از مهمترین مشکلات گوارشی که افراد جوامع مختلف دچار آن شده، نفخ شکم و معده است. نفخ شکم می‌تواند، بسیار آزار دهنده و عذاب‌آور باشد. فرد دچار این مشکل، معمولاً از ناتوانی در انجام کارهای روزانه و همچنین احساس نیاز به استراحت مکرر در طول روز شکایت دارد. این مشکل گوارشی ممکن است، ساعت‌ها و روزها شخص را گرفتار کند. پزشکان و دانشمندان از گذشته تا به کنون در حال یافتن راه حل‌هایی برای درمان و کاهش اثر این بیماری هستند. مواد دارویی گیاهی و شیمیایی زیادی جهت بهبود انواع نفخ شکمی تهیه شده است. می‌توان نوع ماده خوراکی و همچنین مشکلات عصبی را از مهمترین دلایل بروز نفخ در شکم و معده دانست. در ادامه این متن شما را بیشتر با نفخ شکمی و انواع آن آشنا خواهیم کرد؛ پس با ما همراه باشید.

فهرست مطالب 

• دستگاه گوارش چیست

• علائم نفخ شکم

• دلایل بروز نفخ شکم چیست

• انواع نفخ شکم کدامند

• نفخ شکم اول صبح

• نفخ شکم بعد از غذا

• نفخ شکم عصبی

• نفخ شکم در بارداری

• نفخ شکم در دوران پریودی

  • نفخ شکم بعد از پریودی

دستگاه گوارش چیست

دستگاه گوارش شامل لوله گوارش (از دهان آغاز و به مخرج ختم می‌شود) و غدد گوارشی می‌با بزاقی برای عمل بلع آماده می‌شوند. سپس از طریق غده‌های گوارشی که بیشتر از دیواره معده، روده، لوزالمعده و کبد ترشح می‌شوند، به تجزیه و گوارش مواد غذایی در دستگاه گوارش کمک بسیار زیادی می‌کنند.

غذا و مواد خوراکی پس از جویده شدن توسط دندان‌ها در دهان و تاثیر گرفتن از آنزیم‌ها وارد مری شده و با گذشتن از دریچه کاردیا (در انتهای مری) به درون اندام مهم و حیاتی معده راه می‌یابند. حرکت در طول لوله گوارشی معمولا به صورت موج‌های پریستالتیک صورت می‌گیرد.

معده با انجام حرکات انقباضی و ترشح آنزیم‌های مختلف از دیواره خود، ماده غذایی را نرم و خمیری شکل (کیموس) می‌کند. با عبور این ماده خمیری از دریچه پیلور (در انتهای معده)، این مواد وارد دوازدهه و اندام مهم روده می‌شوند. در دوازدهه نیز آنزیم‌هایی به ماده خمیری اضافه شده که به تجزیه و گوارش آنها در روده کمک شایانی می‌کند. سپس در بخش‌های مختلف اندام مهم روده (از قبیل روده باریک، روده بزرگ و راست روده) مواد مغذی به اجزای کوچکتر تجزیه شده (مانند تبدیل پلی‌ ساکاریدها به مونوساکاریدها) سپس جذب دیواره روده و از آنجا جذب رگ خونی می‌شوند.

حال به این نتیجه مهم نزدیک می‌شویم، که اختلال در عملکرد هر یک از اندام‌های دستگاه گوارش و یا بروز بیماری در آنها می‌تواند، سبب ایجاد مشکل در کل سیستم جسمی و ذهنی انسان شود.

نفخ معده و شکم جزو فراگیرترین بیماری‌ها و مشکلات دستگاه گوارش در سراسر کره زمین محسوب می‌شود، که در ادامه بیشتر به دلایل بروز آن خواهیم پرداخت.

علائم نفخ شکم

در واقع نفخ Bloating به دلیل تجمع گازها در اندام شکم و معده به وجود می‌آید. گازها معمولا در اثر گوارش و تجزیه مواد غذایی و همچنین از راه دهان موقع بلع غذا، وارد دستگاه گوارش انسان می‌شوند.

تولید و ورود گازها به دستگاه گوارش اجتناب‌ناپذیر است، و بدن انسان به طور طبیعی و در شرایط نرمال این گازها را به دفعات از بدن خارج می‌کند. بیشتر گاز و هوای وارده از طریق دهان در زمان غذا خوردن، به وسیله آروغ زدن و گاز تولید شده در دستگاه گوارش به هنگام تجزیه مواد غذایی از طریق مخرج از بدن دفع می‌شوند. ولی گاهی به دلیل وجود مشکلاتی که در ادامه خواهیم گفت، حجم این گازها در معده و شکم افزایش یافته و منجر به انباشت آنها می‌شود، در نتیجه نفخ شکمی حاصل می‌شود. نفخ شکمی با اینکه منجر به بزرگ شدن اندازه شکم و معده می‌شود، ولی در واقع این افزایش حجم ناشی از افزایش چربی در ناحیه شکم نیست.

علائم نفخ شکمی ممکن است، بسته به دلایل بروز آن متفاوت باشد. از علائم ظاهری بروز نفخ می‌توان به افزایش حجم شکم و معده (برآمدگی ناحیه شکمی) اشاره کرد. بسیاری از افراد در هنگام بروز نفخ، احساس کشیدگی در پوست شکم را تجربه می‌کنند. در برخی موارد خروج گاز از دهان و مخرج نیز از دلایل نفخ به حساب می‌آیند. شنیدن صدای قورباغه مانند (قور قور) از شکم نیز جزو علائم نفخ شکمی است. از نشانه‌های دیگر نفخ شکمی می‌توان به درد در ناحیه معده و شکم، احساس تورم و باد در دستگاه گوارش و باد معده بد بو اشاره کرد.

نفخ شکم به مرور و با گذشت زمان کاهش می‌یابد، ولی در صورت تدوام و تکرر مداوم بهتر است با پزشک متخصص داخلی در این باره مشورت کرده و داروی مناسبی دریافت کنید. اما می‌توانید با انجام راه‌هایی از بروز نفخ جلوگیری کرده یا آن را درمان کنید. در این مطلب از وبسایت سبک زندگی می‌توانید به طور مفصل درباره مواد غذایی نفخ‌آور و راه‌های درمان نفخ شکم بخوانید. 

دلایل بروز نفخ شکم چیست

دلایل بروز نفخ معده می‌تواند، بسیار زیاد باشد (از قبیل، مصرف مواد الکلی، نوشیدنی‌های گازدار، مواد غذایی نفخ‌آور مانند نخود و لوبیا و قاعدگی). این دلایل را به طور کلی می‌توان به دو دسته اگزوژن (بیرونی) و اندوژن (درونی) تقسیم‌بندی کرد.

اگزوژنی یعنی هوا و گازی که از بیرون به همراه بلعیدن مواد غذایی و یا نوشیدن مایعات وارد دستگاه گوارش می‌شود. اندوژنی یعنی گازی که توسط عمل تجزیه و گوارش مواد غذایی در درون دستگاه گوارش تولید می‌شود. ولی از مهمترین دلایل بروز نفخ می‌توان به طرز غذا خوردن، حجم مواد غذایی مصرفی و همچنین نوع مواد خوراکی اشاره کرد.

از مهمترین مواد غذایی که باعث نفخ می‌شوند، می‌توان به حبوبات، انواع کلم، محصولات لبنی، سیر و پیاز، بادام زمینی، کنگر فرنگی، ترب و پیازچه اشاره کرد.

• با عجله غذا خوردن
• حجم غذای بالایی را وارد معده کردن (زیاد غذا خوردن)
• نوشیدن مواد الکلی
• عدم تحمل گلوتن زیاد
• خوردن مواد غذایی با فیبر بالا
• بلعیدن هوا در هنگام غذا خوردن
• بارداری
• اضطراب
• سیگار کشیدن
• نوشیدن مایعات گازدار
• سبزیجات حاوی رافینوز مانند کلم
• نوشیدن مایعات با نی
• تغیرات هورمونی

از دلایل مهم بروز نفخ شکمی در افراد هستند. اما توجه داشته باشید که. درصورت بروز نفخ شکم به دلایل زیر باید به پزشک مراجعه کرد.

• یبوست
• ورم معده و روده
• عدم تحمل غذایی، مانند عدم تحمل لاکتوز
• سندرم روده تحریک پذیر
• بیماری کرون
• بیماری سلیاک
• دیابت
• اختلالات اشتها
• کولیت زخمی یا کولیت اولسروز
• سندرم دامپینگ
• بیماری ریفلاکس معده
• پانکراتیت خود ایمنی
• زخم معده

نفخ معده در دوران بارداری و قاعدگی بسیار طبیعی است و برای اغلب افراد رخ می‌دهد. خوردن بعضی از داروها به طور مثال آنتی بیوتیک و داروی دیابت می‌تواند سبب نفخ معده شوند.

حال که دلایل اصلی نفخ شکم را فهمیدیم باید به سراغ خوراکی‌هایی برویم که باعث نفخ معده در افراد می‌گردند.

انواع نفخ شکم کدامند

بسته به دلایل بروز نفخ شکم، می‌توان انواع مختلفی را برای این مشکل نام برد. به طور مثال نفخ در دوران بارداری، نفخ در افراد سیگاری، نفخ در افراد با رژیم غذایی پر فیبر، نفخ در دوران پریودی، نفخ عصبی، نفخ در افراد دارای روده تحریک‌پذیر و نفخ در کودکان.

در نتیجه، نوع نفخ بستگی شدید به دلیل بروز آن دارد. افراد دارای اضطراب معمولا بعد از مصرف غذا دچار نفخ عصبی می‌شوند.

نفخ شکم اول صبح

بسیاری از متخصصان بر این عقیده هستند، که نفخ شکم در اول صبح می‌تواند، ناشی از بیماری سندرم روده تحریک‌پذیر باشد. با این وجود هنوز دلیل علمی برای بروز این سندرم وجود ندارد. عواملی نظیر استرس، ژنتیک، عفونت روده و مشکلات عصبی از دلایل احتمالی برای سندرم روده تحریک‌پذیر بیان شده است.

از آنجایی که دلیل اصلی برای بروز مشکل سندرم روده تحریک‌پذیر هنوز پیدا نشده، نمی‌توان درمان قطعی برای آن بیان کرد؛ ولی نوشیدن یک لیوان آب ولرم، خوردن صبحانه‌ای با گلوتن و فروکتوز کم، انجام حرکات ورزشی ملایم (مانند یوگا)، نوشیدن اسموتی‌های مقوی و مناسب نیاز هر فرد به جای خوردن صبحانه‌های نفاخ و پرکالری به کاهش نفخ شکمی در اول صبح کمک بزرگی می‌کنند.

نفخ شکم بعد از غذا

خوردن مواد غذایی نفاخ مانند (کلم، پیاز، سیر و حبوبات)، پرخوری، سریع غذا خوردن، نوشیدن مایعات گازدار به همراه غذا، استرس داشتن در هنگام صرف غذا، مصرف غذاهای با گلوتن و فروکتوز بالا، حرف زدن در حین غذا خوردن، خوردن غذاهای خیلی چرب، یبوست، وجود سندرم روده تحریک‌پذیر، سیگار کشیدن قبل یا بعد از صرف غذا و نوشیدن مایعات با نی از دلایل مهم و اساسی نفخ شکم بعد از غذا هستند.

نفخ شکم عصبی

اعصاب به ویژه اعصاب روده و معده نقش بسیار مهمی در کنترل اعمال و بیماری‌های دستگاه گوارش دارند. وجود اختلال در اعصاب این اندام‌ها باعث بروز مشکلات فراوانی در افراد خواهد شد. بیماری‌هایی نظیر سندرم روده تحریک‌پذیر و انسداد روده می‌تواند، بر اثر مشکلات عصبی در سیستم گوارش بروز کند. همین عوامل از عوامل مهم ایجاد نفخ نیز به شمار می‌آیند.

همانطور که در قسمت مقدمه بیان کردیم، مشکلات عصبی را می‌توان جزو مهمترین دلایل بروز نفخ شکمی دانست. افرادی که سیستم گوارش نفاخی دارند، باید از عوامل استرس‌زا و اضطراب‌آور دوری کنند.

نفخ شکم در بارداری

تغییرات هورمونی می‌تواند از دلایل مهم بروز نفخ در دوران بارداری باشد. افزایش سطح هورمون‌های استروژن، پروژسترون و غیره باعث افزایش تراوش اسید معده و کند شدن حرکت روده‌ها می‌شود.

عواملی نظیر بزرگ شدن رحم، شل شدن دریچه مری و یبوست نیز در این دوران به نفخ شکمی می‌انجامد. می‌توان با انجام ورزش‌های مناسب، استفاده از رژیم غذایی اصولی و غیر نفاخ، مصرف وعده‌های غذایی کم حجم در دفعات زیاد، برطرف ساختن یبوست و داشتن استراحت کافی به کاهش نفخ دوران بارداری کمک کند.

• نفخ شکم بارداری از کی شروع می‌شود

نفخ شکم در اوایل بارداری و در هفته‌های اول در مادران باردار قابل لمس است، ولی در هفته ۴ بارداری با آغاز تغییرات شدید هورمونی و تشکیل آندومتر و پوشش اسفنجی در اطراف جنین بیشتر احساس می‌شود.

تغییرات هورمونی باعث ایجاد حالت شلی در عضلات دستگاه گوارش شده و در عبور مواد غذایی با سرعت مناسب اختلال ایجاد می‌کند. با کاهش قدرت عبور مواد غذایی، باکتری‌های مفید بیشتر از هر زمانی برای هضم غذا مورد استفاده قرار می‌گیرند. (تجزیه مواد غذایی توسط باکتری‌های مفید باعث تولید گاز می‌شود). نفخ شکم را می‌توان یکی از کم رنگ‌ترین علائم بارداری نیز دانست.

نفخ شکم در دوران پریودی

از نفخ شکمی می‌توان به عنوان یکی از عوامل سندرم پیش از قاعدگی نام برد. در شروع پریود سطح هورمون‌های بدن تغییر کرده و این تفاوت در سطح استروژن و پروژسترون بدن قبل و در حین پریودی می‌تواند، موجب جذب آب بیشتر توسط سلول‌ها شود. در نتیجه نفخ شکمی اتفاق می‌افتد. مصرف خوراکی‌های ادرارآور و پرهیز از غذاهای پر نمک می‌تواند تا حدودی از نفخ شکمی در این دوران جلوگیری کند.

نفخ شکم بعد از پریودی

بسیاری از مواقع و با گذشت چند روز از آغاز قاعدگی نفخ شکمی کاهش یافته و میزان حجم آب موجود در سلول‌های بدن نیز فروکش می‌کند. در حقیقت نفخ جزو متداول‌ترین عوامل سندرم‌ پیش از قاعدگی است. در صورت ادامه‌دار شدن نفخ حتی بعد از دوران پریودی بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

سخن پایانی 

نفخ شکم جزو مهمترین و فراگیرترین بیماری‌ها و مشکلات دستگاه گوارش به شمار می‌رود. همه افراد با دلایل مختلف از جمله، اضطراب، مصرف مواد غذایی نفاخ، سیگار کشیدن، خوردن مواد خوراکی حاوی فیبر و گلوتن بالا و بارداری در طول زندگی خود چندین بار دچار نفخ شکمی شده‌اند. در صورت بهبود نیافتن این مشکل گوارشی بعد از چندین روز بهتر است، با پزشک در این باره مشورت کرده و داروی مناسبی دریافت کنید.