معرفی قرص‏های اعصاب چاق‏ کننده و راه‌های مقابله با اثرات آن

سلامت روان تاثیرات قابل توجهی بر زندگی روزانه‏‌مان، شخصیت‌ و نحوه برخوردمان با شرایط می‌‏گذارد؛ از همین رو مصرف قرص‌‏های اعصاب مناسب می‌تواند نقش بسیار برزگی در بهبودی سبک زندگی و روحیه‌‏مان بازی کند. اما آیا این ادعا که داروهای اعصاب چاق کننده‏ هستند صحیح است؟ این خاصیت قرص‌‏های اعصاب چه علتی دارد؟ آیا می‌توان اثر این قرص‏‌های چاق‏ کننده را خنثی کرد؟ برای فهمیدن پاسخ این سوالات و بررسی دقیق‌تر قرص‏‌های اعصاب چاق کننده با ما در این مطلب از وبسایت سبک زندگی همراه باشید.

فهرست مطالب

• قرص‌‏های اعصاب و روان چیستند و چه انواعی دارند

• آیا قرص‏های اعصاب چاق‏ کننده هستند

• کدام قرص‏های اعصاب خاصیت چاق‏ کنندگی دارند

• چگونه میتوان اثر چاق کنندگی این قرص‏ها را خنثی کرد

قرص‌‏های اعصاب و روان چیستند و چه انواعی دارند

قرص‌‏های اعصاب و روان به قرص‏‌هایی گفته می‌‏شود که بر رفتار، خلق ‏وخو، افکار و ادراک افراد تاثیر می‏‌گذارند. از این قرص‌‏ها برای درمان بسیاری از بیماری‌‏ها همچون اضطراب، افسردگی، اسکیزوفرنی (یا همان شیزوفرنی)، اختلال دو قطبی، اختلالات خواب و غیره استفاده می‏‌شود.

قرص‏‌های اعصاب با تنظیم میزان مواد شیمیایی مغز یا پیام ‏رسان‏‌های عصبی همچون دوپامین، گابا یا گاما آمینو بوتیریک اسید (GABA)، نوراپی‏نفرین و سروتونین به بهبود این بیماری‌‏ها کمک می‏‌کنند.
انواع بسیاری از قرص‌‏های اعصاب و روان وجود دارد، اما نام قرص اعصاب چاق کننده به شرح زیر است که به ۵ دسته کلی تقسیم می شوند؛

• داروهای ضد اضطراب یا بنزودیازپین‌‏ها (همچون دیازپام، اگزازپام، آلپرازولام (زاناکس) و ...)
• داروهای ضد افسردگی (همچون سیتاپرولام، سرترالین، فلوکستین و ...)
• داروهای ضد روان‏پریشی (همچون فنوفنازین، الانزاپین (زیپرکسا)، تیوتکسین و ...)
• داروهای تثبیت ‏کننده خلق (همچون والپروئیک اسید، ریسپریدُن، لاموتریژین و ...)
• داروهای محرک یا انگیزه دهنده‌ها (همچون متیل فنیدیت (ریتالین)، دگزآمفتامین، مدافینیل و ...)

نحوه کار هر دسته از داروهای اعصاب با هم متفاوت است، اما شباهت‌‏هایی نیز دارند. پزشکان با توجه به علائم خاص و مختص هر فرد، نوعی خاص از داروهای اعصاب یا گاهی ترکیی از چند نوع را برای او تجویز می‌کنند. از بعضی از این داروها را باید برای چندین هفته مصرف کرد تا تاثیر داشته باشد. اما آیا واقعا داروی اعصاب چاق ‏کننده است؟ اگر بله، علت آن چیست؟

آیا قرص‏های اعصاب چاق‏ کننده هستند

تحقیقات ثابت کرده است که داروهای اعصاب و روان، مانند دیگر داروهای شیمیایی، بدون عوارض جانبی نیستند و در مواردی باعث افزایش وزن می‏‌شوند. البته در نظر داشته باشید که همه‏ قرص‌‏های اعصاب به یک میزان چاق‏ کننده نیستند. به علاوه، این احتمال نیز وجود دارد که دارویی در فردی باعث افزایش وزن شده اما در فردی دیگر این تاثیر را نداشته باشد.
یکی از علل این موضوع این است که قرص‏‌های اعصاب روی عملکرد مغز و هورمون‌هایی که مسئول کنترل اشتها هستند تاثیر گذاشته و باعث افزایش اشتها می‏‌شوند. قرص‏های اعصاب چاق‏ کننده علاوه بر تقویت اشتها، تمایل فرد به مصرف غذاهای چرب یا شیرین را نیز افزایش می‌‏دهد و همچنین باعث افزایش چربی و قند خون می‏‌شوند. 
خالی از لطف نیست که دو نکته را در نظر داشته باشید:

1. اول اینکه تمامی قرص‏های اعصاب چاق‏ کننده نیستند و حتی بعضی از آنها باعث کاهش وزن می‏‌شوند.

2. دوم، بهتر است در نظر داشته باشید که گاهی اوقات این داروی اعصاب نیست که چاق‏ کننده است، بلکه عادت‌‏ها، سبک زندگی و یا خود بیماری فرد است که موجب افزایش وزن شده است. برای مثال، افسردگی باعث کاهش میل و در مواقعی حتی توان فعالیت و تحرک در فرد مبتلا می‌‏شود و از این رو (خود بیماری و نه داروی مربوط به آن) باعث افزایش وزن می‌‏شود. 

با این تفاسیر، پس کدامیک از قرص‏های اعصاب چاق‏ کننده هستند؟ آیا میزان چاق‏ کنندگی همه آنها یکسان است؟ نام قرص‏های اعصاب چاق‏ کننده چیست؟ در ادامه مطلب به پاسخ این سوالات می‌پردازیم.

کدام قرص‏های اعصاب خاصیت چاق‏ کنندگی دارند

قرص‌‏های اعصاب به چاق‏ کنندگی معروف هستند. گفته می‏‌شود که افزایش ۹ تا ۱۵ کیلوگرم طی مصرف یک یا دوسال‌ از این قرص‌‏ها کاملا طبیعی است اما همانگونه که گفته شد، تمامی قرصهای اعصاب در این حد چاق‏ کننده نیستند. به طور کل، سه دسته‏  قرص‏های ضدروان‏پریشی، قرص‏های ضد افسردگی و قرص‏های ضد اضطراب بیشترین تاثیر را در افزایش وزن فرد ایفا می‌کنند:

• قرص‏های ضد روان‏پریشی

داروهای ضد روان‏پریشی معمولی جلوی فعالیت دپامین در مغز را می‌گیرند و انواع تخصصی‌‏تر آنها علاوه بر جلوگیری از فعالیت دوپامین، از فعالیت سروتونین 5-HT2A نیز جلوگیری می‌کنند. این قرص‌‏ها برای بهبود علائم بیماری اسکیزوفرنی و یا درمان بعضی دیگر از بیماری‏‌ها همچون اختلال دو قطبی، افسردگی و سندرم توره استفاده می‏‌شوند.

بزرگترین عوارض جانبی این قرص‏‌ها، چاق ‏کنندگی آنهاست. گفته می‏‌شود احتمال چاقی مفرط افراد مبتلا به بیماری اسکیزوفرنی دوبرابر دیگر افراد است.

با توجه به مطالعه‌ای که در سال 2014 از هشت تحقیق متفاوت انجام شده است، بیش از ۵۵ درصد افرادی که از قرص‌‏های ضدروان‏پریشی امروزی استفاده می‌کنند دچار افزایش وزن می‏‌شوند و بیشترین میزان افزایش وزن در شش ماه اول مصرف صورت می‌گیرد. گفته می‌شود این چاقی به علت اختلال در سیگنال‏‌های شیمیایی کنترل‏ کننده اشتها اتفاق می‌‏افتد.

الانزاپین (زیپرکسا) و کلوزاپین (کلوزاریل) از چاق‏‌کننده‏‌ترین قرص‏های ضد روان‏پریشی چاق‏ کننده هستند. تحقیقات ثابت کرده است که این دو قرص به طور متوسط در فرد مصرف کننده تنها در ۱۰ هفته باعث بیش از ۴ کیلوگرم افزایش وزن می‏‌شوند. به علاوه، این دو داروی اعصاب چاق‏ کننده، ریسک ابتلا به سندرم متابولیک را افزایش می‌دهند که خود باعث افزایش وزن و ابتلا به بیماری‌‏هایی همچون دیابت نوع دو می‌شود.
کلرپرومازین نیز یکی دیگر از قرص‏های ضدروان‏پریشی چاق‏ کننده است که می‌تواند تاثیر بالا یا متوسطی در افزایش وزن فرد مصرف‏ کننده داشته باشد. دیگر قرص‏‌های ضدروان‏پریشی همچون آریپیپرازول، آسناپین، برکسپیپرازول، هالوپریدول، لوراسیدون و زیپرازیدون (ژئودون) احتمال کمتری دارد که باعث افزایش وزن بشوند. 

• قرص‏های ضد افسردگی

احتمالا خانم‌ها به دلیل مسائل هرمونی، در دوره های مختلف زندگی همچون قاعدگی و یائیسگی دچار افسردگی می‌شوند که بی توجه به به خلق و خو در این دوره به مرور تاثیرات منفی بر فرد می‌گذارد. برای اطلاع بیشتر در این باره می‌توانید در این مطلب درباره افسردگی دوران قاعدگی بیشتر بخوانید. 

قرص‏‌های ضد افسردگی نیز گروهی دیگر از قرص‏های اعصاب چاق‏ کننده هستند. طبق تحقیقات انجام شده احتمال چاقی افرادی که از داروهای ضد افسردگی استفاده می‌کنند ۲۱ درصد بیشتر از دیگر افراد است، البته تحقیقات انجام شده در سال ۲۰۱۴ ثابت کرده‏‌اند که قرص‏های ضد افسردگی، به اندازه‏ قرص‏های ضدروان‏پریشی چاق کننده نیستند. همچنین ممکن است مصرف یک قرص در یک فرد باعث چاقی شده اما در فرد دیگر چنین اثری نداشته باشد. 

 میان قرص‏های ضد افسردگی، میرتازاپین (رمرون) و سپس پاروکستین (پاکسیل) بیشترین میزان چاق‏ کنندگی را دارند. یک چهارم افرادی که به مدت یک سال از میرتازاپین استفاده کرده بودند اضافه وزنی معادل ۷ درصد وزن قبلیشان پیدا کردند، از همین رو معمولا تنها در شرایطی از این قرص استفاده می‏‌شود که شرایط استفاده از هیچ قرص دیگری مهیا نباشد.

بعضی داروهای ضد افسردگی، مانند آمی‏تریپتیلین، ایمی‏پرامین (توفرانیل) و دوکسپین و همچنین برخی مهار کننده‏‌های مونوآمین اکسیداز مانند فنلزین از دیگر مثال‏های قرص‏های اعصاب چاق‏ کننده هستند. تنها یک نوع از قرص‏های ضد افسردگی به نام بوپروپیون است گفته می‌‏شود چندان چاق‏ کننده نیست.

البته، همانگونه که به آن اشاره شد، در نظر داشته باشید که خود افسردگی نیز می‌تواند باعث افزایش وزن شود. در نتیجه، بعضی اوقات افزایش وزن به مصرف قرص‏های ضد افسردگی نسبت داده می‏‌شود در صورتی که تنها نتیجه‏ طبیعی خود بیماری است. بعضی اوقات هم افزایش وزن به این علت است که مصرف قرص‏ها در درمان افسردگی موثر بوده و با درمان افسردگی، بی ‏اشتهایی حاصل از آن نیز درمان شده است. درنتیجه، با افزایش اشتهای فرد، میزان غذای مصرفی و در نتیجه وزن او نیز افزایش یافته است.

• داروهای ضد اضطراب یا بنزودیازپین‏‌ها

بنزودیازپینها برای درمان انواع اضطراب، همچون ترس از صحبت در مکان‌‏های عمومی استفاده می‌‏شود. این داروها برای بهبودی اختلالات خواب، حمله‏‌های پنیک و استرس نیز کاربرد دارند. این داروها با افزایش میزان گابا در مغز و کاهش حساسیت سیستم عصبی به انواع محرک‌‏ها، باعث ایجاد احساس آرامش در فرد می‌شوند.

بنزودیزپین‏‌ها با توجه به اینکه چقدر سریع اثر می‌کنند و اثر آنها تا چه مدت پایدار است دسته بندی می‌شوند. برای مثال، دیازپام (والیوم) و کلرازپات به سرعت اثر کرده و حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پس از مصرف کار خود را در بدن شروع می‏‌کنند؛ در صورتی که لورازپام، الپرازولام و کلونازپام سرعت متوسط و اگزازپام سرعت کمی دارند.

بعلاوه، کلرازپات، میدازولام و تریازولام داروهایی با پایداری کم هستند و تنها ۳ تا ۸ ساعت در بدن موثرند. آلپرازولام و لورازپام زمان تاثیری متوسط دارند و ۱۱ تا ۲۰ ساعت در بدن تاثیراتی خواهند داشت. اما کلردیازپوکساید و دیازپام داروهایی با تاثیر بلند مدت هستند و اثراتشان از ۱ تا ۳ روز در بدن باقی خواهد ماند.
این قرص‏ها باعث آرامش فرد شده و از میزان انرژی فرد می‏‌کاهند. این کاهش انرژی از انگیزه فرد برای فعالیت کردن و تحرک داشتن می‏‌کاهد که باعث افزایش وزن و چاقی می‏‌شود.

با این حال، افزایش وزن یکی از عوارض مهم این داروها نیست؛ قرص‏های ضد‏اضطراب بیش از آنکه چاق‏ کننده باشند، شدیدا اعتیادآور هستند و در صورت استفاده بی‏رویه عوارض وخیم‌‏تری را برای فرد مصرف‏ کننده به همراه خواهند داشت. برای همین توصیه می‌شود از این داروها با تجویز پزشک و برای مدتی محدود استفاده شود.

چگونه میتوان اثر چاق کنندگی این قرص‏ها را خنثی کرد

افزایش وزن حاصل از مصرف قرص‏های اعصاب برای بسیاری از افراد تا حدی اذیت ‏کننده است که آنها را به بی‌‏توجهی به درمان و قطع مصرف این قرص‏ها ترغیب می‌کند. اما نگران نباشید، چرا که چند راه ساده برای جلوگیری از افزایش وزن توسط مصرف قرص‏های اعصاب چاق‏ کننده وجود دارد:

• غذای مصرفی خود را مدیریت کنید: لزومی نیست سراغ رژیم‌های سخت بروید، تنها کافیست تا میزان غذای مصرفی خود را مدیریت کنید. بیشتر ما امروزه سه برابر نیاز واقعی بدنمان غذا می‌خوریم. برای جلوگیری از افزایش وزن در نتیجه مصرف داروی اعصاب چاق‏ کننده، درصورت امکان از قاشق یا چنگالی کوچکتر استفاده کنید و یا لقمه‏‌های کوچکتری بردارید تا با میزان غذای کمتری خود را سیر کنید.
• آرام غذا بخورید و غذای خود را به خوبی بجوید: مغز ۲۰ دقیقه پس از شروع غذا خوردن به بدن دستور سیری می‌دهد. اگر به جای پرخوری و با سرعت غذا خوردن، آرام غذا بخورید و از لقمه لقمه غذای خود لذت ببرید، با خوردن میزان غذای کمتری احساس سیری می‌کنید.
• یک دفتر غذا داشته باشید: هر مواد غذایی که مصرف می‌کنید را در دفتری یادداشت کنید. اینگونه خوردن سه برش کیک یا یک پیتزای کامل اندکی برای‌تان دشوارتر خواهد شد که به کاهش افزایش وزن ایجاد شده توسط قرص‏های اعصاب چاق‏ کننده کمک خواهد کرد.
• کالری شماری کنید: کالری شماری می‌تواند به شما در حفظ وزن فعلی (یا کاهش وزن) کمک کند. اما باید آن را به روشی اصولی انجام دهید تا نتیجه مثبتی برایتان به همراه داشته باشد.
• از دیگران کمک بگیرید: مطمئنا نمی‌توانید از دیگر اعضای خانواده‌‏تان بخواهید که برنامه غذایی‌شان را مطابق میل شما تنظیم کنند، اما می‌توانید از آنها بخواهید که از شما حمایتی لازم و کافی و به شما در مدیریت غذای مصرفی‌‏تان کمک کنند.
• یک برنامه ورزشی برای خود تنظیم کنید: نیازی نیست تا دونده دوی ماراتون باشید که ورزشکار به حساب بیاید، مخصوصا اگر با بیماری‏‌های همچون افسردگی دست و پنجه نرم می‌کنید! حتی ۳۰ دقیقه قدم زدن در ۳ تا ۴ روز هفته نیز می‌تواند برای بالا بردن ضربان قلب و جلوگیری از افزایش وزن توسط قرص‏های چاق‏ کننده کافی باشد.
   
• 

سخن پایانی

قرص‏های اعصاب و روان دسته‏ بزرگی از داروها را شامل می‌شوند که برای درمان بسیاری از بیماری‌‏ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. این داروها با تنظیم سطح و میزان پیام ‏رسان‌‏های عصبی باعث می‌شوند تا احساس بهتری داشته باشید. پزشکان با توجه به علائم خاص و همچنین مواردی همچون سن، دیگر بیماری‏‌ها و دیگر داروهایی که مصرف می‌کنید انواعی خاص از این داروها را برای شما تجویز می‌کنند. بسیاری از قرص‏های اعصاب چاق‏ کننده هستند و باعث افزایش وزن می‌‏شوند؛ اما جای نگرانی نیست، چون که توسط راه‌‏های ساده‏ای همچون پیاده‏‌روی سبک و مدیریت غذای روزانه می‌توان جلوی اثرات مخرب این قرص‏های چاق‏ کننده را گرفت.