رفلاکس نوزاد عموما موضوع نگران‏ کننده‏‌ای نیست و با بزرگ شدن کودک رفع می‏‌شود؛ اما اگر رفلاکس معده نوزاد به حدی باشد که باعث استفراغ بیش از اندازه، ناراحتی و بی‏قراری یا کاهش وزن و رشد ناقص کودک شود، می‏‌تواند نشان‏ دهنده بیماری معده یا ریفلاکس گاستروازوفاژیال‏ (GERD) باشد که در آن، فرد بیشتر از میزان طبیعی دچار رفلاکس معده می‏‌شود. با ما در این مقاله از وبسایت سبک زندگی همراه باشید تا با چیستی، علل، علائم و راه‏‌های بهبود و درمان رفلاکس معده نوزاد دلبند خود آشنا شوید.

فهرست مطالب

• رفلاکس و شیر نخوردن نوزاد 

• علت رفلاکس معده نوزاد چیست

• علائم رفلاکس در نوزادان 

• آیا رفلاکس معده نوزاد با گذر زمان برطرف می‏شود

• رفلاکس معده نوزاد چگونه تشخیص داده می‏شود

• برای درمان رفلاکس معده نوزاد چه راه ‏هایی وجود دارد

• آیا جراحی برای درمان رفلاکس نوزاد روش مناسبی است

رفلاکس و شیر نخوردن نوزاد 

همانگونه که به آن اشاره شد، رفلاکس معده نوزاد زمانی اتفاق می‌‏افتد که محتویات معده به مری باز می‌گردد. مری لوله‏ ایست که غذا را از حلق به معده می‏‌رساند. در قسمت انتهایی مری، مکانی که مری به معده متصل می‏‌شود، حلقه‌‏ای عضلانی وجود دارد که هنگام بلع غذا باز می‌‏شود. در واقع، این حلقه عضلانی که اسفنکتر تحتانی مری (LES) نام دارد، در حالت استراحت خود مانع انتقال غذا به معده نمی‏‌شود؛ اما در صورت منقبض شدن، اجازه ورود غذا از مری به معده یا برعکس، ورود محتویات معده به مری را نمی‌‏دهد. واضح است که زمانی که اسفنکتر تحتانی مری به درستی منقبض و بسته نمی‌‏شود، مقداری از اسید و محتویات معده به مری بازگشته و اصطلاحا باعث ترش کردن معده می‏‌شود.

رفلاکس معده تنها مختص بزرگسالان نیست و در کودکان و نوزادان نیز بسیار شایع است. در واقع، احتمال رفلاکس معده یک نوزاد بیشتر از رفلاکس معده یک فرد بالغ است؛ چراکه ممکن است اسفنکتر تحتانی مری نوزاد هنوز کامل شکل نگرفته یا ضعیف باشد. بیشتر از ۵۰ درصد نوزادان تا حدی رفلاکس معده را تجربه می‏‌کنند.

رفلاکس معده در نوزادان تا چند ماهگی ادامه دارد

ریفلاکس نوزاد عموما در ۴ ماهگی به اوج خود رسیده و بین ۱۲ تا ۱۸ ماهگی خود به ‏خود برطرف می‏‌شود. به ندرت پیش می‏‌آید که رفلاکس معده نوزاد پس از ۲۴ ماهگی همچنان ادامه داشته باشد.

علت رفلاکس معده نوزاد چیست

رفلاکس معده نوزاد غالبا به علت اختلالاتی در دستگاه گوارشی آنهاست. بسیاری از نوزادانی که رفلاکس معده دارند، به غیر از ناهماهنگی ساده‌‌‏ای که در دستگاه گوارشی‏شان وجود دارد، از سلامت کامل برخوردارند؛ اما رفلاکس معده در بعضی نوزادان نشانه اختلالاتی در اعصاب، عضلات یا مغز آنهاست.

به گفته مرکز ملی اطلاعات بیماری‏‌‌های گوارشی، در اکثر موارد علت رفلاکس نوزاد، رشد ناکامل دستگاه گوارش اوست که عموما قبل از اولین تولد او برطرف می‏‌شود. تولد زود هنگام، خوابیده بودن طولانی مدت و مصرف مایعات فراوان نیز می‌‏تواند منجر به رفلاکس معده نوزاد شود.

به غیر از اختلالاتی که می‌‏توانند منجر به رفلاکس معده شوند، بعضی عوامل خارجی همچون اضافه وزن، پرخوری، مصرف غذاهای تند و سرخ ‏شده، مصرف کافئین و مصرف بعضی داروهای شیمیایی خاص نیز در بروز رفلاکس معده و افزایش احتمال بازگشت اسید به مری معده تاثیر گذارند.

به علاوه، گفته می‏‌شود که رفلاکس معده می‌‏تواند ارثی هم باشد؛ در نتیجه امکان آن وجود دارد که رفلاکس معده نوزاد به علت ابتلای یک یا هردوی والدنش به رفلاکس معده یا بازگشت اسید معده به مری باشد.

رفلاکس معده درکودکان بالای دو سال

علل بروز رفلاکس معده در کودکان بزرگتر (۲ تا ۵ ساله) مشابه علل بروز آن در بزرگسالان است که عموما عواملی خارجی هستند. احتمال بازگشت اسید معده به مری در کودکانی که در نوزادی خود ریفلاکس نوزاد را تجربه کرده‏اند بیشتر است. هر چیزی که باعث افزایش فشاری که از سمت معده به آن وارد می‏شود یا قرار گرفتن اسفنکتر تحتانی مری در حالت استراحت شود، ممکن است در ریفلاکس یا ترش کردن معده موثر باشد. 

علائم رفلاکس در نوزادان 

از متداول‏ ترین علائم رفلاکس معده در نوزادان و کودکان می‏‌‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• استفراغ مداوم
• سرفه یا خس خس کردن بسیار
• تولید بزاق بیش از حد
• ثابت ماندن وزن کودک
• ذات‏‌الریه مکرر
• بی‌‏میلی به غذا، مقاومت به غذا خوردن یا احساس خفگی هنگام بلع غذا
• به هم ریختن خواب کودک
• سوزش معده، درد در ناحیه شکمی یا کج خلقی و گریه کردن هنگام یا بلافاصله پس از غذا خوردن کودک
• احساس ترشی دهان، به خصوص صبح‏ هنگام

گاهی اوقات، رفلاکس معده نوزاد به علت وجود بیماری دیگری است. یکی از این بیماری‏‌‌ها، بیماری واشاریدگی (بازگشت اسید به مری) معده است که به آن اشاره شد. بیماری تنگی پیلور (اسفنکتور ورودی معده)، عدم تحمل غذا (بیماری‏‌ای که در آن سیستم ایمنی بدن به خوردن غذا واکنشی غیر آلرژیک نشان می‏‌دهد)، حساسیت‌‏های غذایی، ازوفاژیت ائوزینوفیل (یک بیماری التهابی آلرژیک مری) و سندرم ساندیفر از دیگر بیماری‏‌هایی هستند که باعث بروز علائمی همچون علائم رفلاکس معده در نوزاد می‌‏شوند.

در چنین مواردی، بسیاری از علائم به پای رفلاکس در نوزادان معده نوشته می‌‏شود، در صورتی که علائم بیماری اولیه ایست که خود منجر به رفلاکس معده نوزاد شده است. درست است که علائمی همچون خس خس کردن سینه، ذات ‏الریه و رشد ناکافی نوزاد از علائم رفلاکس معده نوزاد هستند، اما ممکن است علامت بیماری دیگری نیز باشند که خود باعث رفلاکس معده شده است. مراجعه به پزشک در چنین شرایطی بسیار موثر است و در تشخیص دقیق بیماری کمک شایانی می‏‌کند.

آیا رفلاکس معده نوزاد با گذر زمان برطرف می‏شود

بله. همانگونه که به آن اشاره شد، رفلاکس نوزاد امری ‌بسیار شایع است که در بیش از ۹۵ درصد نوزادان تا قبل از یک سالگی برطرف می‏‌شود. البته، به غیر از آن ۵ درصدی که رفلاکس معده‏ شان در دوران خردسالی نیز ادامه پیدا می‏کند، بعضی از کودکان نیز در ۲ تا ۵ سالگی به رفلاکس معده مبتلا می‏‌شوند.

اما خبر خوب این است که رفلاکس معده، چه در نوزاد باشد و چه در کودک، در صورتی که خود نشانگر یک بیماری جدی‏‌تر اولیه نباشد، به راحتی قابل کنترل و درمان است. اگر این پرسش را دارید که آیا رفلاکس معده خطرناک است، به وبسایت سبک زندگی سر بزنید. 

رفلاکس معده نوزاد چگونه تشخیص داده می‏شود

عموما شرح حال و سوابق پزشکی کودک برای تشخیص رفلاکس معده کافی هستند، مخصوصا اگر رفلاکس معده نوزاد مکررا رخ بدهد. نمودار رشد و سوابق غذایی کودک نیز در تشخیص این بیماری موثر واقع می‏‌شوند؛ اما در مواقعی انجام آزمایش‌‏های بیشتری لازم است. این آزمایش‌‏ها عبارتند از:

• آزمایش باریم: باریم، پودری سفید رنگ است که با اشعه ایکس قابل مشاهده است. در این آزمایش، با خوراندن باریم به کودک، مری، معده و قسمت بالایی روده او را بررسی کرده و هر گونه اختلال غیرعادی را کشف می‌‏کنند.
• کاوشگر پی‏اچ: در این آزمایش، از کودک خواسته می‏‌شود تا استوانه‌‏ای باریک و بلند که در نوک آن یک دستگاه کاوشگر وجود دارد را ببلعد. این دستگاه در قسمت تحتانی مری قرار گرفته، تا ۲۴ ساعت در آن مکان باقی می‌‏ماند و میزان اسیدیته اسید معده را اندازه‏ گیری می‌‏کند. کاوشگر پی‏اچ همچنین به تشخیص اینکه آیا مشکلات تنفسی کودک به علت واشاریدگی معده است یا خیر کمک می‌‏کند.
• آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی: این آزمایش توسط آندوسکوپ انجام می‌شود. آندوسکوپ استوانه‏‌ای نازک و منعطف بوده که دارای یک چشمه نور و یک دوربین است. در آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی، پزشک مستقیما داخل مری، معده و قسمت فوقانی روده را بررسی می‏‌کند.
• تخلیه معده: در بعضی مواقع، رفلاکس معده نوزاد به این علت رخ می‌‏دهد که معده با سرعت کافی مواد غذایی را هضم نکرده و تخلیه نمی‏‌شود. در این آزمایش، از کودک خواسته می‌‏شود تا یک لیوان شیر یا غذایی که در آن ماده‌‏ای رادیواکتیو حاوی یک دوربین وجود دارد را بخورد.

برای درمان رفلاکس معده نوزاد چه راه ‏هایی وجود دارد

غالبا رفلاکس معده نوزاد یا کودک با ایجاد تغییرات کوچکی در سبک زندگی آنها درمان می‌شود. برای مثال، برای بهبود رفلاکس معده نوزاد کافی است تا ارتفاع زیر سر کودک هنگام خواب را افزایش دهید (بالش حجیم‌‏تری تهیه کنید)، از خواباندن نوزاد تا ۳۰ دقیقه پس از غذا خوردن خودداری کنید، در صورت امکان از غذاهای جامد استفاده کنید، با مشورت پزشک با استفاده از غلات مخصوص نوزاد، غلظت شیر (چه شیر خشک و چه شیر مادر) را بالا ببرید و با افزایش تعداد وعده‏‌های نوزاد، در هر وعده میزان کمتری غذا به او بدهید.

رفلاکس معده در کودکان ۲ تا ۵ ساله نیز توسط روش‏‌های مشابهی بهبود می‏‌یابد. افزایش ارتفاع زیر سر کودک هنگام خواب، جلوگیری از خوابیدن یا دراز کشیدن کودک تا حداقل ۲ ساعت پس از غذا خوردن، افزایش تعداد وعده‌‏های اصلی اما کاهش میزان مواد غذایی در هر وعده، محدود کردن مواد غذایی سرخ ‏کردنی، تند یا گازدار و حاوی کافئین و جلوگیری از پرخوری کودک همگی در بهبود و درمان رفلاکس معده کودک خردسال موثرند.

در نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‏‌کنند، گاهی اوقات تغییر تغذیه مادر نیز می‏‌تواند در بهبود رفلاکس معده نوزاد موثر باشد. بعضی پژوهش‏‌های انجام شده در این زمینه ادعا دارند که اگر مادر شیرده مصرف شیر و تخم مرغ خود را کاهش دهد، رفلاکس معده نوزاد بهبود می‏‌یابد؛ اما در این زمینه باید تحقیقات بیشتری انجام شود.

در نوزادانی که از شیر خشک یا سرلاک تغذیه می‏‌کنند، شاید تغییر طعم یا برند شیر خشک و سرلاک نیز در رفع رفلاکس نوزاد موثر باشد.

اگر رفلاکس معده نوزاد شدید باشد و با این اقدامات بهبود نیابد، امکان آن وجود دارد که پزشک برای کودک دارو تجویز کند. داروهای آنتی‏اسید همچون میلانتا و مالوکس؛ مهارکننده‏‌های گیرنده‏‌های H2 (گیرنده‏‌های هیستامین نوع ۲) همچون سایمتیدین و فاموتیدین؛ و بازدارنده‏‌های پمپ پروتون همچون اس‏امپرازول، لانزوپرازول، امپرازول، امپرازول-سدیم بی‏کربنات، پنتوپرازول و رابپرازول برای کاهش میزان تولید اسید معده کاربرد دارند؛ اما تحقیقات هنوز ثابت نکرده‌‏اند که کاهش اسید معده در بهبود رفلاکس معده نوزاد موثر واقع می‏‌شود یا خیر.

با وجود این، مصرف قرص‌‏هایی که نفخ معده را کاهش داده و اسید معده را خنثی می‏‌کند (آنتی اسیدها) عموما بی‏‌خطر است، در نتیجه امتحان کردن آنها برای بهبود رفلاکس معده شاید خالی از لطف نباشد (مشورت با پزشک را فراموش نکنید، به خصوص اگر برای درمان رفلاکس معده نوزاد باشد).

در نظر داشته باشید که مصرف بیش از اندازه داروهای آنتی اسید ممکن است باعث بروز عوارضی همچون اسهال شود.

آیا جراحی برای درمان رفلاکس نوزاد روش مناسبی است

معمولا رفلاکس نوزاد یا خود به خود، یا با ایجاد برخی تغییرات در سبک زندگی یا در نهایت با مصرف داروای شیمیایی برطرف می‏‌شود؛ اما در صورت نیاز، نوعی جراحی وجود دارد که به درمان جراحی رفلاکس معده نوزاد کمک می‏‌کند.

طی این جراحی، قسمت فوقانی معده را به دور قسمت انتهایی مری می‏‌پیچند. در نتیجه این کار، هر زمانی که معده منقبض می‏‌شود همراه آن قسمت انتهایی مری نیز منقبض و بسته می‌شود (اتفاقی که در یک فرد سالم توسط اسفنکتر تحتانی مری رخ می‌‏دهد) تا از رفلاکس معده جلوگیری کند. این جراحی عموما جراحی بی‏‌خطری است؛ اما هیچ عمل جراحی بدون ریسک نیست. قبل از اندیشیدن به جراحی، تمامی مضرات و فواید آن را با پزشک متخصص خود بررسی کنید.

سخن پایانی

استفراغ و بالا آوردن غذا توسط نوزادان امری کاملا طبیعی و شایع است. این اتفاق که رفلاکس نوزاد نام داشته و به علت رفلاکس معده و بازگشت غذا به مری اتفاق می‌‏افتد، لزوما نشانه بیماری نیست و در کودکان کاملا سالم نیز رخ می‌‏دهد؛ اما اگر شایع‏‌تر از حد معمول بوده یا با عوارضی همچون ناراحتی کودک، بی ‏میلی یا دشوار شدن غذا خوردن کودک و یا رشد ناقص کودک را با خود همراه داشته باشد، می‏‌تواند نشانه وجود بیماری جدی‌‏تری همچون ریفلاکس گاستروازوفاژیال باشد. رفلاکس معده نوزاد عموما خود به‏ خود و تا قبل از یک سالگی برطرف می‌‏شود، اما با ترفندهایی همچون افزایش تعداد وعده‏‌ها، کاهش مقدار هر وعده، ایستاده نگه داشتن کودک بعد از غذا خوردن، افزایش ارتفاع سر کودک هنگام خواب و غلیظ‌‏تر کردن شیر کودک می‌‏توان به بهبود و درمان رفلاکس معده نوزاد کمک کرد. در نهایت، اگر روش‏‌های پیش‏ گفته در بهبود رفلاکس معده نوزاد دلبندتان موثر نبودند، همواره می‌‏توان با مشورت پزشک متخصص برای درمان رفلاکس معده نوزاد خود از داروهای شیمیایی و جراحی کمک گرفت.