زیره سیاه یکی از ادویه‌‏های پرطرفدار در سفره‌‏های ایرانی است. از زیره سیاه در طبخ نان و انواع غذاها و همچنین به عنوان ادویه در انواع خورشت استفاده می‌‏شود. اما به راستی فواید زیره سیاه چیست؟ چه مواد پر خاصیت و مغذی در زیره سیاه یافت می‏‌شود؟ چگونه می‌‏توان از خواص زیره سیاه بهره‌‏مند شد؟ آیا محدودیت و عوارضی در استفاده از زیره سیاه وجود دارد؟ برای دریافت پاسخ تمام این سوالات و شناخت دقیق خواص زیره سیاه در ادامه مطلب همراه ما باشید.

فهرست مطالب 

• زیره سیاه چیست

• خواص درمانی زیره سیاه

• نحوه تهیه و استفاده از زیره سیاه

• دوز مصرفی و عوارض جانبی احتمالی

زیره سیاه چیست

زیره به دو نوع کلی وجود دارد؛ زیره سیاه و زیره سبز. معمولا زیره سبز برای زنان و به خصوص درمان دردهای قاعدگی موثر است که در این مطلب از وبسایت سبک زندگی می‌توانید در این باره بخوانید.

زیره سیاه ادویه‏‌ای خاص با طبع خیلی گرم و خشک است که علاوه بر آشپزی، به عنوان داروی گیاهی نیز استفاده می‌‏شود. زیره سیاه در سراسر دنیا یافت می‏‌شود (برای مثال، در غذاهای آلمانی زیره از اهمیت بسیاری برخوردار است) و قیمت چندانی نیز ندارد.

طعم تلخ و خاکی زیره سیاه یادآور طعم شیرین‏‌بیان، گشنیز و رازیانه است. می‌توان در تهیه انواع نان‏‌ها، شیرینی‌‏ها و خوراک‏‌ها از زیره سیاه چه به صورت دانه کامل و چه به صورت آسیاب شده استفاده کرد. در صورت مصرف برای خاصیت درمانی‌‏اش، می‌‏توان زیره سیاه را به چایی یا دمنوش‌‏ها نیز افزود.

زیره سیاه شامل بازه وسیعی از مواد غذایی مورد نیاز بدن است که در وعده غذایی بسیاری از ما کمبود آنها احساس می‌‏شود، مانند آهن، روی، کلسیم و فیبر. علاوه بر مواد مغذی موجود در این ادویه، تحقیقات ثابت کرده است ترکیبات معطر موجود در زیره سیاه فواید بسیاری را برای سلامت بدن از جمله بهبود هضم و گوارش به همراه دارند. در ادامه مطلب با ما همراه باشید تا فواید زیره سیاه، این ادویه شگفت‏‌انگیز را بررسی کنیم.

خواص درمانی زیره سیاه

زیره سیاه از قدیم الایام به دلیل خواص درمانی‏‌اش مورد استفاده قرار می‏‌گرفته است، اما خوشبختانه تحقیقات اخیر نیز فواید زیره سیاه برای سلامت بدن را تایید می‏‌کنند. در ادامه مطلب خاصیت زیره سیاه برای انواع کمبودها و عوارض موجود در بدن را نام می‌‏بریم:

• تحقیقات ثابت کرده‏ است تعدادی از ترکیبات موجود در زیره سیاه، خاصیت آنتی‌ ‏اکسیدانی دارند و به بهبود التهاب کمک می‏‌کنند. التهاب واکنش طبیعی بدن است، اما اگر این التهاب مزمن شود می‌‏تواند منجر به وقوع عارضه‏‌های بسیاری همچون بیماری التهابی روده شود که خود عوارضی همانند زخم، ‏درد روده، دفع گاز، اسهال، فوریت دفع و تحریک بافت گوارشی به همراه خواهد داشت. از فواید زیره سیاه، جلوگیری از این اتفاق است. در نتیجه تحقیقی که روی موش‏‌های مبتلا به بیماری التهابی روده انجام شده است، هم عصاره و هم عرق زیره سیاه در کاهش التهاب بافت روده بزرگ به موثری داروهای مبتنی بر استروئید واقع شده‌‏اند.
• کمک به هضم غذا از دیگر فواید زیره سیاه است. در طول تاریخ همواره از زیره سیاه برای درمان بیماری‏‌های گوارشی همچون سوهاضمه و زخم معده استفاده می‏‌شده است. تحقیقات انجام شده درباره خاصیت زیره سیاه برای مشکلات گوارشی ثابت کرده است که مصرف عرق زیره سیاه موثر است. اما شاید از خودتان پرسید که عرق زیره سیاه برای چیست. عرق زیره سیاه باعث انبساط بافت ماهیچه‏‌ای دستگاه گوارشی شده و عوارض سوهاضمه همچون دفع گاز، روده درد و نفخ را بهبود می‏‌بخشد. تحقیق دیگری پیرامون خواص عرق زیره سیاه نشان داده است عرق زیره سیاه مانع رشد باکتری‏‌های مضر در روده می‏‌شود، اما جلوی رشد باکتری‏‌های مفید روده (که در تولید مواد مغذی، کاهش التهاب، بهبود گوارش، و حمایت از سیستم ایمنی بدن نقش دارند) را نمی‏‌گیرد.
• بهبود سلامت قلب از دیگر فواید زیره سیاه است. پتاسیم موجود در زیره سیاه به حفظ ضربان قلب کمک می‏‌کنند. همچنین با انقباض سرخرگ‌‏ها در پایین آمدن فشار خون موثر است. مصرف به انداه زیره سیاه همچنین به کاهش سطح کلسترول خون کمک می‏‌کند.

• فیبر موجود در زیره سیاه مدت زمان زیادی برای هضم شدن لازم دارد، در نتیجه در مقایسه با دیگر مواد غذایی باعث می‌‏شود برای مدت طولانی‌‏تری احساس سیری کنید. این موضوع باعث می‏‌شود که ریزه خواری در فاصله میان وعده‏‌های اصلی که از بزرگترین علل ابتلا به اضافه وزن و چاقی است کمتر اتفاق بیفتد و  خاصیت لاغرکنندگی زیره را تقویت کند. فیبر موجود در زیره سیاه به ثابت نگه داشتن سطح قند خون در طول روز نیز کمک می‏‌کند.
• خاصیت ضد سرطانی زیره سیاه از دیگر فواید آن است. این دانه معطر سرشار از  انواع ترپن‏ است، ترکیباتی که در انبوهی از گیاهان یافت می‏‌شوند و بوی مخصوصی به آنها می‏‌بخشند. لیمونن، ترپنی که عموما در پوست مرکبات موجود است، در زیره سیاه هم وجود دارد و تحقیقات ثابت کرده‏ است که این ترکیب می‌‏تواند با افزایش تولید آنزیم‌‏های کبدی خاصی که به سم زدایی بدن از مواد سرطان‏‌زا کمک می‏‌کنند تاثیرات ضد سرطانی داشته باشد. زیره سیاه همچنین شامل ترکیب د-کاروون می‌‏شود، ترکیبی که باعث طعم و بوی خاکی زیره می‏‌شود. گفته می‌‏شود د-کاروون موجود در زیره سیاه می‌‏تواند در جلوگیری از ابتلا به سرطان روده بزرگ و همچنین فشار خون بالا موثر واقع شود. همچنین فلونوئید‏های موجود در زیره سیاه همچون لوتئین، کاروتوئن و کریپتوکسانتین، با دفع رادیکال‏‌های آزاد از ما در برابر ابتلا به انواع سرطان محافظت کرده و از ابتلا به بیماری‌‏های عصبی مانند پارکینسون جلوگیری می‏‌کنند.
• برای آن دسته از افرادی که از بیماری کم‏‌ خونی فقر آهن رنج می‌‏برند، برطرف کردن خستگی مفرط و تقویت عملکرد ورزشی از دیگر فواید زیره سیاه است. آهن موجود در زیره سیاه نقش مهمی در سلامت گلول‏‌های قرمز خون بازی می‏‌کند. آهن عضو مهمی از هموگلوبین و میوگلوبین است، پروتئین‏‌هایی که مسئول حمل و انتقال اکسیژن به ماهیچه‏‌های  سراسر بدن هستند. زنان باردار، دختران نوجوان، نوزادان و افرادی که به صورت مرتب خون اهدا می‏‌کنند بیشتر از دیگران در خطر بیماری کم‌‏ خونی مینور و فقر آهن قرار دارند؛ در نتیجه توصیه می‏‌شود این گروه از افراد میزان مناسبی از زیره سیاه را در رژیم غذایی خود قرار دهند.
• بانوان می‌‏توانند برای تسکین دل دردهای  دوران قاعدگی از زیره سیاه استفاده کنند، اما این خاصیت زیره سیاه ممکن است باعث خونریزی و سقط جنین شود و نباید به میزان زیادی مصرف کرد. گفته می‌‏شود مصرف زیره سیاه شیر مادران را نیز افزایش می‌‏دهد، اما توصیه می‏‌شود مادران شیرده نیز با احتیاط فراوان و به میزان اندک زیره مصرف کنند.
• در کنار همه این ویژگی‌‏ها، زیره سیاه مدر و محرک نیز هست و به بهبود سرفه، اسپاسم، عفونت سر و التهاب پوست و همچنین رفع بی‏‌خوابی کمک می‏‌کند.

زیره سیاه در لاغری و کاهش وزن نیز موثر واقع می‏‌شود. طبق تحقیق ۹۰ روزه‏ای که روی ۷۰ زن انجام شده است، آن دسته از افراد که روزانه ۳۰ میلی‌‏لیتر از محلول ده درصد عرق زیره سیاه مصرف کرده بودند شاهد کاهش قابل توجهی در وزن، شاخص توده بدنی و درصد چربی بدن خود بودند که ثابت می‏‌کند کمک به کاهش وزن از دیگر فواید زیره سیاه است. بعضی دانشمندان معتقدند این خاصیت لاغرکنندگی زیره سیاه مربوط به افزایش باکتری‏‌های مفید روده پس از مصرف زیره سیاه است که باعث تنظیم هورمون‌‏ها، بالا رفتن متابولیسم و کاهش اشتها می‏‌شود. در این مطلب از وبسایت سبک زندگی می‌توانید به طور مفصل درباره خواص زیره سیاه برای لاغری بیشتر بخوانید. 

نحوه تهیه و استفاده از زیره سیاه

همانگونه که قبلا به آن اشاره شد، با وجود انواع خاصیت و فایده‏‌های موجود در زیره سیاه، زیره ادویه نایاب و گران قیمتی نیست. از این رو، در اکثر فروشگاه‏‌ها موجود است و امکان خرید آنلاین آن نیز وجود دارد.

بیشترین استفاده زیره سیاه در آشپزی است. استفاده بیش از حد از نمک یا شکر می‌‏تواند منجر به بروز بیماری‏‌هایی همچون فشار خون بالا یا دیابت شود، برای همین بسیاری از افراد، انواع ادویه همچون زیره سیاه را در آشپزی جایگزین نمک و شکر می‏‌کنند.

می‌توان در پخت انواع کیک‏‌ها، شیرینی‌‏ها و کلوچه‏‌ها از زیره سیاه بهره برد. همچنین افزودن زیره سیاه به دسرهایی همچون انواع پای، تارت، مربا، ژله و کاستارد طعمی فلفلی و گرم به دسر می‌‏افزاید. افزودن زیره سیاه به وعده‏‌های غذایی پر ادویه همچون انواع سوپ، خوراک و سس نیز نمی‌تواند خالی از لطف باشد.

برای بهره بردن از فواید زیره سیاه همچنین می‌‏توان از دمنوش‏‌های زیره سیاه استفاده کرد. برای تهیه دمنوش خانگی زیره سیاه، یک قاشق چای‌خوری زیره سیاه را آسیاب کرده و با یک لیوان آب جوش در یک قوری چینی به مدت ۱۰ دقیقه دم کنید. سپس دمنوش را صاف کرده و باب میل خود، با مقداری نبات یا یک قاشق عسل میل کنید.

برای افزایش اثرات مفید دمنوش زیره سیاه، می‌‏توانید آن را همراه با آویشن و زنیان یا دارچین و لیمو عمانی دم کنید. توجه داشته باشید که به علت وجود اسانس و مواد فرار در زیره، اگر زیره آسیاب شده بلافاصله مصرف نشود بخش زیادی از مواد موثر و ترکیبات شیمیایی مفید خود را از دست می‌‏دهد. به همین دلیل از آسیاب کردن مقدار زیادی زیره و نگه داری آن خوددای کنید و ترجیحا در لحظه و به میزان مورد نیاز خود دانه‏‌های زیره سیاه را آسیاب کنید.

با وجود اینکه اکثر مصرف زیره سیاه به صورت خوراکی است، اما می‌توان به صورت موضعی هم از آن استفاده کرد؛ تنها باید توجه داشت که مصرف موضعی آن به اندازه مصرف خوراکی آن برای اکثریت بی‏‌خطر نیست! پوست‏‌های حساس باید در استفاده از روغن یا عرق زیره سیاه احتیاط فراوان به خرج دهند. توصیه می‏‌شود به هیچ وجه از محلول غلیظ عرق زیره سیاه روی پوست استفاده نشود، اما اگر با روغنی همچون روغن زیتون ترکیب شود و یا محلول آن رقیق باشد ۲ (درصد) استفاده موضعی از عرق این گیاه بروی پوست سالم (نه پوست زخمی) برای بهره‌‏مندی از فواید زیره سیاه بلامانع است.

دوز مصرفی و عوارض جانبی احتمالی

برای مصرف زیره سیاه هیچ دوز قطعی‏ مشخص نشده است، اما برخی تحقیقات توصیه می‏‌کنند مصرف روزانه نصف قاشق چای خوری تا یک قاشق غذاخوری (۱ تا ۶.۷ گرم) از دانه‏‌های کامل زیره سیاه در سه وعده مجزا بهترین دوز مصرفی برای بهره‌‏مندی از فواید زیره سیاه بدون به خطر انداختن بدن است.

زیره سیاه با بدن اکثریت افراد سازگاری دارد و عوارض جانبی اندکی در اثر مصرف این ادویه معطر گزارش شده است؛ اما با این حال، چون تحقیقات کافی در این باره انجام نشده است، بهتر است کودکان، زنان شیرده و به خصوص زنان حامله از مصرف زیره سیاه خودداری کنند؛ چراکه گفته می‌‏شود مصرف بیش از اندازه زیره می‌‏تواند منجر به سقط جنین شود.

به علاوه، مصرف زیره سیاه برای افراد مبتلا به اختلال عملکرد کبد یا کیسه صفرا می‏تواند خطرناک باشد، چراکه شواهدی نشان می‌‏دهد مصرف زیره سیاه می‌‏تواند منجر به تخلیه کیسه صفرا شود. توصیه می‏‌شود قبل از مصرف زیره سیاه، با پزشک متخصص خود مشورت کنید.

استفاده بیش از حد از زیره سیاه، به ویژه در کنار استفاده از مکمل‏‌های آهن، می‌‏تواند منجر به جذب بیش از حد آهن شود که برای کسانی که سطح آهن خونشان بالاست، ممکن است خطرناک و دردسرساز باشد.

پایین آوردن قند خون یکی از فواید زیره سیاه است، اما افراد دیابتی باید مراقب این خاصیت زیره سیاه باشند، چرا که ممکن است قند خونشان زیاد از حد پایین بیاید و سلامتشان به خطر بیفتد. اگر دیابت دارید و زیره سیاه مصرف می‏‌کنید، درباره کمتر کردن دوز داروهای کنترل قندتان با پزشک مختصص خود مشورت کنید. در این مطلب از وبسایت سبک زندگی می‌توانید درباره رژیم غذایی دیابت بیشتر بخوانید. 

پایین آمدن قند خون توسط زیره سیاه هنگام جراحی‌‏ها نیز می‌‏تواند دردسرساز شود. تا دو روز قبل از عمل جراحی از مصرف زیره سیاه خودداری کنید تا میزان قند خون هنگام و پس از جراحی به هم نریزد.

سخن پایانی

زیره سیاه، کاربردهای خوراکی و درمانی بسیاری دارد و به افزایش میزان مواد مغذی در بدن کمک کرده و سلامت بدن را بهبود می‏‌بخشد. بهره‌‏مندی از فواید زیره سیاه اما با هزینه زیادی همراه نیست و این ادویه بی‌‏نظیر در انواع فروشگاه‏‌ها یافت می‌شود. اما قبل از مصرف برای بهره‌‏مندی از خواص زیره سیاه حتما با پزشک خود مشورت کنید.