بسیاری از ما وقتی به دوران کودکی فکر می کنیم، رفتار آرام‌تر و شادی داشته‌ایم. اما به نظر می‌رسد فراموش کرده‌ایم که آن روزهای خوب و شاد نیز گاهی استرس‌زا بوده است. حقیقت این است که کودکان نیز از استرس رنج می‌برند. عوامل استرس زا در کودکان متفاوت است. تغییرات یا نیاز به سازگاری با محیط، شروع فعالیت جدید، تغییرات و رویدادهایی مانند مرگ یا بیماری در خانواده ممکن است باعث ایجاد فشار و استرس کودکان شود.

فهرست مطالب 

• استرس در کودکان

• عوامل ایجاد استرس در کودکان چیست

• نشانه‌های استرس در کودکان

• تاثیرات استرس کودکی بر سلامتی در بزرگسالی

• برای کاهش استرس در کودکان چه باید کرد 

• درمان استرس کودکان چه اهمیتی دارد؟

استرس در کودکان

گاهی اوقات کودکان به طور مستقیم در مورد استرس و مشکلات خود صحبت نمی‌کنند، در این صورت این وظیفه والدین است که سر صحبت را باز کنند تا بفهمند چه چیزی کودک را آزار می‌دهد. در این مطلب از وبسایت سبک زندگی می‌توانید درباره گفتگو با کودک بیشتر بخوانید.

در واقع، علیرغم سکوت، کودکان می‌خواهند والدینشان در حل مشکلاتشان به آنها کمک کنند. برای از بین بردن استرس و اضطراب در کودکان، ابتدا باید درک کنید که این استرس چه تغییرات منفی و نا خوشایندی در زندگی او ایجاد می‌کند. در برخی موارد، استرس کودکان می‌تواند خوب و مثبت باشد، اما استرس شدید می‌تواند تأثیر مخربی بر طرز فکر، رفتار و احساس کودک بگذارد. 

عوامل ایجاد استرس در کودکان چیست

با بزرگتر شدن کودکان، آنها یاد می‌گیرند که چگونه استرس را کنترل کرده و به آن واکنش نشان دهند. بسیاری از عوامل ایجاد کننده استرس در بزرگسالان قابل کنترل است، اما برای کودکان بسیار پیچیده و آزاردهنده است. بنابراین تغییرات کوچک حتی می‌تواند بر احساس آرامش و امنیت کودکان تأثیر بگذارد. برخی از شایع‌ترین علل استرس در کودکان عبارتند از؛

•  نگرانی در مورد تکالیف یا نمرات؛

• درد، آسیب، بیماری.

• هراس کودک از مدرسه

• مشکلات با دوستان، آزار و اذیت سایر کودکان یا فشار گروهی بر کودک؛

• تغییر مدرسه، اسکان مجدد یا مسائل خانوادگی، بی خانمانی و غیره.

• داشتن افکار منفی در مورد خود؛

• تغییرات فیزیکی (به عنوان مثال در دوران بلوغ) در دختران و پسران.

• مشکلات خانوادگی مانند طلاق یا جدایی؛

• وجود مشکلات و مسائل مالی در خانواده؛

• زندگی در منطقه یا خانه ناامن.

نشانه‌های استرس در کودکان

کودکان ممکن است استرس را نشناسند. والدین می‌توانند با توجه به علائم یا نشانه‌های جسمی و عاطفی یا بدتر شدن خلق و خوی نامناسب کودک از استرس فرزند خود آگاه شوند.

علائم جسمی استرس در کودکان

• عدم اشتها یا سایر تغییرات در عادات غذایی کودک؛
• سردرد؛
• درد یا حساسیت شکمی بدون دلیل.
• علائم فیزیکی خاص بدون بیماری یا مشکل خاص؛
• کابوس
• اختلال خواب کودک.

علائم رفتاری یا عاطفی استرس در کودکان

• نگرانی و اضطراب
• شروع یا تشدید ترس (ترس از تاریکی، تنهایی یا غریبه‌ها)؛
• ناتوانی در استراحت
• وابستگی شدید به والدین؛
• عصبانیت، گریه و ناله.
• ناتوانی در کنترل احساسات.
• رفتار پرخاشگرانه و سرسختی؛
• بروز رفتارهای کودکانه که متناسب با سن کودک نیست؛
• عدم علاقه به شرکت در فعالیت‌های مدرسه یا کارهای خانوادگی.

نحوه تاثیر استرس کودکی بر سلامتی در بزرگسالی

ما دو سیستم اصلی پاسخ دهنده به استرس در مغزمان داریم. یکی از آنها Locus coeruleus (هسته لوکوس سرولئوس) است. لوکوس سرولئوس هسته‌‌ای است که در ساقه مغز وجود دارد و بر تنظیم و ایجاد سطح برانگیختگی، هراس و همچنین عملکرد شناختی تاثیر دارد. این هسته باعث عرق کردن کف دست‌ها، بزرگ شدن مردمک چشم و دیگر علامت‌های استرس در شرایط بغرنج می‌شود.

و دیگری هورمون آزادکننده کورتیکوتروپین از هیپوتالاموس در مغز است که با تاثیر بر میزان هورمون کورتیزل، در ترشح هورمون استرس نقش دارد.

سطح افزایش یافته کورتیزول جایگزین عملکرد سیستم ایمنی می‌شود. البته این نکته مثبت است چون اگر شما با یک تهدید ناگهانی در مورد امنیت یا حفظ جان‌تان مواجه شده‌اید به یک سیستم ایمنی درست و سالم نیاز دارید. البته برای بدن مضر خواهد بود اگر هیچ تهدید بیرونی ناگهانی وجود نداشته باشد. کودکانی که در شرایط فقر، فلاکت مزمن و استرس زیاد هستند در بسیاری مواقع کورتیزول اضافی دریافت می‌کنند که این شرایط علاوه. برافزایش استرس کودکان ، به سیستم ایمنی این کودکان فشار وارد می‌کند. این وضعیت به بسیاری از بیماری‌های مزمن، مانند آسم، بیماری قلبی و فشار خون بالا منجر می‌شود.

برای کاهش استرس در کودکان چه باید کرد 

• در مورد استرس با فرزند خود صحبت کنید

وقتی احساس می‌کنید کودک شما مشکلی دارد برای آگاهی از احساسات کودک، با او صحبت کرده و احساسات ناخوشایند او را بیان  کنید. به عنوان مثال بگویید: «من هنوز از آنچه در زمین بازی اتفاق افتاده ناراحت هستم، عزیزم». کودک را سرزنش نکنید و نگویید: «هنوز ناراحت هستی؟ حالا چه اتفاقی افتاد!». با کودک همدلی کنید و نشان دهید که مراقب فرزندتان هستید و می‌خواهید درمورد مشکلش بیشتر بدانید.

• به حرف‌‌های کودک گوش بدهید

از کودک خود بپرسید مشکل چیست. با دقت به صحبت‌های آنها گوش دهید و به صحبت هایش، علاقه، حوصله و توجه کنید. از قضاوت، سرزنش و توصیه به کودک خود اجتناب کنید. تنها کاری که باید انجام دهید این است که به کلمات و احساسات کودک خود گوش دهید. سعی کنید با طرح سوالات مختلف کل موضوع را درک کنید. به عنوان مثال، در طول مکالمه آنها، از او بپرسید: «بعد از آن  بعد چه اتفاقی افتاد؟» و سوالاتی از این قبیل. برای حل مشکلات فرزندتان وقت بگذارید.

• احساسات خود را درمورد استرس کودک بروز بدهید

نسبت به مشکلی که کودک شما دارد، با گفتن «من می‌دانم چقدر سخت و ناراحت کننده است عزیزم» واکنش نشان دهید یا می‌توانید بگویید او حق دارد ناراحت باشد که دوستانش به او اجازه بازی نمی‌دهند؛ عمل آنها ناعادلانه است. این جملات نشان می‌دهد که شما کودک را درک کرده‌اید و به آن اهمیت می‌دهید. ابراز احساسات به کودک کمک می‌کند تا حمایت شما را درک کند. این امر به ویژه هنگامی اهمیت دارد که کودک استرس داشته باشد.

• احساس کودک را با کلمات بیان کنید

بسیاری از کودکان نمی‌توانند احساسات خود را با کلمات بیان کنند. اگر کودک شما عصبانی، ناامید یا ناراحت است، از این کلمات برای توصیف حال او استفاده کنید تا او هم بتواند یاد بگیرد. بیان احساسات با کلمات به کودک این امکان را می‌دهد که وضعیت احساسی خود را بشناسد و درک کند. کودکانی که می‌توانند احساسات خود را با کلمات بیان کنند، دیرتر عصبانی می‌شوند و از کلمات برای بیان عصبانیت و سرخوردگی خود استفاده می‌کنند.

• به کودک خود کمک کنید تا در مورد کاری که انجام می‌دهد فکر کند

اگر مشکل خاصی باعث ایجاد استرس کودک شما می‌شود، باید با کودک صحبت کرده و برای یافتن راه حلی با هم همکاری کنید. کودک را تشویق کنید تا راه حلی برای مشکل ارائه دهد. در صورت لزوم می‌توانید از روش طوفان مغزی استفاده کنید، اما همه کارها را خودتان انجام ندهید.

مشارکت فعال کودک باعث ایجاد اعتماد به نفس می‌شود. از راه حل‌های خوب آنها پشتیبانی کنید و در صورت نیاز نکاتی را اضافه کنید. از او بپرسید: «نظر تو در مورد این راه حل چیست؟ آیا موافقی؟». در این مطلب نیز نی‌توانید درباره تقویت اعتماد به نفس در کودکان بیشتر بخوانید. 

• مشکل را بزرگ نکنید

گاهی اوقات فقط صحبت کردن و گوش دادن به مشکلات می‌تواند به کاهش ترس‌ها و نگرانی‌های کودک کمک کند. در این موارد، تنها چیزی که برای رفع مشکل لازم است «صحبت کردن» است. سعی کنید بعد از آن احساس بهتری داشته باشید و مشکل را بزرگنمایی نکنید.

• عامل استرس را محدود کنید

اگر موقعیت‌های خاص استرس زا هستند، سعی کنید آن موقعیت‌ها را تا حد ممکن محدود کنید. به عنوان مثال، اگر فعالیت‌های فوق برنامه کودک یا کلاس‌های بعد از مدرسه کودک شما زیاد و استرس زا باشد، می‌توانید این فعالیت‌ها را محدود کنید تا زمان و انرژی بیشتری به فرزند خود بدهید.

• حامی و همراه کودک خود شوید

گاهی اوقات کودکان دوست ندارند در مورد مشکلات و مسائل خود صحبت کنند، پس در چنین شرایطی به گونه‌ای رفتار کنید که وقتی می‌خواهد صحبت کند، مطمئن شود که از او حمایت می‌کنید. وقتی کودک نمی‌خواهد صحبت کند، یعنی به حمایت نیاز دارند و انتظار دارد که والدین او را تنها نگذارد. بنابراین، اگر متوجه شدید که کودک شما استرس دارد، روز خوبی نداشته یا حال مناسبی ندارد و در مورد آن صحبت نمی‌کند، برنامه‌ای تدارک ببینید و به آن را اجرا کنید. با هم قدم بزنید، فیلم تماشا کنید، کیک و شیرینی بپزید یا بازی‌های سرگرم کننده و ساده انجام دهید. حضور شما تأثیر فوق العاده‌ای بر او دارد و باور کنید برای هر دوی شما احساس خوشایندی ایجاد می‌کند.

• صبور باشید

با دیدن ناراحتی و فشار کودک، والدین همیشه ناراحت هستند، اما شما باید مقاومت کنید و برای حل مشکل او تلاش کنید. سعی کنید توانایی حل مشکل را در کودک خود تقویت کنید، او را آموزش دهید و اجازه دهید به درستی به فراز و نشیب ‌های زندگی پاسخ صحیح دهد. در صورت لزوم، به کودک آرامش دهید و او را تشویق کنید تا برای حل مشکل تلاش کند. به جای اینکه همه مشکلات و مسائل کودک را به گردن خود بیندازید، بهتر است به آرامی و پیوسته به او اجازه دهید در مسیر رشد و حل مشکلات قدم بگذارد.

 درمان استرس کودکان چه اهمیتی دارد؟

پیشگیری و درمان استرس کودکان اهمیت فروانی دارد زیرا موارد فوق باعث عواقب بلندمدت می‌شود. بیماری‌های مزمن، سلامت جسمی و ذهنی ضعیف‌تر را برای این کودکان در بزرگسالی در پی دارد که در نهایت همه این موارد بر سیستم اقتصاد سلامت جوامع اثر می‌گذارد. جیمز هکمن، برنده جایزه نوبل اقتصادی تخمین می‌زند هر یک دلاری که ما برای جلوگیری از این مسائل در سال‌های کودکی افراد خرج می‌کنیم ۱۷ برابر در بلند مدت به جامعه باز می‌گردد.

والدین نمی‌توانند همه مشکلاتی را که فرزندانشان با آن روبه‌رو هستند حل کنند، اما با آموزش صحیح و استفاده از مهارت‌های حل مسئله، می‌توانند مدیریت استرس را به کودک آموزش دهند. در مطلب دیگری از وبسایت سبک زندگی راه‌های مقابله با استرس کودکان را بررسی می‌کنیم. 

سخن پایانی

کودکن در مراحل مختلف زندگی دچار تنش و اضطراب می‌شوند و این استرس با وردو به مقاطع تحصیلی، نگرانی از امتحانات پایان ترم و نیاز به تایید دیگران، افزایش نی‌یاسد. ما به عنوان والدین یا افرادی که با کودکان سروکار داریم باید خصوصیات کودک را بشناسیم و مهارت‌های گفتگو با آنها را تمرین کنیم. تنها در ایت =ن صورت می‌توانیم در زمان مناسب به استرس کودکان مقابله کنیم.