آندومتریوز نوعی اختلال است که در آن بافتی مشابه پوشش داخلی رحم تشکیل شده و در خارج از حفره رحم رشد می‌کند. به پوشش داخلی رحم آندومتر گفته می‌شود. آندومتریوز هنگامی اتفاق می‌افتد که بافت آندومتر روی تخمدان، روده و بافت‌های لگن رشد کند. گسترش بافت آندومتر به خارج از ناحیه لگن شما غیرمعمول است، اما غیرممکن نیست. تغییرات هورمونی چرخه قاعدگی بر روی این بافت‌ها که در خارج از محل خود رشد کرده‌اند تاثیر گذاشته و ایجاد درد می‌کند. این بافت به رشد خود ادامه داده، پس  از مدتی و بعد از تجزیه شدن درون لگن و روی تخمدان گیر افتاده و جایی برای رفتن ندارد. بافت محبوس شده باعث ایجاد سوزش، زخم، چسبندگی بافتی، درد شدید در دوران قاعدگی و مشکلات باروری خواهد شد. رشد آندومتریوز بر روی تخمدان و دیگر نواحی دستگاه تولید مثل موجب ایجاد کیست آندومتریوز می‌شود. کیست اندومتریوما یک بیماری شایع است که حدود ۱۰ درصد از زنان به آن مبتلا هستند. در ادامه مطلب به بررسی این موضوع بیشتر می‌پردازیم. 

فهرست مطالب 

• علت ابتلا به آندومتریوز چیست
• علائم آندومتریوز
• مراحل آندومتریوز
• راه‌‌های تشخیص آندومتریوز
• درمان آندومتریوز
• عوارض آندومتریوز
• عوامل موثر در افزایش خطر کیست آندومتریوز
• آیا کیست آندومتریوز نوعی سرطان است
  • آیا آندومتریوز باعث مرگ می‌شود؟
  • آیا آندومتریوز باعث نازایی می‌شود؟
  • آیا  آندومتریوز باعث سقط جنین می‌شود؟
  • آیا آندومتریوز سرطان است؟

علت ابتلا به آندومتریوز چیست

در یک چرخه قاعدگی منظم، پوشش داخلی رحم از بین رفته و خون و ترشحات از طریق دهانه رحم و واژن خارج می‌شود. هنوز علت دقیق آندومتریوز و کیست آندومتریوز مشخص نیست. یکی از قدیمی‌ترین نظریه‌ها در این زمینه بیان می‌کند که هنگام قاعدگی خون و ترشحات به جای خروج از واژن از طریق لوله‌های رحمی به داخل حفره لگن باز می‌شود.

نظریه دیگر بیان می‌کند که به دلیل اینکه سلول‌های ناحیه شکم نتیجه رشد سلول‌های جنینی بوده و چون این سلول‌ها توانایی تغییر شکل دارند مانند سلول‌های آندومتر عمل کرده و در نهایت ایجاد کیست آندومتریوز می‌کند. این سلول‌ها جا‌به‌جا شده و بر روی دیواره لگن، مثانه، تخمدان‌ها و راست روده می‌نشینند. در طول چرخه قاعدگی و به دلیل ترشح هورمون‌ها شروع به رشد نموده، ضخیم شده و خونریزی می‌کند.

علت دیگری که برای کیست آندومتریوز مطرح می‌شود مربوط به انتقال سلول‌های آندومتر به خارج از رحم از طریق سیستم لنفاوی است.

برخی از محققان اعتقاد دارند که رشد آندومتر در خارج محیط خود ناشی از عوامل محیطی مثل سموم بوده و امکان انتقال از طریق ژنتیک را نیز دارد. این بدین معنی است که ممکن است سوابق خانوادگی در کیست آندومتریوز موثر باشد. با توجه به این موضوع غربالگری و معاینات منظم بعد از سن بلوغ باید برای فرزندان در اولویت قرار گیرد.

علائم آندومتریوز

علائم این عارضه در زنان مختلف متفاوت بوده و دارای درجات خفیف، متوسط و شدید است. شدت درد، مرحله و وضعیت بیماری را مشخص نمی‌کند، چرا که ممکن است به نوع خفیف بیماری مبتلا باشید اما در هر صورت، درد شدیدی را تجربه می‌کنید.

شایع‌ترین علامت کیست آندومتریوز درد لگن است. همچنین ممکن است هر یک از علائم زیر را نیز تجربه کنید:

• دوره‌های قاعدگی دردناک
• احساس درد در ناحیه تحتانی شکم قبل و در هنگام قاعدگی
• گرفتگی عضلات در دوره قاعدگی
• خونریزی‌های شدید و غیر طبیعی در دوره قاعدگی
• ناباروری
• درد پس از رابطه جنسی
• احساس درد و ناراحتی در روده هنگام دفع
• کمر درد در حین دوره قاعدگی

البته هرگونه بی‌نظمی در چرخه قاعدگی نشان دهنده کیست آندومتریوز نیست. برای فهم بهتر در این باره، می‌توانید قاعدگی نامنظم را در وبسایت سبک زندگی بخوانید. نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشید این است که گاهی برخی از زنان هیچ علامتی را تجربه نمی‌کنند.

باتوجه به این موضوع پس چگونه باید به وجود کیست آندومتریوز پی ببرید؟ پاسخ به این سوال در مراجعه مداوم و دوره‌ای به دکتر زنان و تحت معاینه قرار گرفتن نهفته است، به خصوص زمانی که هر یک از علائم بالا را تجربه کرده‌اید.

مراحل آندومتریوز

آندومتریوز دارای ۴ مرحله است:

• حداقلی: در این مرحله زخم‌های کوچک و بافت آندومتریوز با ابعاد کم بر روی تخمدان وجود دارد. همچنین ممکن است که در حفره لگن یا اطراف آن التهاب وجود داشته باشد.
• خفیف: در این مرحله بیماری نسبت به مرحله قبل کمی پیشرفت کرده و عمق آندومتریوز داخل تخمدان بیشتر خواهد شد.
• متوسط: نفوذ آندومتریوز درون بافت تخمدان در این مرحله پیشرفته‌تر شده و ضایعات بیشتری از خود به جای خواهد گذاشت. درد، خونریزی و دیگر علائم در این مرحله شدیدتر خواهند شد.
• شدید: بدترین حالت آندومتریوز این مرحله است که شامل نفوذ عمیق در لگن و تخمدان می‌شود. در این مرحله درون روده و لوله‌های فالوپ زخم و جراحت شدید ایجاد می‌شود.

گفتنی است یکی از انواع کیست آندومتریوز، کیست آندومتروما یا کیست شکلاتی است که درباره شدت خطرناک بودن آن می‌توانید به وبسایت سبک زندگی مراجعه کنید. 

راه‌‌های تشخیص آندومتریوز

علائم آندومتریوز شبیه به علائم بیماری‌هایی مانند کیست تخمدان و بیماری التهابی لگن است. تشخیص دقیق این عارضه احتیاج به معاینه توسط پزشک دارد که شامل مراحل زیر است:

• بررسی تاریخچه خانوادگی: بررسی علائم و سوابق خانوادگی شما در این زمینه می‌تواند به پزشک در ارزیابی کلی از سلامت شما و اینکه تا چه حد در معرض خطر هستید کمک کند.
• معاینه بدنی: معاینه لگن، شکم و رحم مرحله بعدی است. پزشک در طول معاینه با لمس نقاط مختلف شکم و کمر شما وجود کیست آندومتریوز را بررسی می‌کند.
• سونوگرافی: در مرحله بعدی پزشک از سونوگرافی ترانس واژینال یا سونگرافی شکمی استفاده خواهد کرد. هر دو سونوگرافی تصاویری از اندام تناسلی شما تهیه می‌کنند که به پزشک کمک در شناسایی کیست‌ها کمک می‌کند.
• لاپاراسکوپی: تنها روش مشخص برای شناسایی آندومتریوز مشاهده مستقیم آن است. این کار توسط یک عمل جرائی جزئی به نام لاپاراسکوپی انجام می‌گیرد. پس از تشخیص، با همین روش می‌توان بافت را خارج کرد.

درمان آندومتریوز

در صورت پیشرفت آندومتریوز و افزایش شدت علائم زندگی فرد مختل می‌شود. باید بدانید که این عارضه درمانی ندارد، اما علائم آن قابل کنترل است. گزینه‌های پزشکی مختلفی برای کمک به کاهش علائم و مدیریت عوارض وجود دارد. معمولا افراد مبتلا به این عارضه پاسخ متفاوتی به گزینه‌های درمانی می‌دهند و باید باتوجه به شرایط بهترین درمان برای شما انتخاب شود. گزینه‌های درمان آندومتریوز عبارتند از:

• مسکن: داروهای ضد درد مانند ایبوپروفن می‌توانند در کاهش درد ناشی از این عارضه تاثیر گذار باشند.
• هورمون درمانی: مصرف هورمون گاهی در تسکین درد و جلوگیری از پیشرفت آندومتریوز موثر هستند. هورمون درمانی به بدن کمک می‌کند تغییرات هورمونی ماهانه که موجب رشد بافت در هنگام ابتلا به آندومتریوز می‌گردد را تنظیم کند.
• پیشگیری از بارداری به وسیله هورمون: قرص‌های ضد بارداری علاوه بر کاهش درد ناشی از آندومتریوز، باعث جلوگیری از رشد و تجمع بافت آن نیز می‌شود. مدروکسی پروژسترون که برای توقف قاعدگی استفاده می‌شود، رشد آندومتر را متوقف کرده و سایر علائم را تسکین می‌بخشد. البته این دارو به دلیل داشتن عوارضی مثل افزایش وزن، افسردگی و تاثیر بر بازسازی و ترمیم استخوان ممکن است اولین انتخاب نباشد اما گاهی چاره‌ای نیست و باید از آن استفاده کرد.
• دانازول: این دارو برای جلوگیری از قاعدگی و کاهش علائم آن استفاده می‌شود. هنگام استفاده از این دارو بیماری متوقف نشده اما علائم آن تسکین می‌یابد.
• جراحی: این نوع درمان برای زنانی است که می‌خواهند باردار شوند یا درد شدیدی را تجربه کرده و درمان هورمونی برای آن‌ها موثر نیست. هدف از جراحی برداشتن یا از بین بردن آندومتر بدون آسیب رساندن به اندام‌های تناسلی است. برای این منظور از لاپاراسکوپی استفاده می‌گردد. امروزه شکاف‌های کوچیکی بر روی شکم ایجاد کرده و یا با استفاده از لیزر اقدام به از بین بردن بافت می‌کنند.
• هیسترکتومی: این روش به عنوان آخرین گزینه در نظر گرفته می‌شود و به ندرت زمانی که بدن به سایر روش‌ها پاسخی ندهد از آن استفاده می‌شود. در این جراحی پزشک اقدام به برداشتن رحم، دهانه رحم و تخمدان‌ها می‌کند، چرا که آن‌ها باعث ترشح استروژن شده که این هورمون از عوامل رشد بافت آندومتر است.

عوارض آندومتریوز

اصلی‌ترین عارضه کیست آندومتریوز و بارداری است. ۳۰ تا ۴۰ درصد زنان مبتلا به آندومتریوز در بارداری مشکل دارند. مصرف دارو در حل مشکلات به وجود آمده در بارداری موثر نیستند. برخی از زنان پس از خارج کردن بافت آندومتر امکان بارداری داشته‌اند. از آنجایی که علائم این عارضه با گذشت زمان تشدید خواهد شد اگر تصمیم به بچه‌دار شدن دارید، باید پس از تشخیص به این موضوع فکر کرده و برای آن برنامه‌ریزی کنید. در این مطلب از وبسایت سبک زندگی درباره کیست آندومتریوز و بارداری بیشتر بخوانید. 

از دیگر عوارض کیست آندومتریوز درد‌های مزمن، افسردگی، اضطراب و درگیری‌های ذهنی است.

عوامل موثر در افزایش خطر کیست آندومتریوز

اطلاع از عوامل خطرساز در زمینه این عارضه به شما کمک می‌کند تا ببینید آیا مستعد ابتلا به این بیماری هستید یا خیر و چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید.

• سن: زنان در هر سنی در معرض آندومتریوز هستند. این عارضه معمولا در زنان بین ۲۵ تا ۴۰ سال شیوع بیشتری دارد اما علائم از زمان بلوغ نیز می‌توانند خود را نشان دهند.
• سابقه خانوادگی: امکان افزایش خطر ابتلا به آندومتریوز در صورت وجود سابقه خانوادگی وجود دارد. در این زمینه با پزشک صحبت کرده و آزمایش‌های غربالگری را انجام دهید.
• بارداری: بارداری ممکن است به طور موقت علائم آندومتریوز را کاهش دهد. زنانی که بچه‌دار نشده‌اند بیشتر در معرض ابتلا به این عارضه هستند. با این وجود آندومتریوز در زنانی که بچه‌دار شده‌اند نیز ممکن است رخ دهد.
• قاعدگی: اگر در قاعدگی خود مشکلی دارید و یا حالات غیر طبیعی تجربه می‌کنید حتما به پزشک مراجعه کنید. دوره‌های سنگین و طولانی قاعدگی، درد غیر طبیعی و زیاد، خونریزی شدید و طولانی از مواردی است که باید به آن توجه کنید.

آیا کیست آندومتریوز نوعی سرطان است

مطالعات مختلفی برای یافتن پاسخ این سوال صورت گرفته است. انجمن تولید مثل و جنین شناسی اروپا می‌گوید که آندومتریوز باعث سرطان نمی‌شود هرچند که برخی از انواع سرطان در کسانی که این عارضه را تجربه کرده‌اند، دیده می‌شود. در ادامه به بررسی اثر این عارضه بر هر یک از سرطان‌ها زنان خواهیم پرداخت.

• سرطان آندومتری: سرطان آندومتر، که به نام سرطان رحم نیز آن را می‌شناسیم از ناحیه آندومتر شروع می‌شود. در یک مطالعه در سال ۲۰۱۵ که به بررسی ارتباط بین سرطان آندومتر و آندومتریوز پرداخت، مشخص شد از بین شرکت کنندگان ۰.۷ درصد در طی ۱۰ سال پس از ابتلا به آندومتریوز به سرطان آندومتر مبتلا شده‌اند.
• سرطان تخمدان: طی یک بررسی در سال ۲۰۱۷ در رابطه با ارتباط سرطان تخمدان با آندومتریوز مشخص شد به دلیل وجود سطح بالای استروژن و التهاب مزمن احتمال ابتلا به سرطان تخمدان در این دسته افراد بیشتر است. لازم به ذکر است که اگرچه سرطان تخمدان بیشتر در زنانی که آندومتریوز را تجربه می‌کنند رخ می‌دهد اما هنوز هم خطر ابتلا به این نوع سرطان در طول زندگی پایین است.
• سرطان پستان: سرطان سینه این نوع سرطان شایع‌ترین نوع سرطان زنان است. در یک بررسی در سال ۲۰۱۶ مشخص شد رابطه قطعی بین آندومتریوز و سرطان پستان وجود ندارد، اگرچه امکان وجود ارتباط به دلیل تغییرات هورمونی همچنان به قوت خود باقی است. در این مطلب می‌توانید درباره راه‌های پیشگیری از سرطان سینه بیشتر بخوانید. 

پرسش‌های رایج

آیا آندومتریوز باعث مرگ می‌شود؟

این بیماری کشنده محسوب نمی‌شود با این حال عوارض ناشی از آن می‌تواند بر روی کیفیت زندگی شما تاثیر بگذارد.

آیا آندومتریوز در بارداری خطرناک است؟

داشتن آندومتریوز در طول بارداری ممکن است این دوره و زایمان را برای شما دشوارتر از زنان عادی نماید. همچنین ابتلا به این عارضه در طول دوره بارداری خطر ابتلا به عوارض ناشی از بارداری را افزایش می‌دهد.

آیا آندومتریوز باعث نازایی می‌شود؟

این موضوع ارتباط مستقیمی با سطح بیماری شما دارد. معمولا ۷۰ درصد افرادی که به آندومتریوز خفیف مبتلا هستند بدون نیاز به کمک و بدون مشکل خاصی باردار می‌شوند. هرچه سطح بیماری شما پیشرفته‌تر باشد احتمال مشکل در بارداری و نازایی بیشتر می‌شود.

آیا  آندومتریوز باعث سقط جنین می‌شود؟

زنان مبتلا به آندومتریوز به دلیل اینکه بارداری سختی را تجربه می‌کنند امکان سقط جنین بالاتری را نیز دارند. یک مطالعه روی ۱۵ هزار نفر نشان داده که ابتلا به این عارضه ۷۶ درصد خطر سقط جنین را افزایش می‌دهد.

آیا آندومتریوز سرطان است؟

پاسخ این سوال خیر است. آندومتریوز سرطان نیست اما تحقیقات نشان داده با سرطان‌های زنانه مثل سرطان رحم، سینه و تخمدان در ارتباط است. این ارتباط به دلیل تغییرات در هورمون‌های زنانه است.

سخن پایانی

همانطور که متوجه شده‌اید کیست آندومتریوز یک بیماری مزمن بوده که هیچ درمانی ندارد و علت به‌وجود آمدن آن نیز هنوز مشخص نیست. با این حال این بدین معنی نیست که نمی‌توان با آن زندگی کرد. با تشخیص به موقع و مشاوره با پزشک نه تنها می‌توانید علائم آن را کاهش دهید بلکه بدون ایجاد مشکل خاصی به زندگی روزمره خود نیز خواهید پرداخت.