تشخیص و درمان اختلال دو قطبی چگونه است؟

اختلال دو قطبی یا افسردگی شیدایی نوعی از اختلالات روانی است که شامل دوره‌های متناوب افسردگی و احساس هیجان است. فرد مبتلا به این اختلال، تغییرات خلقی بی‌دلیل و غیر قابل پیش‌بینی را تجربه می‌کند که می‌تواند شرایط شغلی یا تحصیلی او را تحت تاثیر قرار دهد. ما در مقاله اختلال دوقطبی چیست انواع و علائم این بیماری را شرح داده‌ایم و در این مقاله قصد داریم راه‌های تشخیص و درمان آن را بررسی کنیم.

آنچه در این مطلب خواهید خواند:

تشخیص بیماری دو قطبی چگونه است

درمان اختلال دو قطبی 

درمان اختلال دو قطبی در کودکان و نوجوانان

سبک زندگی و مداوای خانگی بیماران دو قطبی

آمادگی برای ملاقات با پزشک

تشخیص بیماری دو قطبی چگونه است

ارزیابی پزشک برای آن که بدانید آیا اختلال دو قطبی دارید یا خیر، معمولا شامل موارد زیر می‌شود:

•  ارزیابی جسمی: پزشک در گام اول یک معاینه فیزیکی و شاید برخی آزمایشات را از شما به عمل می‌آورد تا هرگونه مشکل پزشکی را که می­‌تواند موجب بروز نشانه‌ها شده باشد، دریابد.
•  ارزیابی روان‌پزشکی: ممکن است به روان‌پزشک ارجاع داده شوید تا با شما درباره افکار، احساسات و الگوهای رفتاری‌تان صحبت کند. شاید لازم باشد پرسش‌­نامه یا فرم خودارزیابی روانی پر کنید. با اجازه شما اعضای خانواده یا دوستان نزدیک نیز ممکن است به منظور دادن اطلاعات درباره نشانه‌­ها مورد سوال قرار بگیرند.
•  جدول خلق‌وخو: ممکن است از شما درخواست شود تا خلق‌وخو، الگوی خواب یا سایر فاکتورهایی را که می‌تواند به تشخیص و پیدا کردن درمان صحیح کمک کند به صورتروزانه ثبت کنید.
•  ملاک­‌ها برای اختلال دو قطبی: روان‌پزشک شما ممکن است علائمتان را با ملاک­هایی که برای اختلال دوقطبی و اختلالات مرتبط در «تشخیص و راهنمای آماری اختلالات ذهنی» توسط انجمن روانپزشکی آمریکایی،منتشر شده مقایسه کند.

تشخیص اختلال دو قطبی در کودکان

اگر چه روند تشخیص در کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال دو قطبی شامل همان ملاک­‌هایی است که در بزرگسالان استفاده می­‌شود، اما علائم دو قطبی در کودکان و نوجوانان معمولا الگوهای متفاوتی دارد و ممکن است به سادگی در دسته­‌بندی‌های تشخیص قرار نگیرند.

همچنین، بیشتر اوقات در کودکانی که اختلال دو قطبی دارند، سایر مشکلات سلامت ذهنی مانند اختلال کمبود توجه و افزایش فعالیت (ADHD) یا مشکلات رفتاری نیز تشخیص داده می‌شود. در چنین شرایطی بهتر است به روان‌پزشک کودک متخصص در حوزه اختلال دو قطبی مراجعه کنید.

درمان اختلال دو قطبی 

پس از تشخیص، اولین سوالی که برای بیمار و خانواده‌اش ایجاد می‌شود این است که «آیا بیماران دو قطبی درمان می‌شوند؟». معمولا درمان توسط روان‌پزشکی که در تشخیص و درمان مشکلات سلامت ذهنی تخصص دارد و در درمان اختلال دو قطبی ماهر است، نتیجه‌ خوبی خواهد داشت. برخی از این روان‌پزشکان یک تیم درمانی متشکل از روانشناس، مددکار اجتماعی و پرستار روانشناس دارند.

اختلال دو قطبی مشکلی همیشگی است که درمان آن به مدیریت علائم معطوف می­‌شود. بنابر نیازهای شما درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

•  دارو: برای درمان اختلال دو قطبی معمولا نیاز خواهید داشت که مصرف دارو را برای تعادل خلق و خوی خود شروع کنید.
•  درمان ادامه‌­دار: اختلال دو قطبی نیاز به درمان همیشگی با دارو دارد، حتی در طول دوره­‌هایی که حس بهبودی دارید. افرادی که از ادامه‌دادن درمان فرار می‌کنند، ممکن است دچار شدت‌یافتن نشانه­‌ها یا تبدیل نوسانات خفیف خلقی به شیدایی یا افسردگی کامل شوند.
•  برنامه‌­های درمانی روزانه: ممکن است پزشک یک برنامه درمان روزانه به شما پیشنهاد دهد. این برنامه­‌ها حمایت و مشاوره‌­ای را که حین تحت کنترل گرفتن نشانه­‌ها نیاز دارید را فراهم می­‌کند.
• درمان مصرف مواد: اگر مشکلی در رابطه با الکل یا مواد مخدر دارید، به درمان مصرف مواد نیز نیاز خواهید داشت. در غیر این صورت مدیریت اختلال دو قطبی بسیار دشوار است. 
•  بستری شدن: اگر رفتارهای خطرناک دارید، افکار مربوط به خودکشی به سراغتان می‌آید یا از واقعیت فاصله گرفته‌­اید (سایکوز) پزشک ممکن است بستری شدن را پیشنهاد دهد. دریافت درمان روان‌پزشکی در یک بیمارستان روانی می‌­تواند به آرام و امن نگاه ­داشتن شما کمک کرده و خلق و خوی‌تان را پایدار نماید؛ حتی اگر حالات شیدایی یا افسردگی عمده داشته باشید.

اولین مرحله درمان اختلال دو قطبی شامل داروها و مشاوره روان‌شناختی (روان­‌‌درمانی) به منظور کنترل نشانه‌­هاست، همچنین درمان ممکن است شامل آموزش و گروه‌­های حمایتی نیز شود.

داروهای اختلال دو قطبی

داروهای بسیاری برای درمان اختلال دو قطبی استفاده می­‌شود. اما نوع و دوز داروهای تجویز شده براساس نشانه‌­های خاص شما خواهد بود. 

برخی داروهای بیماری دو قطبی شامل این موارد هستند:

•  پایدارکننده­‌های خلقی: برای کنترل حالات شیدایی یا جنون خفیف به داروی پایدارکننده نیاز خواهید داشت. پایدار کننده‌­های خلقی شامل لیتیوم (لیتوبید)، والپروئیک اسید (دپاکین)، دیوال­پروکس سدیم (دپاکت)، کاربامازپین (تگرتول، اکترو و غیره) و لاموتریژین (لامیکتال) می‌شوند.
•  آرامبخش‌­ها: اگر با وجود درمان با سایر داروها،  نشانه­‌های افسردگی یا شیدایی باقی ماندند، افزودن آرام­بخشی مثل اولانزاپین (زیپرکسا)، ریسپریدون (ریسپردال)، کوتیاپین (سروکل)، آریپیپرازول (آبیلیفای)، زیپراسیدون (ژئودون)، لوراسیدون (لاتورا) یا آسناپین (سافریس) ممکن است مفید باشد. پزشک ممکن است بعضی از این داروها را به تنهایی یا با یک تثبیت‌کننده خلقی تجویز کند.
•  ض دافسردگی­‌ها: پزشک ممکن است یک داروی ضد افسردگی، به منظور کمک به مدیریت افسردگی اضافه کند. از آن­جا که یک داروی ضدافسردگی می­‌تواند گاهی موجب رخداد شیدایی شود، معمولا همراه یک تثبیت‌کننده خلق یا آرام­بخش تجویز می‌­شود.
•  داروهای ضد استرس: بنزودیازپین­‌ها ممکن است برای کاهش دلواپسی کمک­‌کننده باشند و خواب را بهبود بخشند، اما معمولا برای دوره­‌های کوتاه‌مدت تجویز می‌­شوند.

تشخیص داروی مناسب اختلال دو قطبی

یافتن دارو یا داروهای مناسب برای احتمالا با آزمون و خطا همراه خواهد بود. اگر یک دارو برای شما تاثیر مثبتی نداشت، ناامید نشوید. این فرآیند نیاز به صبر دارد، چرا که بعضی داروها  برای تاثیرگذاری به هفته­‌ها یا ماه‌ها زمان نیاز دارند. برای تشخیص درست، هربار یک دارو تعویض می­‌شود تا پزشک بتواند بفهمد کدام دارو برای تخفیف نشانه‌­های شما با کمترین عوارض جانبی کارآمد است. براساس نشانه‌ها ممکن است داروها تغییر کنند.

عوارض جانبی داروهای اختلال دو قطبی

معمولا به محض پیدا کردن داروها و دوزهای مناسب که برایتان کارایی دارند، عوارض جانبی خفیف بهبود می­‌یابند و بدنتان با داروها سازگاری حاصل می­‌کند. چنانچه عوارض جانبی دارید با پزشک یا متخصص سلامت روان صحبت کنید. به یاد داشته باشید در چنین شرایطی، مصرف داروها را قطع نکرده یا دوز آن را تغییر ندهید. اگر دارو را قطع کنید شاید اثرات پسرفت را تجربه کنید، علائم بیماری شما بازگردند و یا بدتر شوند. ممکن است به شدت افسرده شوید، افکار خودکشی داشته باشید یا دچار رخداد شیدایی یا جنون خفیف شوید. اگر فکر می­‌کنید نیاز به تغییری دارید، با پزشکتان تماس بگیرید.

مصرف داروهای اختلال دو قطبی در دوران بارداری

بسیاری از داروهای اختلال دو قطبی ممکن است از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل شده و منجر به اختلالات مادرزادی شوند. داروهای خاصی مثل والپروئیک­‌اسید و دی والپروئکس سدیم، بهتر است در طول بارداری استفاده نشوند. همچنین مصرف داروهای اختلال دو قطبی ممکن است اثر داروهای پیشگیری از بارداری را خنثی کند.

قبل از بارداری، با پزشک درباره گزینه­‌های درمان گفت‌وگو کنید. اگر در حال استفاده از دارو برای درمان اختلال دو قطبی هستید و فکر می­‌کنید ممکن است باردار باشید، فورا با پزشکتان صحبت کنید.

روان­‌درمانی

روان‌­درمانی بخشی حیاتی از درمان اختلال دو قطبی است و می­‌تواند به صورت فردی، خانوادگی یا گروهی انجام شود. انواع بسیاری از روان‌درمانی ممکن است مفید باشند. از جمله:

•  درمان بین ­فردی و زیست اجتماعی (IPSRT): این درمان روی تثبیت ریتم روزانه مثل خواب، بیداری و زمان وعده­‌های غذایی تمرکز می­‌کند. یک برنامه روزانه پایدار اجازه مدیریت خلقی بهتری را به شما می‌­دهد. افراد مبتلا به اختلال دو قطبی با داشتن یک برنامه روزانه برای خواب، رژیم غذایی و ورزش حال بهتری خواهند داشت.
•  درمان رفتاری-شناختی (CBT): این مورد رفتارها و عقاید منفی و ناسالم را شناسایی می­‌کند و آن­‌ها را با نمونه­‌های مثبت و سالم جایگزین می­‌سازد. CBT می‌­تواند در تعیین آن­چه موجب رخدادهای دو قطبی شما می‌شود، مفید باشد. همچنین راهکارهای موثری را برای کنترل استرس و مدیریت شرایط آشفته می‌آموزید.
•  آموزش روانی: آموختن درباره اختلال دوقطبی (آموزش روانی) می­‌تواند به شما و عزیزانتان کمک کند تا با درک بهتری از شرایط بهترین‌ حمایت‌ها را دریافت کنید. مساله را بشناسید، برای پیشگیری از شدت آن برنامه­‌ریزی و از درمان پیروی کنید.
•  درمان متمرکز بر خانواده: حمایت و ارتباط خانواده می­‌تواند کمکتان کند از برنامه درمانی پیروی کرده و با تشخیص نشانه­‌های هشدار نواسانات خلقی آنها را مدیریت کنید.

سایر گزینه­‌های درمان

بنابر نیازهای شما برخی روش‌های درمانی دیگر ممکن است برای شما به کار روند:

طی درمان با شوک الکتریکی (ECT)، جریان­‌های الکتریکی از مغز عبور کرده و عامدانه موجب صرعی مختصر می‌شوند. بنظر می‌­آید ECT با ایجاد تغییرات شیمیایی در مغز ممکن است نشانه­‌های بیماری­‌های ذهنی خاصی را لغو کند. اگر با داروها بهتر نشوید یا نتوانید داروهای ضدافسردگی را -به دلایل مرتبط با سلامت مثل بارداری یا ریسک بالای خودکشی- مصرف کنید، ECT می‌تواند گزینه‌­ای برای درمان دوقطبی باشد.

تحریک مغناطیسی فرا جمجمه (TMS) به عنوان گزینه‌­ای برای افرادی که به ضدافسردگی­‌ها پاسخ نداده‌ا­ند، در حال بررسی است.

درمان اختلال دو قطبی در کودکان و نوجوانان

درمان برای کودکان و نوجوانان عموما براساس هر مورد خاص، بسته به نشانه‌­ها، عوارض جانبی داروها و سایر فاکتورها تصمیم‌گیری می‌­شود. به‌طور کلی درمان شامل این موارد است:

•  داروها: کودکان و نوجوانان دچار اختلال دو قطبی معمولا همان نوع داروهایی برایشان تجویز می­‌شود که بزرگسالان مصرف می‌کنند. پژوهش­‌های کمتری درباره امنیت و تاثیر داروهای دوقطبی در کودکان نسبت به بزرگسالان وجود دارد. بنابراین تصمیمات درمانی معمولا براساس پژوهش­‌های مربوط به بزرگسالان است.
•  روان­‌درمانی: درمان ابتدایی و طولانی مدت می­‌تواند به عدم بازگشت نشانه‌­ها کمک کند. روان­‌درمانی می­‌تواند به کودکان و نوجوانان کمک کند تا کارهای روزانه خود را مدیریت کنند، مهارت­‌های مقابله­‌ای آن‌ها بهبود یابد، آموزه­‌های دشوار را متوجه شوند، مشکلات اجتماعی را حل کنند و درنهایت ارتباط خانوداگی‌شان قوی‌تر شود. و اگر لازم باشد، ممکن است روان‌درمانی در درمان مشکلات مصرف مواد-که در نوجوانان و کودکان سن بالاتر مبتلا به اختلال دوقطبی رایج است- کمک کند.
•  آموزش روانی: براساس شرایط سنی فرزند و همچنین شرایط و رفتار مناسب در هر فرهنگ، آموزش روانی می­‌تواند شامل آموختن نشانه­‌های اختلال دو قطبی و چگونگی تغییر آن­‌ها در رفتار کودکان و نوجوانان باشد. درک اختلال دو قطبی می­‌تواند در شناخت کودک و نوجوان و همچنین حمایت از آن‌ها موثر باشد.
•  حمایت: همکاری با معلمان و مشاوران مدرسه و تشویق حمایت از جانب خانواده و دوستان می­‌تواند به شناخت خدمات و تشویق موفقیت کمک کند.

سبک زندگی و مداوای خانگی بیماران دو قطبی

 شاید نیاز داشته باشید که در سبک زندگی‌ خود تغییراتی ایجاد کنید تا چرخه‌های رفتاری که اختلال دوقطبی را بدتر می‌کنند، توقف یابند. چند مرحله برای طی کردن وجود دارد:

•  از مصرف مشروبات الکلی یا مواد مخدر اجتناب کنید. یکی از بزرگترین نگرانی‌های اختلال دو قطبی عواقب منفی رفتارهای پرخطر و مصرف الکل یا مواد مخدر است. 
•  روابط اجتماعی سالم داشته باشید. اطراف خودتان را با افرادی که تاثیر مثبت دارند پر کنید. دوستان و اعضای خانواده می­‌توانند از شما حمایت کرده و کمکتان کنند تا نشانه‌های نواسانات خلقی را شناسایی کنید.
•  زندگی روزانه سالمی داشته باشید. داشتن یک برنامه روزانه منظم برای خواب، خوراک و فعالیت جسمی می­‌تواند در تعدیل خلق و خو کمک­‌کننده باشد. پیش از شروع هر فعالیت ورزشی با پزشک مشورت کنید. رژیم غذایی سالم داشته باشید. اگر لیتیوم مصرف می­‌کنید، با پزشکتان درباره مصرف میزان مناسب نمک و مایعات صحبت کنید. اگر برای خواب مشکل دارید، با پزشک یا متخصص سلامت روانتان درباره آن­چه می‌­توانید انجام دهید مشورت کنید.
• قبل از مصرف سایر داروها مشورت کنید. قبل از مصرف داروهایی که توسط پزشکی دیگر تجویز شده یا هرگونه دارو یا مکمل بدون نسخه، حتما با پزشکی که تحت نظرش هستید تماس بگیرید. گاهی سایر داروها موجب رخدادهای افسردگی یا شیدایی می‌­شوند یا ممکن است با داروهایی که برای اختلال دوقطبی مصرف می‌­کنید، تداخل داشته باشد.
• جدول خلق‌و‌خو داشته باشید. نگهداری گزارشی از خلق و خوهای روزانه‌­تان، درمان‌ها، خواب، فعالیت­‌ها و احساسات ممکن است به تعیین عوامل، گزینه­‌های درمانی موثر و زمانی که درمان نیاز به اصلاح دارد، کمک کند.

داروهای دیگر

پژوهش­‌های زیادی درباره داروهای دیگر یا مکمل -گاهی داروهای یکپارچه گفته می‌شود- و اختلال دو قطبی در دست نبوده و بیشتر مطالعات درباره افسردگی عمده است؛ در نتیجه روشن نیست که چطور این رهیافت‌­های غیر سنتی برای اختلال دو قطبی کارایی دارند.

اگر داروهای مکمل یا متفاوتی علاوه بر درمان پیشنهادی پزشکتان استفاده می‌کنید حتما جانب احتیاط را داشته باشید.

•  مصرف داروهای تجویز شده و درمان را قطع نکنید. داروی مکمل یا متفاوت، جایگزینی برای مراقبت درمانی منظم در زمان درمان اختلال دو قطبی نیستند.
•  با پزشک و متخصص سلامت روانتان صادق باشید. به آن­‌ها بگویید در حال مصرف چه داروهای مکملی هستید یا تمایل دارید در آینده استفاده کنید. 
•  به خطرات احتمالی آگاه باشید. محصولات مکمل و جایگزین، فقط به این خاطر که طبیعی­ هستند نمی‌توانند جایگزین داروهای درمانی شوند. درباره خطرات، مثل احتمال تداخل دارویی حاد، قبل از مصرف با پزشکتان صحبت کنید.

تقابل و حمایت

تقابل با اختلال دو قطبی ممکن است برای شما چالش برانگیز باشد. چند راه‌کار که می­‌تواند کمک کند عبارتند از:  

• درباره اختلال دوقطبی بیاموزید. آموزش درباره شرایطتان می‌­تواند شما را قدرتمند و با انگیزه کند تا از برنامه درمانی‌تان پیروی کنید و نواسانات خلقی را تشخیص دهید.
•  روی اهدافتان متمرکز بمانید. آموختن مدیریت اختلال دوقطبی ممکن است زمانبر باشد. اهدافتان را به خاطر بسپارید، به روابط آسیب‌دیده‌ای فکر کنید که به دنبال بهبود آن هستید و همچنین بر سایر مشکلاتی که به دلیل نوسانات خلقی پیدا کرده‌اید تمرکز کنید تا انگیزه خود را از دست ندهید. 
•  به یک گروه حمایتی ملحق شوید. گروه‌­های حمایتی برای افراد مبتلا به اختلال دوقطبی می­‌تواند کمک کند با دیگرانی که چالش­‌هایی مشابه شما دارند، تماس داشته باشید و از تجربه‌های یکدیگر بهره‌مند شوید.
•  خروجی‌­های سالم پیدا کنید. راه‌­های سالم برای بروز انرژی پیدا کنید. مثل سرگرمی‌­ها، ورزش و فعالیت­‌های تفریحی.
• راه‌­هایی برای آرام‌شدن و مدیریت استرس بیاموزید. یوگا، تای­چی، ماساژ، مراقبه یا سایر تکنیک­‌های آرام­بخش می‌­تواند کمک‌کننده باشد.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

ممکن است درمان خود را مراجعه به یک پزشک یا روان‌پزشک شروع کرده باشید. شاید بخواهید در صورت امکان عضوی از خانواده یا دوستی را برای حمایت و کمک به یادآوری اطلاعات با خود همراه کنید. 

قبل از قرار ملاقات، لیستی از موارد زیر تهیه کنید:

• هر نشانه‌­ای که تا به حال داشته­‌اید: شامل هرچیزی که حتی ممکن است غیرمرتبط با دلیل ملاقات به نظر آید.
• اطلاعات شخصی کلیدی: شامل هرگونه استرس عمده یا تغییرات اخیر زندگی
• لیست داروهای مصرفی: نام دارو، میزان و زمان مصرف داروها از جمله ویتامین‌‌ها، داروهای گیاهی یا سایر مکمل­‌هایی که مصرف می‌کنید.

سوال­‌هایی که بهتر است از پزشکتان داشته باشید:

• آیا من اختلال دو قطبی دارم؟
• آیا  نشانه‌­های دیگری برای من وجود دارند؟
• چه نوع آزمایش‌هایی نیاز خواهم داشت؟
• چه درمان‌هایی وجود دارد؟ کدام­ را برای من پیشنهاد می‌­کنید؟
• چه عوارض جانبی همراه آن درمان ممکن است اتفاق بیفتد؟
• چه جایگزین‌هایی برای روش اولی که پیشنهاد می‌­دهید وجود دارند؟
• از نظر سلامتی مشکلات دیگری نیز دارم. چطور می‌­توانم این شرایط را هم به بهترین شکل مدیریت کنم؟
• آیا باید نزد روان‌پزشک یا متخصص دیگری در حوزه سلامت روان بروم؟
• آیا جایگزینی تجاری برای دارویی که تجویز می­‌کنید، وجود دارد؟
• آیا بروشور یا هرگونه محتوای مکتوبی وجود دارد که بتوانم مطالعه کنم؟
• چه وبسایت‌هایی را پیشنهاد می‌­کنید؟

از پزشک چه انتظاری داشته باشید

پزشک شما احتمالا پرسش‌های بسیاری خواهد داشت. برای پاسخگویی به آن­‌ها آماده باشید تا زمان را برای رفتن سراغ نکاتی که می‌خواهید روی آن­‌ها تمرکز کنید، از دست ندهید. سوالاتی مانند:

• چه زمانی شما یا عزیزانتان برای اولین بار متوجه علائم اختلال دو قطبی شدید؟
• به چه میزان خلق‌و‌خوی شما تغییر می­‌کند؟
• آیا تا به حال به خودکشی فکر کرده‌اید؟
• آیا نشانه­‌هایتان با زندگی روزانه یا روابطتان تداخل دارد؟
• آیا از اعضای خانواده شما کسی اختلال دوقطبی یا افسردگی داشته است؟
• چه مشکلات جسمی یا ذهنی دیگری دارید؟
• آیا الکل، سیگار یا مواد مخدر استفاده می‌­کنید؟
• میزان خواب شبانه‌تان چقدر است؟ آیا در طول زمان تغییر کرده است؟
• آیا برایتان دوره‌­هایی پیش آمده که کارهای خطرناکی انجام دهید که قبلا انجام نمی‌دادید؟ مثل رابطه جنسی خطرناک یا نامعقول، تصمیمات مالی خودجوش؟
•  اگر هر عاملی ظاهرا نشانه­‌هایتان را بهبود بخشد، چه می‌کنید؟
•  اگر هر عاملی به نظر بیاید نشانه‌­هایتان را بدتر می‌کند، چه می‌کنید؟