تورم غده تیروئید یا غده­ تیروئید بزرگ شده و ملتهب را گواترمی­‌گویند. بیش­تر موارد گواتر، به عنوان گواتر ساده و بدون خطر گزارش شده‌­اند. بزرگ شدن غده تیروئید زمانی که بدون علائم خاصی بوده و تبدیل به گواتر ساده بدون التهاب می‌شود، معمولا مشکلی برای فرد مبتلا به بیماری گواتر ایجاد نمی‌کند. برخی افراد مبتلا به گواتر ممکن است ورم کمی را احساس کنند و برخی دیگر دچار تورم و التهاب قابل توجهی می‌­شوند که باعث مشکلات تنفسی خواهد شد. بروز بیماری گواتر معمولا به دلیل تیروئید پرکار، تیروئید کم کار و ترشح هورمون یوتیروئیدیسم است. در ادامه متن بیش­تر به دلایل بروز گواترخواهیم پرداخت.

فهرست مطالب

• علائم بیماری گواتر

• بزرگ شدن غده تیروئید نشانه چیست

• شناخت انواع گواتر

• گواتر سمی چیست و چه تفاوت با گواتر غیر سمی دارد

• چه افرادی بیش­تر در معرض ابتلا به گواتر قرار دارند

• تشخیص گواتر به چه صورتی انجام می‌­گیرد

• درمان گواتر

• خطرات بزرگ شدن غده­ تیروئید چیست

علائم بیماری گواتر

تیروئید غده‌­ای پروانه‌­ای شکل است که در جلوی گردن قرار می‌گیرد. این غده مسئولیت تولید و کنترل هورمون­‌های T3 و T4 را دارد که این دو هورمون وظیفه­ تنظیم متابولیسم بدن را دارند. متابولیسم بدن باعث استخراج انرژی لازم برای فعالیت انسان از غذا می­‌شود. همچنین از دیگر وظایف غده تیروئید می‌توان به تنظیم ضربان قلب، تنفس، بهبود هضم و حالات روحی اشاره کرد.

التهاب و ورم کردن گردن و در نتیجه بزرگ شدن غده تیروئید از مهم‌­ترین و شایع‌­ترین علامت­‌های بیماری گواتر هستند. همچنین اگر در هنگام لمس گردن خود با توده­‌هایی روبه رو شدید، احتمالا نشانه‌­ای از وجود گواتر است. این توده‌­ها می‌­توانند در اندازه و ابعاد متفاوتی حس شوند. میزان تورم غده تیروئید، باد کردگی گردن و همچنین بزرگ شدن غده تیروئید فرد به فرد متفاوت است و بستگی به هر شخص دارد.

وقتی غده تیروئید بزرگ شده و دچار گواتر می‌شوید، احتمالا علائم زیر را در خود مشاهده خواهید کرد:

• احساس تنگی در گلو و گردن
• سرفه
• گرفتگی صدا
• مشکل در بلع
• احساس سر گیجه وقتی که بازوی خود را بالا ببرید
• احساس تنگی نفس (در موارد شدید)

بروز بعضی از علائم، به دلیل بیماری­‌هایی است که سبب گواتر شده‌­اند. برای مثال دو مورد از مهم‌­ترین دلایل بروز گواتر، تیروئید پرکار و همچنین کم کاری تیروئید است. در نتیجه برخی نشانه­‌های مشاهده شده سبب وجود این دو بیماری است. در این مطلب از وبسیات سبک زندگی می‌توانید درباره پرکاری تیروئید بیشتر بخوانید. اما به طور مختصر، از عوارض تیروئید پرکار می‌توان به این موارد اشاره کرد: 

• اضطراب
• تپش قلب
• بیش فعالی
• افزایش تعریق
• خستگی مفرط
• افزایش اشتها
• ریزش مو
• کاهش وزن ناخواسته
• حساسیت به گرما

کم کاری تیروئید هم علائمی مشابه علائم زیر را دارد:

• حساسیت به سرما
• تغییرات خلق و خو
• ریزش مو
• اضافه وزن ناخواسته
• فراموشی
• یبوست

بزرگ شدن غده تیروئید نشانه چیست

بزرگ شدن غده تیروئید دلایل متعددی دارد که در این قسمت به آن­ها خواهیم پرداخت. اما مهم‌­ترین دلیل بروز گواتر و تورم غده­ تیروئید، کمبود عنصر ید در بدن است. علل بزرگ شدن غده تیروئید عبارتند از:

• کمبود ید: ید یکی از مهم‌­ترین مواد معدنی لازم برای غده تیروئید است. غده­ تیروئید با جذب ید از غذاهای حاوی آن می‌­تواند هورمون­‌های T3 و T4 را به اندازه­ کافی تولید و ترشح کند. اگر غده­ تیروئید نتواند به اندازه­ کافی ید جذب کند، فرد دچار کم کاری تیروئید می­‌شود. ید در غذاهای دریایی مانند میگو، ماهی، لابستر و انواع جلبک‌­های دریایی یافت می­‌شود. همچنین نمک یددار یکی دیگر از منابع مهم تامین ید است. کمبود ید بیش­تر در کشورهای در حال توسعه و کشورهایی که به غذاهای دریایی و یددار دسترسی ندارند نیز بیش­تر دچار کم کاری تیروئید می­‌شوند. گیاهخواران نیز به دلیل تغذیه از مواد غذایی گیاهی ممکن است به کم کاری تیروئید مبتلا شوند.
• کم کاری تیروئید: کم کاری تیروئید بدین معنی است که غده­ تیروئید به اندازه­ کافی هورمون‌­های T3 و T4 را تولید نمی­‌کند و این اتفاق باعث بروز مشکلاتی در بدن می­‌شود. یکی از این مشکلات بزرگ شدن غده تیروئید است. بیماری کم کاری تیروئید می‌­تواند علل متفاوتی داشته باشد، اما اصلی­‌ترین و شایع‌­ترین علت آن بیماری هاشیموتو است. هاشیموتو، نوعی بیماری خود ایمنی است که بدن با ترشح پادتن‌­ها و آنتی بادی­‌ها به غده­ تیروئید حمله می­‌کند و باعث صدمه به بافت این غده می­‌شود. یکی از نتایج این بیماری بزرگ شده غده تیروئید است. در این مطلب می‌توانید درباره بیماری هاشیموتو بیشتر بخوانید. 
• پرکاری تیروئید: یکی دیگر از علت­‌های بزرگی غده­ تیروئید یا گواتر، پرکاری تیروئید است. پرکاری تیروئید زمانی رخ می‌­دهد که غده­ تیروئید هورمون‌­های T3 و T4 را بیش از اندازه ترشح کند. همانند کم کاری تیروئید، پرکاری این غده هم دلایل مختلفی دارد، اما مهم­ترین علت بروز آن بیماری گریوز است که نوعی بیماری خود ایمنی است. در این شرایط بدن با تولید پادتن به بافت‌های غده­ تیروئید حمله‌­ور شده و سبب کم کاری تیروئید می‌شود. یکی از عوارض بیماری گریوز نیز تورم و بزرگ شدن غده تیروئید است.
• گره یا غده­‌های تیروئیدی: در تیروئید ممکن است کیست­‌های جامد یا حاوی مایع تشکیل شوند که باعث بیماری گواتر و بزرگی غده تیروئید خواهند شد. این غده‌­ها در اغلب موارد غیرسرطانی هستند.
• سرطان غده­ و بزرگ شدن تیروئید: سرطان ممکن است بر غده­ تیروئید تاثیر بگذارد و باعث تورم یک طرف آن شود. سرطان به اندازه­ تشکیل گره­‌های خوش خیم شایع نیست و این نوع سرطان بین زنان رایج‌تر است. 
• سیگار کشیدن: تیوسیانات موجود در تنباکو در جذب ید تداخل ایجاد می­‌کند و می­‌تواند سبب بزرگ غده­ تیروئید شود. خواندن این مطلب شما را در ترک سیگار راهنمایی خواهد کرد.
• تغییرات هورمونی: حاملگی، بلوغ و یائسگی می­‌توانند در اختلالات تیروئیدی و تورم غده­ تیروئید تاثیر بگذارند.
• تیروئیدت: التهاب و تورمی که بر اثر عفونت به وجود آمده است می‌­تواند بر غده­ تیروئید تاثیر گذاشته و سبب ایجاد بیماری گواتر شود.
• لیتیوم: لیتیوم که یک نوع داروی اعصاب و روان است که می­‌تواند بر عملکرد تیروئید موثر باشد.
• ید بیش از اندازه: جذب ید بیش از حد، باعث بزرگ شدن غده تیروئید خواهد شد. 
• رادیو تراپی: رادیو درمانی به خصوص در ناحیه­ گردن می‌تواند یکی از علل بروز گواتر باشد.

شناخت انواع گواتر

تشخیص نوع گواتر می‌­تواند به پزشک در درمان و تشخیص علائم آن کمک کند. در این قسمت به چندین نوع گواتر اشاره خواهیم کرد و هرکدام را مختصر توضیح خواهیم داد.

• گواتر کلوئیدی یا بومی: این نوع گواتر بر اثر کمبود ید ایجاد می‌­شود. همان طور که گفته شد کمبود ید باعث کم کاری تیروئید شده و غده­ تیروئید برای جبران میزان ترشح کم هورمون­‌ها، شروع به ورم کردن می­‌کند. افراد مبتلا به این نوع گواتر در مناطقی زندگی می­‌کنند که دسترسی به غذاهای یددار ندارند.
• گواتر غیرسمی یا پراکنده: علت گواتر غیرسمی معمولا ناشناخته است. گرچه ممکن است گواتر یکی از عوارض مصرف داروی لیتیوم باشد. داروی لیتیوم داروی مصرفی بیماران دو قطبی است و برای درمان بیماری­‌های خلقی استفاده می­‌شود. گواتر غیرسمی بر تولید و ترشح هورمون­‌های تیروئید تاثیر نمی­‌گذارد و در این شرایط عملکرد تیروئید سالم و بدون مشکل است.
• گواتر گره‌­ای سمی یا چند گره‌­ای: این نوع گواتر با ورم کردن و بزرگ شدن یک یا چند گره کوچک تشکیل می­‌شود. این توده­‌های کوچک هورمون تیروئید را تولید می­‌کنند و سبب بزرگ شدن غده تیروئید و پرکاری تیروئید آن می‌­شوند.
• گواتر به صورت یک توده متورم: در این نوع گواتر تمام غده­ تیروئید ورم کرده و به صورت یک دست باد می­‌کند.
• رتروسترنال: این نوع گواتر در پشت استخوان سینه رشد می­‌کند و می‌­تواند لوله تنفس، رگ­‌های گردن یا مری را منقبض کند. برای درمان رتروسترنال ممکن است جراحی تجویز شود.

گواتر سمی چیست و چه تفاوت با گواتر غیر سمی دارد

بزرگ شدن غده تیروئید و بروز بیماری گواتر، ممکن است به دو صورت دیگر نیز دسته بندی شود؛ گواتر سمی و گواتر غیر سمی.

• علائم گواتر سمی: گواتری که با پرکاری تیروئید همراه باشد به عنوان گواتر سمی توصیف می­‌شود. نمونه گواتر سمی شامل گواتر ناشی از بیماری گریوز، گواتر چند گره‌­ای و آدنوم سمی (بیماری پلامر) می­‌شود.
• گواتر غیر سمی: گواتری که دلیل به وجود آمدن آن کم کاری یا پرکاری تیروئید نباشد، گواتر غیر سمی نام دارد. نمونه­‌هایی از گواتر غیر سمی عبارتند از، تیروئیدت لنفوسیتیک مزمن (بیماری هاشیموتو)، گواتر شناخته شده در بیماری گریوز اولیه، گواتر اندمیک، گواتر پراکنده، گواتر مادرزادی و گواتر فیزیولوژیک که در دوران بلوغ رخ می‌­دهد.

حال با تعریف هر دو دسته گواتر می‌­توانیم تفاوت بین این دو را متوجه شویم. تنها تفاوت موجود علت گواتر است. اگر گواتر به علت تیروئید کم کار یا پرکار باشد، سمی و اگر دلایل دیگری داشته باشد، غیر سمی است.

چه افرادی بیش­تر در معرض ابتلا به گواتر قرار دارند

• داشتن سابقه­ خانوادگی ابتلا به بیماری­‌های تیروئید سرطانی، تیروئید چند گره­ای و مشکلات دیگری که به تیروئید مربوط می‌­شود.
• افرادی به اندازه­ کافی ید دریافت نمی‌­کنند.
• افراد شرایطی دارند که سبب کاهش جذب ید می‌­شود.
• زنان. زنان بیش­تر از مردان به بیماری گواتر مبتلا می­‌شوند.
• افرادی که بیش از ۴۰ سال سن دارند. روند پیری بر بزرگ شدن غده تیروئید تاثیر می­‌گذارد.
• افرادی که باردار یا یائسه هستند. دقیقا رابطه­ بین اختلالات تیروئیدی، بارداری و یائسگی مشخص نیست، اما این دوران­‌ها تیروئید را تحت تاثیر قرار می‌­دهند.
• افرادی که در ناحیه­ سر و گردن رادیوتراپی کردند. رادیوتراپی ممکن است نوع عملکرد تیروئید را تغییر دهد.

تشخیص گواتر به چه صورتی انجام می‌­گیرد

پزشک متخصص غدد برای تشخیص گواتر باید معاینه­ بالینی انجام دهد و گلوی شما را برای هرگونه غده یا ورم معاینه کند. برای تشخیص دقیق و صحیح‌­تر، پزشک انجام چندین آزمایش را توصیه می­‌کند. در ادامه به این آزمایش‌­ها اشاره خواهیم کرد:

• آزمایش خون

آزمایش خون می­‌تواند سطح هورمون­‌ها و پادتن­‌های بدن را مشخص کند. اگر هر کدام از این موارد افزایش یا کاهش  داشتند، نشان دهنده­ اختلالی مثل عفونت، التهاب یا بزرگ شدن غده تیروئید است. اگر سطح آنتی بادی­‌های بدن بالا باشد، نشان دهنده­ مشکلی در سیستم ایمنی بدن است و ممکن است فرد مبتلا به نوعی بیماری خود ایمنی مثل بیماری گریوز یا هاشیموتو باشد.

• سونوگرافی تیروئید

شاید برای شما هم سوال شده باشد که سونوگرافی تیروئید چیست؟ سونوگرافی تیروئید در حقیقت تصویر گردن شما و سایز گواتر شما را نشان می‌دهد. با توجه به این تصاویر، پزشک می­‌تواند نوع گواتر را تشخیص دهد. برای مثال سونوگرافی نشان می­‌دهد گواتر از نوع چند گره‌­ای است یا به صورت یک دست منتشر شده است. همچنین گواتر چند گره‌­ای نیاز دارد تا توسط سونوگرافی هر چند بارکنترل شود تا رشد بیش­تری نکند.

• اسکن از تیروئید

پزشک متخصص شما ممکن است اسکن از تیروئید را به شما پیشنهاد کند. این آزمایش معمولا در مواقعی که غده­ تیروئید در ترشح هورمون‌­ها دچار مشکل است، توصیه می‌شود. اسکن از تیروئید اندازه­ غده­ تیروئید، میزان تورم آن و بیش فعالی بعضی یا تمام غده­ی تیروئید را نشان می‌­دهد.

• بیوپسی یا نمونه برداری از تیروئید

بیوپسی یا نمونه برداری در شرایطی انجام می­‌شود که پزشک متخصص غدد نیاز به اطلاعات بیش­تر درباره­ ماهیت غده دارد یا شک به سرطانی بودن آن کرده است. این فرآیند توسط سوزن نمونه­ برداری انجام می­‌شود و مایعی که داخل توده­‌های تیروئیدی است توسط این سوزن خارج می­‌شود. این مایع در اختیار آزمایشگاه قرار می­‌گیرد تا آزمایش­‌های لازم بر روی آن را انجام دهد.

درمان گواتر

گواتر غیر سمی و ساده که بیش­تر در بین مردم شایع لست، با مصرف غذاها و نمک ید دار قابل پیشگیری است. همچنین مکمل‌­های حاوی ید وجود دارد که افرادی که دسترسی به غذاهای دریایی و یددار ندارند، می­‌توانند از آن استفاده کنند.

درمان گواتر به علت به وجود آمدن آن بستگی دارد. اگر گواتر ساده و غیر سمی باشد و علائم و مشکلاتی به وجود نیاورد، نیازی به درمان ندارد و خود به خود بهبود می­‌یابد.

کم کاری تیروئید: اگر علت به وجود آمدن گواتر کم کاری تیروئید باشد، باید ابتدا این کم کاری را با دارو جبران کرد تا بزرگ شدن غده تیروئید هم از بین برود. در کم کاری تیروئید باید داروهایی تجویز شود که کمبود هورمون T4 را جبران کند. یکی از این داروها لووتیروکسین است که در بدن تبدیل به هورمون T4 می‌­شود. پزشک متخصص میزان این دوز را تا زمانی که این مشکل رفع شود، افزایش می­‌دهد. پس از رفع مشکل کم کاری تیروئید تورم این غده هم متعاقبا از بین خواهد رفت.

پرکاری تیروئید: در اختلال پرکاری تیروئید هدف کاهش سطح هورمون­‌های ترشح شده­ تیروئید است. در نتیجه باید داروهایی تجویز شود که به تدریج سطح این هورمون­‌ها را کاهش دهد. یکی از این داروها تیونامید نام دارد که سبب کاهش ترشح هورمون‌­ها می­‌شود. یکی دیگر از راه­‌های درمان پرکاری تیروئید و متعاقبا گواتر به وجود آمده، رادیو تراپی است. رادیو تراپی سبب کاهش عملکرد تیروئید و توقف تولید هورمون است.

عمل جراحی گواتر: جراحی گواتر برای کاهش اندازه و تورم گواتر انجام می­‌شود. این جراحی در شرایطی که بیمار دچار علائم شدیدی مثل تنگی نفس و مشکل در بلعیدن باشد، انجام می­‌شود. هنگامی که فرد بیهوش است جراح به برداشتن تمام یا قسمتی از غده­ی تیروئید اقدام می­‌کند.

خطرات بزرگ شدن غده­ تیروئید چیست

همان طور که گفتیم اگر بزرگی غده­ تیروئید به علت­‌های کم کاری تیروئید و پرکاری آن باشد مشکل آفرین است. گواتر ساده و غیر سمی که مشکلی برای فرد ایجاد نکند، بدون درمان هم بهبود می‌­یابد و بعد از مدتی از بین می­‌رود. اما گواتر سمی در حالت شدید، ممکن است فرد را دچار تنگی نفس و مشکل در بلع کند. همچنین کم کاری تیروئید و یا پرکاری آن اگر بدون پیگیری و درمان رها شود، عواقب خوشایندی برای بیمار ندارد.

غده­ تیروئید که مسئول تنظیم متابولسیسم بدن است دچار مشکل می‌­شود و بسیاری از عملکردهای اعضای بدن را دچار اختلال می­‌کند. توصیه می­‌شود در صورت مشاهده­ عوارض و علائم گواتر برای تشخیص صحیح و جلوگیری از بروز مشکلی به پزشک متخصص غدد مراجعه کنید.

سخن پایانی

در این مقاله به علل و درمان بزرگ شدن غده تیروئید پرداختیم. امید است با مطالعه این متن، آگاهی بیش­تری راجع به گواتر، انواع بیماری گواتر، تشخیص و درمان آن پیدا کرده باشید.