حمله گرمایی - گرمازدگی چیست و چگونه درمان میشود

گرمازدگی به مجموعه علائمی گفته می‏‌‌شود که پس از قرار گرفتن طولانی مدت در گرمای شدید هوا بروز پیدا می‌‏کنند. در هنگام گرمازدگی، دمای درونی بدن به میزان غیرعادی افزایش پیدا کرده و باعث بروز علائمی در بدن می‌‏شود. اما این علائم گرمازدگی دقیقا چیست؟ گرمازدگی به چه علت اتفاق می‌‏افتد؟ برای درمان گرمازدگی چه کنیم؟ راه‌های پیشگیری از گرمازدگی چیست؟ چه کسانی بیشتر در خطر آن قرار دارند؟ برای دریافت پاسخ این سوالات با ما در این مطلب از وبسایت سبک زندگی همراه باشید.

فهرست مطالب 

• حالت گرمازدگی چگونه است

• علائم و عوارض گرمازدگی چیست

• برای درمان گرمازدگی تابستان چه می‏توان کرد

• تفاوت گرمازدگی با تب چیست

• احتمال گرمازدگی چه کسانی بیشتر است

• چه زمانی برای گرمازدگی باید به پزشک مراجعه کرد

• چگونه از وقوع گرمازدگی جلوگیری کنیم

حالت گرمازدگی چگونه است

هنگامی که بدن برای طولانی مدت در محیط بسیار گرم قرار می‏‌گیرد، پس از مدتی دیگر توانایی متعادل نگه داشتن دمای درونی بدن را ندارد. اگر سیستم تنظیم دمای بدن موفق به جلوگیری از افزایش غیرعادی دمای بدن نشود، فرد مبتلا به گرمازدگی شده و از خود علائم به خصوصی نشان می‌‏دهد.

لازم به ذکر است در گرمازدگی، افزایش دمای بدن به علت عوامل خارجی (همچون گرمای هوا) اتفاق می‌‎‏افتد. اگر افزایش دمای درونی بدن به علت عوامل درونی همچون عفونت، اختلال در سیستم تنظیم دمای بدن، اوردوز یا واکنش بدن به مصرف بعضی داروهای خاص باشد، گرمازدگی محسوب نمی‌‏شود.

سیستم تنظیم دمای بدن با مکانیسم‌‌‏های متفاوتی همچون تنفس، تعریق، و افزایش جریان خون سطح پوست گرمای اضافی بدن را رفع می‏‌کند. اما زمانی که محیط اطراف بدن بیش از اندازه گرم باشد، عرق بدن تبخیر نشده و بدن نمی‌‏تواند گرمای اضافه‌‏اش را به هوای گرم و مرطوب اطراف منتقل کند. هرچقدر این فرایند پیشتر رفته و گرمازدگی شدیدتر بشود، آب و الکترولیت‏‌های بیشتری از دست رفته و فشار خون و تعریق کاهش می‌‏یابد.

دمای طبیعی بدن از ۳۵٫۵ تا ۳۷٫۵ درجه سانتی گراد است. در صورت گرمازدگی، این عدد به ۳۸ درجه سانتی گراد و بیشتر تغییر پیدا‏ می‌کند. اگر دمای بدن به بیش از ۴۰ درجه سانتی گراد برسد، نشان ‏دهنده گرمازدگی شدید است. گرمازدگی شدید عارضه‌‏ای جدی است و در صورت وقوع آن، باید که هر چه سریع‌تر به مراکز درمانی مراجعه شود.

علائم و عوارض گرمازدگی چیست

علائم گرمازدگی متفاوتی است. این علائم به این که دمای بدن تا چه حد افزایش پیدا کرده و گرمازدگی به کدام مرحله رسیده است بستگی دارند. بسته به شدت گرمازدگی، علائم آن ممکن است به سرعت و تنها در چند دقیقه رفع شوند یا ساعت‏ها یا حتی روزها ماندگار باشند.

یکی از مهمترین علائم گرمازدگی، کم ‏آب شدن بدن است. هنگام گرمازدگی، بدن تلاش می‏‌کند تا با عرق کردن، دمای بدن را کاهش دهد. همین موضوع می‏‌تواند باعث کاهش آب و الکترولیت‌‏های بدن شود. الکترولیت‌‏ها موادی همچون کلسیم، سدیم و پتاسیم در بدن هستند که در تنظیم ضربان قلب، عملکرد صحیح اعصاب و سلامت عضلات موثر واقع می‏‌شوند.

اگر کم آبی ناچیز باشد (از دست رفتن حدود ۳ تا ۴ درصد آب بدن) عموما مشکلی برای فرد ایجاد نکرده و علائمی بروز نمی‌‏دهد. کم آبی خفیف (از دست رفتن حدود ۵ تا ۸ درصد آب بدن) منجر به احساس خستگی شدید، سرگیجه، گرفتگی و درد عضلات و سردرد می‏‌شود. اگر آب از دست رفته بیشتر از ۱۰ درصد آب بدن باشد، عطش شدید و عوارض بدنی و روانی را با خود به همراه خواهد داشت.

کم آبی شدید (از دست رفتن ۱۵ تا ۲۵ درصد آب بدن) منجر به مرگ می‏‌شود. کم آبی ناشی از گرمازدگی عموما خفیف است و تنها باعث احساس ناراحتی و تشنگی می‏‌شود. کم آبی ناشی از گرمازدگی را غالبا می‌‏توان با نوشیدن آب برطرف کرد.

اولین علائمی که در اثر گرمازدگی بروز پیدا می‏‌کند تعریق، قرمزی پوست، خستگی، گرفتگی و درد عضلات، سردرد، سرگیجه خفیف و حالت تهوع است. به این مرحله اولیه گرمازدگی، «استرس گرما» نیز گفته می‏‌شود. در این مرحله از گرمازدگی، رفتن به یک محیط خنک و نوشیدن آب عموما از وخیم‌‏تر شدن گرمازدگی جلوگیری کرده و آن را به طور کل برطرف می‌‌‏کند. 

همچنین، اگر در هوای گرم فعالیت بدنی زیادی داشته باشد، ممکن است که آزردگی پوستی نیز یکی از علائم اولیه گرمازدگی در بدنتان باشد. در اثر فعالیت در هوای گرم، لباس آغشته به عرق مکررا به پوست بدن کشیده شده و آن را آزرده می‏کند. آزردگی پوستی ناشی از گرمازدگی عموما پس از تعویض لباس‏ و خنک شدن بدن رفع می‏‌شود.

اگر به علائم اولیه گرمازدگی بی ‏توجهی شود یا فرد در محیط گرم باقی بماند، علائم شدیدتری بروز پیدا می‌‏کنند. رنگ ‏پریدگی، تپش قلب، تعریق شدید، عطش، اسهال، استفراغ، تیرگی ادرار، سرگیجه، اختلال در تمرکز، تورم خفیف پاها و قوزک‏ها یا دست‏ها و انگشتان و غش کردن نمونه‏‌‌هایی از این علائم هستند.

به غش کردن از گرما، «سنکپ گرما» نیز گفته می‌‏شود. این اتفاق زمانی می‌‏افتد که فشار خون (بابت کم آبی) کاهش یافته و خون کافی به مغز نمی‌‏رسد. احتمال غش کردن از گرمازدگی و یا سنکپ گرما در کسانی که برای کاهش فشارخون خود دارو مصرف می‌کنند بیشتر است.

عموما قبل از غش کردن فرد احساس سرگیجه می‏‌کند. اگر احساس می‌‏کنید که ممکن است از گرمازدگی غش کنید، با استراحت کردن و کاهش سریع دمای بدن خود ممکن است بتوانید از سنکپ گرما جلوگیری کنید. بالاتر نگه داشتن پاها از سطح بدن نیز می‏تواند خون بیشتری را به سمت مغز جریان داده و از غش کردن جلوگیری کند.

علائم گرمازدگی شدید، در مرحله‏‌ای به نام مرحله حمله گرمایی رخ می‌‏دهد. حمله گرما می‌‏تواند آسیب‏‌های جبران‏ ناپذیری به بدن افراد، به خصوص افراد بالای ۶۵ سال و خردسالان وارد کند. احتمال وقوع این مرحله از گرمازدگی در افراد مبتلا به بیماری‏های قلبی و فشار خون بیشتر است. هنگام حمله گرما، دمای بدن فرد به حدود ۴۰ درجه سانتی گراد می‌‏رسد.

بعضی علائم اولیه حمله گرما مشابه علائم گرمازدگی معمولی است. از علائم آن می‌‏توان به تپش قلب، تنفس سریع و عمیق، کاهش تعریق، داغ و سرخ شدن پوست، سردرد، حالت تهوع، سردرگمی، تاری دید، کج خلقی و زودرنجی، غش کردن و بیهوشی اشاره کرد. اگر حمله گرما شدید باشد، می‌‏تواند منجر به تشنج، از کار افتادن اعضای بدن، کما یا حتی مرگ شود. هنگام وقوع حمله گرما، توصیه می‌‏شود تا بدون معطلی به نزدیک‏ترین مرکز درمانی مراجعه کنید.

برای درمان گرمازدگی تابستان چه می‏توان کرد

توصیه می‌‏شود به محض اینکه علائم اولیه گرمازدگی را در خود مشاهده کردید، هر کاری که مشغول آن هستید را رها کنید و به مکانی خنک بروید تا بدن خود را خنک کنید. برای بهبود گرمازدگی و خنک کردن بدن می‏توانید:

• آب خنک یا نوشیدنی ورزشی (که غنی از الکترولیت است) بنوشید؛
• هرگونه لباس اضافی را از تن خود در بیاورید؛
• دراز بکشید و استراحت کنید؛
• حمام آب سرد بگیرید؛
• پارچه‌‏ای را به آب خنک آغشته کرده و روی پیشانی خود قرار دهید؛
• مچ دستان خود را به مدت ۶۰ ثانیه زیر شیر آب سرد بگیرید؛
• تا زمان برطرف شدن علائم گرمازدگی، فعالیت پیشین خود را متوقف کنید؛
• ناحیه بازوها و کشاله ران را با کمپرس آب سرد خنک کنید؛ یا
• با پنکه‏‌‌ای پوست خود را خنک کنید.

اگر علائم گرمازدگی شدیدتر و احساس سرگیجه و سردرگمی داشتید، بهتر است علاوه بر رعایت موارد بالا، تا زمانی که به هوشیاری کامل دست پیدا نکرده‌‌‏اید از خوردن و آشامیدن خودداری کنید. در این مرحله از گرمازدگی، مراجعه به کلینیک خالی از لطف نیست.

تفاوت گرمازدگی با تب چیست

گرمازدگی را با علائم تب اشتباه نگیرید. دمای بدن توسط عضوی با نام هیپوتالاموس کنترل می‌‏شود که عموما دمای بدن را حدود ۳۷ درجه نگه می‏‌دارد؛ هر چند این عدد در افراد مختلف و در ساعات مختلف روز، متفاوت است. اگر هیپوتالاموس احساس کند که باکتری یا ویروسی وارد بدن شده است، دمای بدن را افزایش می‌‏دهد تا بدن را به محیط نامناسبی برای رشد و تکثیر عامل بیماری ‏زا تبدیل کند؛ در نتیجه بدن تب می‌‏کند. در چنین شرایطی، تب کردن بخشی از واکنش سیستم ایمنی بدن به باکتری و ویروس است.

با بهبود عفونت ایجاد شده توسط عامل بیماری ‏زا، هیپوتالاموس نیز دمای بدن را به سطح عادی خود باز می‏‌‌گرداند.

اما گرمازدگی، واکنش بدن به محیط اطراف است، نه عاملی داخلی. هنگام گرمازدگی، مکانیسم‌‏های خنک کننده سیستم تنظیم دمای بدن، همچون تعریق، کارساز نیست و دمای بدن بیشتر از حد عادی می‌‏شود. به همین علت است که داروهایی که تب را بهبود می‌‏بخشند (همچون استامینوفن) در بهبود گرمازدگی ناموفق هستند. تنها تغییر محیط اطراف و رفتن به فضایی خنک‌‏تر، آب نوشیدن و خنک کردن مستقیم پوست (با پارچه مرطوب یا کمپرس آب سرد) است که باعث بهبود و رفع گرمازدگی می‌‏شود.

احتمال گرمازدگی چه کسانی بیشتر است

طبعا احتمال گرمازدگی کسانی که در محیطی بسیار گرم قرار دارند، به خصوص اگر مشغول فعالیت بدنی باشند، بسیار بالاست. اما عوامل دیگری وجود دارد که خطر گرمازدگی را افزایش می‌‏دهد. یکی از این عوامل سن است. به طور کل کودکان و نوجوانان زیر ۱۶ سال و بزرگسالان بالای ۶۵ سال بیشتر در خطر ابتلا به گرمازدگی قرار دارند. از دیگر عواملی که احتمال گرمازدگی را افزایش می‌‏دهند عبارت است از:

• ابتلا به بیماری‏‌های سیستم ایمنی
• ابتلا به بیماری‌‏های قلبی
• ابتلا به فشار خون بالا
• ابتلا به اختلالات ریوی، کلیوی یا کبدی
• ابتلا به کم آبی، به خصوص کم آبی مزمن
• ابتلا به اختلالات متابولیک
• ابتلا به دیابت
• اضافه وزن
• سیگار کشیدن
• مصرف بی‌‏رویه مشروبات الکلی
• لاغری شدید
• ابتلا به ورم معده و ورده
• مصرف داروهای مدر که عموما برای کاهش فشار خون و بیماری‏های همچون آب‏سیاه یا تورم تجویز می‌‏شود
• مصرف‏ داروهای مخصوص دستگاه عصبی داخلی، از جمله آنتی هیستامین‌‏ها، داروهای ضد روان‏پریشی و بتا بلاکرها (داروهای مسدودکننده گیرنده آدرنرژیک بتا)
• داشتن رژیم غذایی کم سدیم
• مصرف بی‌‏رویه مواد مخدر

به غیر از عوامل ذکر شده، افرادی که ورزش‌‏هایی همچون فوتبال، دو با مسافت زیاد، کوهنوردی یا دوچرخه سواری انجام داده یا افراد ارتشی، کشاورزان، کارگران ساختمانی، محققان، افسران پلیس، آتش نشانان و کارکنان پارک‏ها و فضاهای سبز بیشتر در خطر گرمازدگی قرار دارند.

چه زمانی برای گرمازدگی باید به پزشک مراجعه کرد

گرمازدگی عموما اختلالی زودگذر است و با رفتن به مکانی خنک، نوشیدن آب سرد، یا حتی دور شدن از آفتاب و مدتی استراحت کردن در سایه بهبود می‌‏یابد. گرمازدگی اغلب، در صورتی که شدید نبوده و دمای بدن به ۴۰ درجه سانتی گراد نرسیده باشد، نیازی به مراجعه به پزشک ندارد. اما اگر تا یک ساعت پس از خنک کردن بدن، درد و گرفتگی عضلات و تا نیم ساعت پس از خنک شدن بدن دیگر علائم کلی گرمازدگی برطرف نشد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. افرادی که احساس می‏‌کنند دچار حمله گرما شده‌‏اند، باید بلافاصله با اورژانس تماس بگیرند.

در بیمارستان، ممکن است برای درمان گرمازدگی از سرم‏‌‌های حاوی الکترولیت استفاده شود. بیماران گرمازده در بیمارستان به دقت تحت نظر گرفته می‏‌شوند تا علائم‏شان کاملا رفع شود یا به حد قابل کنترلی برسد.

ممکن است برای افرادی که دچار حمله گرما شده‌‏اند، اقدامات درمانی اورژانسی انجام پذیرد؛ خصوصا اگر دچار تشنج شده یا اعضایشان از کار افتاده باشد. اگر گرمازدگی شدید باشد، گاهی اوقات نیازمند چند روز بستری شدن در بیمارستان است تا بیمار تا زمان رسیدن به سلامت کامل، تحت نظر پرسنل آموزش دیده و پزشک متخصص باشد.

چگونه از وقوع گرمازدگی جلوگیری کنیم

اولین قدم جلوگیری از گرمازدگی، شناخت عوامل خطر گرمازدگی است. افراد باید از خطرات ورزش یا کار کردن در هوای گرم برای مدت طولانی آگاه باشند. اگر مجبور به فعالیت در چنین شرایطی هستید، فراموش نکنید تا میان کار وقفه‏‌های کوچکی ایجاد و با رفتن به محیطی خنک یا به سایه، بدن خود را خنک کنید. اگر مجبور نیستید به کار در فضای گرم بیرون نیستید، در فضای بسته بمانید.

برای جلوگیری از کم آبی بدن، نوشیدن آب را فراموش نکنید. بعد از هر ۱۵ تا ۲۰ دقیقه فعالیت در گرما، مقداری آب یا نوشیدنی حاوی الکترولیت (مانند نوشیدنی‏های ورزشی) بنوشید. می‌توانید همواره بدن خود را هیدراته نگه دارید. در این مطلب از وبسایت سبک زندگی می‌توانید با راه‌های هیدراته کردن بدن بیشتر آشنا شوید. 

در نهایت، یکی دیگر از راه‌‏های موثر در جلوگیری از گرمازدگی، پوشیدن لباس‏های سبک، نازک، خنک و رنگ روشن هنگام کار در زیر آفتاب است.

سخن پایانی

گرمازدگی اختلال بسیار شایعی است که تقریبا برای هر کسی که مجبور می‏‌شود در روزهای گرم تابستانی از خانه بیرون برود اتفاق می‌‏افتد. گرمازدگی زمانی اتفاق می‌‏افتد که ترفندهای سیستم تنظیم دمای بدن برای خنک کردن بدن جواب نمی‌‏دهد و دمای بدن، به علت حضور در محیطی بسیار گرم، افزایشی غیرعادی پیدا می‏‌کند. این اختلال با علائمی همچون تشنگی، تعریق، خستگی، سردرد، سرگیجه، درد عضلانی و قرمزی پوست همراه است. هرچقدر بدن برای مدت طولانی‌‏تری در محیط گرم قرار گیرد، شدت گرمازدگی و تعداد و شدت علائم آن افزایش می‏‌یابد. گرمازدگی خفیف با نوشیدن لیوانی آب خنک و قرار گرفتن زیر سایه بهبود می‏‌یابد، اما اگر گرمازدگی شدید شود نیازمند مراجعه به مراکز درمانی و بسیار خطرناک است. گرمازدگی شدید که از آن با نام حمله گرما نیز یاد می‏‌‌شود، می‌‏تواند منجر به تشنج، کما یا حتی مرگ شود؛ به همین علت، بهتر است تا به محض احساس علائم گرمازدگی، به مکانی خنک رفته، پوست خود را با پارچه‏ای‌تر خنک کنید، استراحت کنید و آب بنوشید تا آب از دست رفته بدن را جبران کنید.