سنگ کیسه صفرا؛ انواع، تشخیص و درمان

کیسه صفرا نقش مهمی در جذب چربی‌های بدن دارد. این عضو کوچک ممکن است به آسانی در معرض انواع مشکلات، همچون سنگ صفرا قرار بگیرد. سنگ صفرا بیماری است که می تواند سایر بیماری‌های مرتبط را ایجاد کند، مانند التهاب کیسه صفرا، انسداد مجاری صفراوی و پولیپ کیسه صفرا.

در صورت عدم تشخیص به موقع و وخامت بیماری، ممکن است سرطان کیسه صفرا، جان بیمار را تهدید کند. از این رو، به شما توصیه می‌کنیم این مطلب را با دقت بخوانید و با انواع راه‌های تشخیص بیماری‌های کیسه صفرا آشنا شوید. به دردهای بدن خود توجه کنید و با تشخیص به موقع و اقدام درست، سلامتی را به خود بازگردانید. 

آنچه در این مطلب می‌خوانید:

کیسه صفرا چیست و چه اهمیتی برای بدن دارد 

کیسه صفرا کدام سمت بدن است

مشکلات کیسه صفرا چیست

سنگ کیسه صفرا

سایر بیماری‌های کیسه صفرا بدون سنگ

بیماری‌های کیسه صفرا با چه نشانه‌هایی همراه است

آزمایش‌های مربوط به تشخیص بیماری‌های کیسه‌ صفرا

درمان مشکلات کیسه صفرا

کیسه صفرا چیست و چه اهمیتی برای بدن دارد 

کیسه صفرا عضوی گلابی شکل است که زیر کبد قرار می‌گیرد و ترکیبی از مایعات، چربی و کلسترول را ذخیره می‌کند. اگرچه وجود کیسه صفرا ضروری نیست، اما وجود آن در هضم چربی‌های بدن نقش دارد. به این صورت که، در پاسخ به سیگنال‌های دریافت چربی از مواد غذایی، کیسه صفرا، مایع صفرا را به روده کوچک منتقل می‌کند تا مواد غذایی موجود در چربی‌ها، مانند ویتامین‌ها و مواد مغذی محلول در چربی شکسته‌شده و به راحتی جذب جریان خون شوند. اگرچه برداشتن کیسه صفرای یک فرد سالم مشکلات جدی را برای دستگاه گوارش ایجاد نمی‌کند، اما فرد پس از عمل برداشتن کیسه صفرا، ممکن است با خطر ابتلا به اسهال و مشکلات هضم چربی روبه‌رو شود. 

کیسه صفرا کدام سمت بدن است

کیسه صفرا عضوی ده سانتی‌متری، کوچک و کیسه‌ای مانند است که در قسمت راست شکم و زیر کبد قرار می‌گیرد. این عضو کوچک و گلابی شکل، صفرا را ذخیره می‌کند. صفرا مایعی است که توسط کبد ایجاد شده و برای هضم آسان چربی‌ها و شکستن مواد غذایی موجود در چربی و هضم آسان آن کاربرد دارد. معمولا افرادی که از مشکلات صفرا رنج می‌برند در قسمت فوقانی راست شکم احساس درد می‌کنند. 

مشکلات کیسه صفرا چیست

افراد ممکن است به دلایل مختلفی دچار مشکلات کیسه صفرا شوند. هر یک از بیماری‌هایی که عملکرد کیسه صفرا را تحت تاثیر قرار دهند به عنوان مشکلات کیسه صفرا به شمار می‌روند. عموما این مشکلات خطرناک نیستند و با انواع روش‌های درمانی برطرف می‌شوند. اما در صورت عفونت‌های شدید، ممکن است مرگ بیمار را به همراه داشته باشد. در ادامه به چندین مورد از بیماری‌های رایج کیسه صفرا می‌پردازیم:

سنگ کیسه صفرا

یکی از رایج‌ترین مشکلات کیسه صفرا، سنگ کیسه صفرا -سنگ صفرا یا کوله لیتیازیس- است. به دلایلی نامشخص، مواد موجود در صفرا می‌توانند در کیسه‌ صفرا به بلور تبدیل شوند و سنگ کیسه‌ صفرا را ایجاد کنند. سنگ صفرا در اصل، رسوبات سختی هستند که در کیسه صفرا تشکیل می‌شوند. این رسوبات ممکن است به مرور زمان گسترش یافته و برای سال‌ها، بدون هیچ نشانه‌ای در کیسه صفرا باقی‌ بمانند. سنگ‌ کیسه‌ صفرا، رایج و معمولا بی‌خطر است و بیمار با احساس درد، تهوع، التهاب یا عفونت از وجود این رسوبات آگاه می‌شود. 

سنگ کیسه صفرا به طور معمول بروز التهاب کیسه صفرا یا کوله‌ سیستیت حاد را در پی خواهد داشت.

آشنایی با شایع‌ترین انواع سنگ کیسه صفرا 

سنگ‌های کیسه صفرا اغلب بسیار کوچک بوده و ابعاد آنها بیش از چند میلی‌متر نیست. البته، این سنگ‌ها می‌توانند تا چند سانتی‌متر نیز بزرگ شوند. برخی افراد در کیسه صفرای خود تنها یک سنگ دارند و برخی چندین سنگ را در کیسه خود حمل می کنند. در نهایت با بزرگ شدن یا افزایش تراکم این سنگ‌ها مسیر منتهی به کیسه صفرا مسدود می‌شود. علاوه بر اندازه و تعداد، یکی دیگر از تفاوت سنگ‌های کیسه صفرا، نحوه شکل‌گیری آنها در بدن است. اغلب سنگ‌های کیسه صفرا به دلیل کلسترول موجود در مایع صفرا شکل می گیرند؛ در همین حال یکی از انواع نادر سنگ کیسه صفرا، نوعی سنگ رنگی است که از بیلی روبینات کلسیم تشکیل می‌شود. بیلی روبینات کلسیم ماده‌ای شیمیایی است که از تجزیه گلبول‌های قرمز خون به وجود می‌آید. 

• انسداد مجاری صفراوی 

هنگامی که سنگ صفرا در مجاری صفراوی ایجاد شود، کلدوکولیتیازیس (choledocholithiasis) اتفاق می‌افتد که در این شرایط سنگ‌های صفرا در گردنه کیسه صفرا یا مجاری صفراوی مانده و کیسه را مسدود می‌کنند. با مسدود شدن مجاری صفراوی، صفرا خارج نمی‌شود و در کیسه باقی می‌ماند. همین اتفاق ممکن است باعث التهاب و عفونت شود و فرد حالت تهوع، تب و لرز، استفراغ و دردهای شدیدی را در وسط شکم تجربه کند. تشکیل سنگ‌ها در مجاری صفراوی باعث عفونت مجاری صفرا خواهد شد. 

• کوله سیستیت یا التهاب کیسه صفرا 

نوع دیگری از التهاب کیسه صفرا یا کوله ‌سیستیت، به دلیل وجود سنگ در کیسه رخ می‌دهد. در موارد غیر حاد، فرد دردهای مزمنی را در قسمت راست شکم، پشت و شانه‌ها احساس می‌کند و گاهی نیز با تهوع همراه می شود. البته سنگ کیسه صفرا، تنها یکی از دلایل به وجود آمدن کوله سیستیت است.

• آبسه کیسه صفرا

تعداد اندکی از مبتلایان به سنگ کیسه صفرا ممکن است آبسه کیسه صفرا یا آمپیم (Empyema) را تجربه کنند. آبسه یا عفونت صفرا ترکیبی از گلبول‌های سفید خون، باکتری‌ها و بافت‌های مرده است که گسترش عفونت یا همان آبسه، شکم درد شدیدی را به دنبال خواهد داشت. عدم تشخیص و درمان بیماری آمپیم به گسترش عفونت درتمام بدن منجر شده و زندگی فرد را با خطر جدی مواجه می‌کند.  

• انسداد کیسه صفرا 

این امکان وجود دارد که سنگ کیسه صفرا وارد روده شده و آن را مسدود کند. این وضعیت نادر، به عنوان انسداد کیسه صفرا (Gallstone ileus) شناخته شده و ممکن است کشنده باشد. این مشکل در میان گروه‌های سنی بالای ۶۵ سال رواج بیشتری دارد.

• پاره شدن کیسه صفرا

اگر سنگ کیسه صفرا برای طولانی مدت درمان نشده و نادیده گرفته شود، ممکن است به پاره شدن کیسه صفرا منجر شود. در صورت پارگی یا سوراخ شدن کیسه صفرا و عدم تشخیق به موقع، کیسه صفرا عفونت کرده و این عفونت به شکلی خطرناک و گسترده بخش زیادی از حفره شکمی را در برگیرد. چنین شرایطی ممکن است مرگ فرد را در پی داشته باشد. 

سایر بیماری‌های کیسه صفرا بدون سنگ

از دیگر انواع بیماری‌ های کیسه صفرا می‌توان به بیماری‌های کیسه صفرا بدون سنگ اشاره کرد که انواع مختلفی دارند، از جمله: 

• التهاب کیسه صفرا 

التهاب کیسه صفرا یا کوله ‌سیستیت (Cholecystitis) ممکن است به صورت حاد (کوتاه مدت) یا مزمن (طولانی مدت) بروز کند. کوله ‌سیستیت به دلایل مختلفی رخ می‌دهد، از جمله سنگ کیسه صفرا، وجود تومور و انسداد مجرای صفری به دلیل پیچ خوردن یا ایجاد جوش. بیماری کوله سیستیت بدون سنگ در مرحله حاد، در بیماران شدیدا بدحال با دردهای مزمن به چشم می‌خورد که در صورت تکرار حملات کوتاه مدت و تعدد آنها، دیواره کیسه صفرا ملتهب می‌شود. در نتیجه این عضو به تدریج ضعیف شده و قادر به انجام عملکرد صحیح نخواهد بود.

• پولیپ کیسه صفرا

رشد غیر طبیعی بافت‌ها را پولیپ می‌نامند و به طور معمول، خوش‌خیم یا غیر سرطانی هستند. در اغلب موارد، پولیپ کیسه صفرا کوچک و بی‌خطر بوده و نیازی به جراحی ندارد. با وجود این، پولیپ‌های بزرگ‌تر از حد معمول، پیش از آن که سرطان یا مشکلات دیگری ایجاد کنند، باید جراحی شده و از بدن خارج شوند.

• تجمع کلسیم در کیسه صفرا 

کیسه صفرای سالم دارای دیواره‌هایی عضلانی است. با گذشت زمان، ممکن است کلسیم بر دیواره کیسه صفرا رسوب کرده و آن را سخت و محکم کند. در این حالت، دیواره کیسه صفرا مانند چینی، سخت و شکننده می‌شود و به همین دلیل برخی به این شرایط بیماری، کیسه صفرای چینی یا پورسلین می‌گویند. دچار شدن به این مشکل به معنای قرار گرفتن در معرض خطر ابتلا به سرطان کیسه صفراست.

• سرطان کیسه صفرا

سرطان کیسه صفرا از انواع نادر سرطان است که در صورت عدم تشخیص و درمان می‌تواند به سرعت در خارج از کیسه صفرا گسترش یافته و پخش شود.

سرطان کیسه‌ صفرا

هرچند نادر، ولی کیسه‌ صفرا می‌تواند دچار سرطان شود. تشخیص این نوع سرطان دشوار است و معمولا در مراحل شدت بیماری، تشخیص داده می‌شود. گفتنی است سرطان کیسه صفرا، نشانه‌هایی همچون بیماری سنگ صفرا دارد و به همین دلیل در مراحل اولیه بیماری، فرد از ابتلای به سرطان آگاه نیست.

بیماری‌های کیسه صفرا با چه نشانه‌هایی همراه است

انواع مختلف بیماری‌های کیسه صفرا دارای نشانه‌های یکسانی هستند و تشخیص تفاوت‌های آن به ندرت اتفاق می‌افتد. از جمله: 

• درد: درد یکی از شایع‌ترین علامت‌های وجود مشکل در کیسه صفرا به شمار می‌رود و به طور معمول در بخش میانی سمت راست حفره شکمی بروز می‌کند. درد حاصل از مشکلات کیسه صفرا می‌تواند خفیف و متناوب بوده یا شدید و مکرر باشد. در برخی موارد، درد به بخش‌های دیگری از قبیل، کمر یا قفسه سینه نیز سرایت می‌کند. 
• حالت تهوع یا استفراغ: حالت تهوع و استفراغ از شایع‌ترین علائم همه انواع مشکلات کیسه صفرا به شمار می‌روند. با این حال، بازگشت اسید به مری و گاستریت یا ورم معده تنها بیماری‌های مزمنی هستند که ممکن است مشکلات گوارشی را به دنبال داشته باشند. 
• تب و لرز: لرز و تب ممکن است در اثر عفونت ایجاد شوند. اگر بخشی از بدن شما دچار عفونت شده باشد، بهتر است پیش از بدتر شدن اوضاع به فکر درمان باشید. اگر عفونت مزمن شود یا در سایر بخش‌های بدن گسترش یابد حیات فرد را با خطر جدی مواجه می‌کند.
• اسهال مزمن: اگر حداقل به مدت سه ماه، بیش از چهار بار در روز احساس دفع و حرکات روده را تجربه کرده‌اید، بهتر است بدانید که ممکن است به یکی از بیماری‌های مزمن کیسه صفرا دچار شده باشید.
• یرقان (زردی): زردی پوست یا یرقان ممکن است در اثر مسدود شدن مجاری صفراوی یا در صورت وجود سنگ در آن اتفاق افتاده باشد. مجرای صفراوی، مسیری است که از کیسه صفرا آغاز شده و به روده کوچک منتهی می‌شود.
• مدفوع یا ادرار غیرمعمول: مدفوع با رنگی روشن‌تر از حد معمول و ادرار تیره‌ ممکن است نشان دهنده انسداد مجرای صفراوی باشد.

آزمایش‌های مربوط به تشخیص بیماری‌های کیسه‌ صفرا

برای تشخیص کیسه صفرا، راه‌های متفاوتی وجود دارد که با توجه به شرایط بیمار، انجام می‌شوند. برخی از راه‌های تشخیص با معاینه‌های سطحی قابل تشخیص است، در حالی که برخی دیگر، آزمایش‌های متعدد و دقیق‌تری را طلب می کند. به طور کلی، در تشخیص بیماری‌های کیسه صفرا و سنگ صفرا، این روش‌ها کاربرد دارد: 

• سونوگرافی شکمی: آزمایشی غیر‌تهاجمی است که در آن یک مبدل روی پوست، امواج صوتی با فرکانس بالا را به بافت شکمی ارسال می‌کند. سونوگرافی آزمایشی عالی برای تشخیص سنگ کیسه‌ صفرا و بررسی التهاب دیواره کیسه‌ صفراست.
• اسکن ‌راديونوکلئيد HIDA (کوله‌سینتی‌گرافی): در این آزمایش پزشکی هسته‌ای، با تزريق داخل وريدى ماده راديونوکلئيد، وضعیت صفرا را بررسی می‌کنند. اگر اسکن نشان دهد که صفرا از کبد به کیسه‌ صفرا نمی‌رسد، بیماری کوله‌ سیستیت یا التهاب کیسه صفرا محتمل است.
• کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد اندوسکوپیک (ERCP): یک لوله قابل‌انعطاف از راه دهان و از میان معده، داخل روده کوچک می‌شود؛ پزشک می‌تواند از طریق این لوله داخل شکم را ببیند و رنگ را به سیستم مجرا‌های صفراوی تزریق کند. ابزار‌های جراحی بسیار کوچک می‌توانند برای درمان برخی انواع سنگ کیسه‌ صفرا در این روش به‌کار گرفته‌شوند.
• کلانژیوپانکراتوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRCP): نوعی اسکن ام‌آر‌آی (MRI) که تصویری با وضوح بالا از مجرا‌های صفراوی، لوزالمعده (پانکراس) و کیسه‌صفرا می‌گیرد. تصاویر گرفته شده با این روش می‌توانند به‌عنوان راهنمایی برای آزمایش‌ها و درمان‌های بیشتر به‌کار گرفته شوند.
• سونوگرافی آندوسکوپیک: یک مبدل کوچک سونوگرافی در انتهای لوله‌ای قابل‌انعطاف از راه دهان داخل روده کوچک می‌شود. این روش می‌تواند به تشخیص سنگ مجاری صفراوی و پانکراتیت صفراوی کمک کند.
• پرتو‌نگاری اشعه ایکس شکمی: هرچند این روش می‌تواند برای تشخیص بیماری‌های دیگر ناحیه شکم به‌کار رود، معمولا پرتونگاری اشعه ایکس نمی‌تواند بیماری‌های کیسه‌ صفرا را تشخیص دهد و فقط برای تشخیص سنگ صفرا کاربرد دارد.

در اغلب موارد نشانه‌های مشکلات کیسه صفرا  به صورت متناوب و گاه و بی‌گاه بروز کرده و سپس، برطرف می‌شوند. با وجود این، آشکار شدن آن‌ها ممکن است حاکی از وجود مشکلی جدی باشد. اقدام به موقع و مراجعه به پزشک می‌تواند از ایجاد مشکلات جدی‌تر این بیماری‌ها پیشگیری کند. بنابراین، در صورت مواجه شدن با علائم زیر هر چه زودتر به پزشک مراجعه کرده و روند درمان را آغاز کنید:
دردهای حفره شکمی که بیش از پنج ساعت به طول انجامند
یرقان یا زردی
مدفوع کم‌رنگ
همراه بودن هر یک از موارد فوق با عرق کردن، تب و لرز (حتی درجات پایین)

درمان مشکلات کیسه صفرا

مشکلات کیسه صفرا انواع مختلفی دارد و بدیهی است نوع درمان هر کدام با دیگری متفاوت باشد. به خصوص درمان سنگ صفرا که با توجه به اندازه، نوع و موقعیت سنگ ممکن است درمان‌های متفاوتی را طلب کند. به طور کلی، درمان سنگ صفرا می‌تواند این موارد را شامل شود: 

• سنگ شکنی یا لیتوتریپسی با موج شوک درمانی خارج از بدن (lithotripsy): لیتوتریپسی، روشی است که از امواج برای شکستن و جدا کردن سنگ کیسه صفرا و سایر جرم‌ها استفاده می‌کند. در این روش، امواج را با انرژی زیاد از طریق دستگاهی از میان دیواره شکم به بدن ارسال می‌کنند تا سنگ‌های کیسه صفرا را بشکند. در این روش، اگر فقط تعدادی سنگ کوچک در کیسه صفرا باشد، سنگ‌شکنی بهتر عمل می‌کند.

• لاپاراسکوپی صفرا یا کوله‌ سیستکتومی: جراح، کیسه‌ صفرا را با روش لاپاراسکوپی (چند برش کوتاه) یا لاپاراتومی (جراحی باز با برش‌های بزرگ‌تر) خارج می‌کند. در این روش، جراحی به دو صورت انجام می‌شود: 

  • عمل کیسه صفرا برای از بین بردن سنگ کیسه صفرا
  • عمل جراحی برای برداشتن کل کیسه صفرا
• اورسودوکسی کولیک اسید: اورسودزوكسي كوليك اسيد و كنودزوكسي كوليك اسيد (كنوديول يا CDCA ) برای انحلال سنگ‌های کلسترولی به بیمار توصه می‌شود. برای افراد مبتلا به سنگ کیسه‌ صفرا که نمی‌توانند جراحی انجام دهند، این داروها گزینه‌های مناسبی مناسبی هستند و می‌توانند به حل‌شدن سنگ‌های کلسترولی کیسه‌ صفرا کمک و علائم آن را کم کنند. همچنین، به برخی از بیماران، داروی خوراکی فنوتیول نیز تجویز می‌شود. 
• تزریق دارو: تزریق دارو، روش نادری است که در آن دارو به صورت مستقیم به داخل کیسه صفرا تزریق می‌شود تا سنگ‌ کیسه صفرا را از بین ببرد. یکی از این داروها متيل تربوتيل است که به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد.

علاوه بر درمان سنگ صفرا، برای درمان سایر مشکلات کیسه صفرا این راهکار‌ها نیز به کار گرفته می‌شوند: 

• شیمی‌درمانی و پرتو‌درمانی: پس از جراحی برای سرطان کیسه ‌صفرا، شیمی‌درمانی و پرتو‌درمانی برای جلوگیری از بازگشت بیماری توصیه می‌شود. 
• تجویز آنتی‌بیوتیک: بیماری کوله‌سیستیت می‌تواند همراه با عفونت باشد. هرچند معمولا آنتی‌بیوتیک‌ها کوله‌سیستیت را درمان نمی‌کنند، ولی می‌توانند از گسترش عفونت جلوگیری کنند.
•  استفاده از برخی مسکن‌های بدون نسخه (OTC) مانند ایبوپروفن 
• داروهای مسکن تجویزی مانند مورفین و هیدروکدون

حتما بخوانید: همه چیز درباره مدیریت عوارض جانبی داروها

بهتر است بدانید که همه انواع مشکلات کیسه صفرا نیازمند درمان‌های پزشکی نبوده و گاه می‌توان برای از بین بردن درد از داروهای طبیعی، مسکن‌ها یا روش‌هایی از قبیل انجام برخی حرکات ورزشی و کمپرس گرم استفاده کرد. علاوه بر این، تبعیت از رژیم غذایی خاص و رعایت برخی موارد نیز ممکن است در بهبود مشکلات کیسه صفرا موثر بوده و مفید واقع شود. در ادامه چند پیشنهاد برایتان آورده‌ایم که می‌تواند برای شما مفید باشد: 

مواد غذایی تشدید کننده بیماری‌های کیسه صفرا عبارتند از:

• مواد غذایی دارای چربی‌های اشباع نشده (ترانس) و سایر چربی‌های ناسالم
• مواد غذایی فرآوری شده
• کربوهیدرات‌های تصفیه شده نظیر نان سفید و شکر

به جای آن، بهتر است مواد زیر را در رژیم غذایی خود بگنجانید:

• میوه و سبزیجات با فیبر بالا
• قهوه برای کاهش خطر ابتلا به انواع بیماری‌های مربوط به کیسه صفرا، مانند سنگ کیسه صفرا
• مواد غذایی سرشار از کلسیم مانند لبنیات کم چرب و سبزیجات دارای برگ سبز تیره
• مواد غذایی حاوی ویتامین ث از قبیل انواع توت
• مواد غذایی حاوی پروتئین‌های گیاهی نظیر حبوبات و عدس
• مواد غذایی حاوی چربی‌های سالم مانند آووکادو 

اگر بیماری کیسه صفرا یا لوزالمعده دارید خواندن این مطلب را به شما توصیه می‌کنیم : ۱۳ غذای کم‌ چرب که برای سلامتی شما مفیدند 

درمان بیماری‌های کیسه صفرا دشوار نیست و به راحتی درمان می‌شوند. حتی در صورت انجام عمل جراحی و خارج کردن کامل کیسه صفرا، فرد می‌تواند بدون مشکل به زندگی خود ادامه دهد. البته توصیه می‌شود که از خوردن چربی‌های ناسالم خودداری کرده و رژیم غذایی سالمی را برگزیند.