انسانی به انسان دیگری نیست و تنها از طریق خود قارچ منتقل می‌شود.

چه افرادی بیشتر در خطر ابتلا به قارچ سیاه هستند

بیشتر افرادی که درگیر این بیماری می‌شوند، سیستم بدنی‌شان توان مبارزه با عفونت‌ها را ندارد و ضعیف است. به خصوص افراد دیابتی ممکن است در شرایط ضعف شدید جسمی به این عفونت مبتلا شوند. افراد سالم به ندرت به این بیماری دچار می‌شوند. افرادی که مبتلا به بیماری‌های زیر هستند، بیش‌تر در معرض خطر ابتلا قرار دارند:

• دیابت کنترل نشده
• کتواسیدوز دیابتی
• افرادی که عمل پیوند اعضا انجام دادند
• کسانی که میزان آهن خون‌شان زیاد یا بیش از حد است
• افراد مبتلا به سرطان مثل سرطان لنفوم
• نارسایی کلیه
• افرادی که مدت طولانی ازکورتیکواستروئید استفاده می‌کنند و سیستم ایمنی‌شان تضعیف شده است
• بیماری‌های کبدی
• سوء تغذیه‌ی شدید
• بیماران مبتلا به سل
• افرادی که داروی دفروکسامین مصرف می‌کنند
• افراد مبتلا به ایدز یا ویروس HIV

روش تشخیص بیماری قارچ سیاه چیست

برای تشخیص بیماری موکورمایکوزیس، انجام آزمایش خون تاثیری ندارد و نمی‌تواند تعیین کننده باشد. برای تشخیص صحیح این بیماری نیاز است تا بافت آسیب دیده در بدن شناسایی و بررسی شود و از طریق بیوپسی و کشت قارچ تایید شود.

این بیماری در بدن می‌تواند از طریق کشت قارچ و تشخیص مستقیم آن در مایع ریه، خون، سرم، پلاسما و ادرار تشخیص داده شود. ممکن است برای تشخیص به آندوسکوپی مجاری بینی که یکی از مهمترین راه‌های ورود این عفونت قارچی است، نیاز شود.

انجام آزمایش خون می‌تواند عواملی که سبب تشدید یا به وجود آمدن این بیماری می‌شود را شناسایی کند. مثلا سطح آهن بالا در خون که باعث فراهم کردن بستری مناسب برای رشد این قارچ می‌شود.

عکس برداری و سی‌تی اسکن نیز می‌توانند در تشخیص موثر باشند. با انجام سی‌تی اسکن از ریه‌ها و سینوس‌ها می‌توان از حمله به رگ‌های خونی مطمئن شد. البته این به تنهایی نشان دهنده‌ بیماری موکورمایکوزیس نیست و می‌تواند در بیماری‌های دیگری مثل سرطان و غیره نیز دیده شود. در این شرایط انجام MRI نیز توصیه می‌شود.

چگونه از ابتلا به بیماری قارچ سیاه جلوگیری کنیم

اقدامات پیشگیرانه شامل استفاده از ماسک صورت در مناطق با گرد و غبار، شستن دست‌ها، جلوگیری از تماس مستقیم با ساختمان‌های آسیب دیده از آب، محافظت از پوست، پاها و دست‌ها در مواردی که افراد در معرض خاک یا کود دامی هستند یا در مشاغلی مثل باغبانی و کارگر ساختمانی مشغول باشند. در گروه‌های پرخطر مانند افرادی که عمل پیوند اعضا انجام داده‌اند، داروهای ضد قارچ ممکن است به عنوان پیشگیری تجویز شود.

راه‌های درمان قارچ سیاه چیست

در ابتدای بیماری، مراجعه‌ سریع به پزشک یا بیمارستان اولویت زیادی دارد. در صورت جدی نگرفتن علائم این بیماری و دیر مراجعه کردن به پزشک، عفونت قارچی به تمام نقاط بدن انتقال می‌یابد و ممکن است باعث از بین رفتن بینایی، ایجاد اختلالات در سیستم عصبی و مغز، کما و حتی مرگ شود.

روش‌های درمان موکورمایکوزیس ترکیبی از داروهای ضد قارچی، برداشتن بافت مرده یا آسیب دیده با عمل جراحی و درمان بیماری‌های عامل آن مثل کتواسیدوز دیابتی است.

قارچ سیاه کرونا چیست

ماجرای ابتلا به بیماری قارچ سیاه در بیماران کرونایی بسیاری را نگران کرده است. قارچ سیاه کرونا، بیماری متفاوتی نیست. در حقیقت بیماری کرونا و داروهایی که برای بهبود آن مصرف می‌شود، می‌تواند سیستم ایمنی افراد را ضعیف کند. بنابراین افراد به علت ابتلا به کرونا و داشتن بیماری‌های جانبی دیگری مثل دیابت، در معرض ابتلا به قارچ سیاه قرار دارند و بیش‌تر به این بیماری مبتلا می‌شوند.

بیماری قارچ سیاه بیماری جدیدی نیست و به خاطر کرونا به وجود نمی‌آید بلکه از عوارض تضعیف سیستم ایمنی بدن و تجویز داروهایی است که باعث کاهش ایمنی می‌شوند.

یکی از داروهایی که برای بیماران کرونایی تجویز می‌شود، داروهای استروئیدی است. استروئید باعث کاهش التهاب ریه‌ها و جلوگیری از برخی آسیب‌های ویروس کرونا به ریه می‌گردد. اما این دارو عوارضی هم دارد. یکی از عوارض آن افزایش قند خون در بیماران دیابتی و غیردیابتی است. در نتیجه سیستم ایمنی بدن با مصرف استروئید ضعیف می‌شود.

طی تحقیقات انجام شده از شروع پاندمی کرونا، افراد دیابتی بیش‌تر در معرض ابتلا به قارچ سیاه قرار دارند. زیرا دیابت به تنهایی یک بیماری خود ایمنی محسوب می‌شود که به سیستم ایمنی بدن صدمه می‌زند و آن را تضعیف می‌کند. علاوه بر این، مصرف داروهایی مثل کورتون برای مبارزه با کرونا، باعث تضعیف بیش‌تر سیستم ایمنی می‌شود و راه را برای ورود قارچ‌های عفونی به بدن باز می‌کند.

دیده شده است بیشتر مبتلایان به قارچ سیاه در این ماه‌های اخیر، به کرونا نیز دچار شده بودند. موارد زیادی از ابتلا به قارچ سیاه در کشور هند و به تازگی دیده شده است که علاوه بر دیابت و کرونا به علت سوء تغذیه‌ی شدید افراد نیز بوده است.

بهترین کار در این شرایط، مراجعه‌ سریع به پزشک و بیمارستان است. در صورت مشاهده‌ علائم مشابه بعد از ابتلا به کرونا، حتما به بیمارستان مراجعه کنید. زیرا در مواردی این عفونت به چشم‌ها رسیده و پزشکان مجبور شده‌اند چشم یا هردو چشم‌ها را تخلیه کنند تا عفونت به مغز سرایت نکند.

اگر به کرونا مبتلا شدید حتما زیر نظر پزشک و با نظارت او دارو مصرف کنید. زیرا دوز زیاد داروهایی مثل استروئید، کورتون زمینه ساز بیماری قارچ سیاه هستند. در این مطلب درباره بیماری کرونا بیشتر بخوانید. 

البته همیشه پیشگیری بهتر از درمان است. بنابراین افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند یا مبتلا به دیابت هستند باید اقدامات پیشگیرانه‌ای که در این متن گفته شد را رعایت کنند تا به قارچ سیاه مبتلا نشوند. اگر دیابت دارید و نگران ابتلا به بیماری کرونا و عوارض ناشی از ابتلای به آن هستید، با خوندن این مطلب در وبسایت سبک زندگی درباه کرونا و دیابت بیشتر بخوانید.

بیماری قارچ سیاه در ایران

هنگام شیوع این بیماری در هند، افراد بسیاری نگران این بودند که به دلیل نزدیکی جغرافیایی ایران به هند، این بیماری از آن کشور به ایران نیز وارد شود. البته این نگرانی بی‌مورد است زیرا قارچ سیاه بیماری مسری نیست و از انسان به انسان متنقل نمی‌شود. در ضمن بیماری موکورمایکوزیس از گذشته در ایران وجود داشته است و همانطور که گفتیم از طریق تنفس هاگ قارچ‌های خطرناک یا تماس پوستی وارد بدن می‌شود.

این بیماری در افراد به ندرت دیده شده و نادر است. اما بهتر است اقدامات احتیاطی و پزشکی انجام گردد تا این بیماری در ایران همانند کشور هند به فاجعه تبدیل نگردد.

سخن پایانی

قارچ سیاه بیماری است که از گذشته وجود داشته و به علت کرونا به وجود نیامده است. این بیماری بر اثر ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن، می‌تواند بروز پیدا کند. پس افرادی که بیماری‌های خود ایمنی دارند یا بعد از یک دوره بیماری سخت ضعیف شده‌اند، باید اقدامات پیشگیرانه مثل پوشیدن ماسک در گرد و غبار را رعایت کنند. موکورمایکوزیس اگر زود تشخیص داده شود قابل درمان است. اما اگر دیر یافت شود، عواقب خطرناکی دارد.