حدود ۲ درصد از مردم دنیا به وسواس فکری عملی (Obsessive-compulsive disorder) مبتلا هستند. این اختلال با افکار ناراحت‌کننده و رفتارهای وسواس‌گونه و اجباری همراه است و می‌تواند کیفیت زندگی فردی و اجتماعی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. برای آشنایی بیشتر با نشانه‌های این اختلال و درمان آن تا آخر این مطلب با ما همراه باشید.

فهرست مطالب

• وسواس فکری چیست
• علائم وسواس فکری
• انواع وسواس فکری
• وسواس فکری در کودکان
• علت وسواس فکری چیست
• تشخیص وسواس فکری
• روش‌های درمان اختلال وسواس

وسواس فکری چیست

وسواس فکری عملی، نوعی اختلال روانی است که باعث ایجاد افکار ناخواسته و تمایل به انجام رفتارهای تکراری می‌شود. OCD ممکن است در افراد مختلف به صورت افکار و احساسات، رفتارهای اجباری یا هر دو حالت بروز کند. در بیشتر موارد خود فرد از انجام این اعمال لذتی نمی‌برد و به غیرمنطقی‌ بودن آنها آگاه است، اما نمی‌تواند آن را متوقف کند. 

دقت کنید که کارهایی مانند جویدن ناخن، یا افکار منفی که گاه به گاه به ذهنمان می‌رسند، وسواس محسوب نمی‌شوند. در برخی نمونه‌های وسواس فکری شدید، فرد برخی رنگ‌ها یا اعداد را خوب یا بد می‌داند. یا پس از لمس یه شی کثیف، دست‌هایش را هفت بار می‌شوید.

علائم وسواس فکری

همه ما رفتارهایی داریم که گاهی تکرار می‌شوند، رفتارهای مربوط به وسواس فکری عملی معمولا چنین ویژگی‌هایی دارند:

• از عهده فرد خارج هستند.
• انجام‌ آنها لذت‌بخش نیست.
• حداقل روزی یک ساعت از وقت فرد را می‌گیرند.
• کار و زندگی اجتماعی فرد یا اطرافیانش را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

اضطراب همراه با سرکوب، علائم وسواس فکری را تشدید می‌کند. این اقدامات آرامش را به طور موقت به فرد برمی‌گرداند. برخی نیز تصور می‌کنند انجام رفتارهای وسواسی می‌تواند اتفاقات بد را از آنها دور نگه‌ دارد و تصور می‌کنند راهی موثر برای مقابله با استرس است. 

انواع وسواس فکری

وسواس فکری عملی در حالت‌های مختلفی دیده می‌شود، اما به طور کلی این رفتارها را می‌تواند در یکی از دسته‌های زیر قرار داد:

• چک‌کردن؛ مانند قفل‌ها، سیستم دزدگیر، اجاق گاز یا شرایط پزشکی مانند بارداری، بیماری‌ها.
• تمیزکردن؛ ترس و نگرانی درباره آلودگی و اجبار برای تمیزکردن و شستشو.
• نظم و تقارن؛ احساس اجبار و نیاز به چینش اشیا به روشی خاص.
• نشخوار فکری و افکار ناخواسته؛ افکار تکرار شونده که می‌توانند آسیب‌زننده یا نگران‌کننده باشند.

فرد مبتلا به وسواس فکری شدید ممکن است با افکاری همچون نگرانی از آسیب‌دیدن خود یا دیگران، سو‌‌ء‌ظن به وفاداری شریک زندگی بدون دلیل یا آگاهی، دائما به پلک زدن، تنفس و سایر احساسات بدنشان درگیر باشند. مواردی مانند تکرار یک عمل به تعداد دفعات خاص، نیاز به شمارش اشیاء، گام‌ها یا پله‌ها، اجتناب از لمس دستگیره‌ها یا توالت‌های عمومی نیز مثال‌هایی از وسواس اجبار هستند.

وسواس فکری در کودکان

دکتر استیو مازا، دانشجوی بالینی فوق دکترا در کلینیک اضطراب دانشگاه کلمبیا، می‌گوید وسواس فکری معمولا در دو بازه سنی ایجاد می‌شود؛  ۸ تا ۱۲ سالگی و ۱۸ تا ۲۵ سالگی. به گفته این پزشک در دوره کودکی، احتمال ابتلای دختران به وسواس فکری شدید بیشتر از پسران است. اما تعداد زنان و مردان مبتلا به وسواس فکری در بزرگسالی برابرند.

به طور معمول کودکان درباره افکار و رفتارهای مربوط به وسواس صحبت نمی‌کنند. این احساسات باعث ترس، خجالت یا گیجی کودک می‌شوند. کودکان معمولا رفتارهای ناشی از وسواس فکری شدید را پنهان می‌کنند، زیرا می‌ترسند دیگران جلوی آنها را بگیرند. 

کودکان با اختلال وسواس نمی‌توانند افکار خود را متوقف کنند. اگر مجموعه رفتارهای ناشی از وسواس اجبار را یک مراسم در نظر بگیریم، آنها نگرانند در صورت اجرا نکردن این مراسم اتفاق ناخوشایندی رخ بدهد و در نتیجه استرس کودک را تشدید می‌کند.

برخی از مشکلات کودکان مبتلا به وسواس فکری:

• برای درس‌خواندن و تمرکز دچار مشکل می‌شوند.
• از انجام فعالیت‌ها مانند قبل لذت نمی‌برند.
• تصمیم‌گیری و انتخاب برایشان سخت است.
• انجام کارهایی مانند لباس‌پوشیدن، دوش‌گرفتن و انجام تکالیف وقت زیادی از آنها می‌گیرد.
• وقتی نمی‌توانند کاری را بی‌نقص پیش ببرند یا شرایط ایده‌آل نیست، عصبی می‌شوند.
• به والدین خود اصرار می‌کنند تا کارها را به روشی خاص انجام دهند.

علت وسواس فکری چیست

تا امروز پزشکان و متخصصان نتوانسته‌اند دلیل اثبات‌شده‌ای برای وسواس فکری عملی پیدا کنند. اما مجموعه‌ای از عوامل وجود دارند که احتمال ابتلای فرد به این مشکل را افزایش می‌دهند.

• سابقه خانوادگی

احتمال ابتلا به وسواس فکری در افرادی که یکی از اعضای خانواده درجه اول آنها این اختلال را دارند، بالاتر است. این فرضیه به ویژه در مورد اختلال وسواس همراه با تیک عصبی صدق می‌کند. کارشناسان معتقدند برخی از ژن‌ها می‌توانند نقش انتقال این بیماری را داشته باشند. البته هنوز یک ژن خاص در این رابطه کشف نشده است. 

• علل زیستی

واکنش‌های شیمیایی درون مغز نیز ممکن است در این زمینه تاثیرگذار باشند. تحقیقات نشان داده اختلال در عملکرد قسمت‌های خاصی از مغز یا مشکل در انتقال برخی مواد شیمیایی و هورمون‌ها مانند سروتونین و نوراپی‌نفرین می‌توانند در ابتلا به این مشکل موثرند.

• عوامل محیطی

عواملی مانند آسیب‌های شدید روانی، استرس محیطی و مورد سوء‌استفاده قرارگرفتن نیز می‌توانند موجب ایجاد اختلال وسواس فکری شوند. ابتلا به عفونت‌های استرپتوکوکی در کودکان، یکی دیگر از عوامل محیطی است. برخی کودکان پس از ابتلا به این عفونت‌ها ناگهان علائم وسواس فکری عملی را بروز می‌دهند.

تشخیص وسواس فکری

برای تشخیص وسواس فکری باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک شما را معاینه می‌کند و حتی ممکن است از شما بخواهد آزمایش خون بدهید تا مطمئن شود علائم مربوط به مشکل دیگری نیست. او از شما می‌خواهد درباره علائم، افکار و احساسات، مدت زمان، دفعات تکرار آنها و تاثیرشان بر عملکردتان توضیح دهید. همچنین لازم است تیک‌ها یا هر رفتار مربوط به وسواس فکری عملی را در صورت وجود، با پزشک‌تان در میان بگذارید.

روش‌های درمان اختلال وسواس

هنوز درمان قطعی برای غلبه بر وسواس فکری وجود ندارد. اما فرد می‌تواند به کمک درمان‌های دارویی، مشاوره یا ترکیبی از این دو روش، علائم وسواس فکری را مدیریت کند. تحقیقات نشان می‌دهند انتخاب روش درمان وسواس فکری شدید، در هر فرد با دیگری فرق می‌کند. گاهی علائم دو نفر کاملا مشابه است، اما به روش‌های درمانی یکسان پاسخ‌ متفاوتی نشان می‌دهند.

راه‌های درمان وسواس فکری عملی شامل این موارد است:

• روان‌ درمانی

رفتاردرمانی شناختی با تشخیص الگوای فکری فرد، به تغییر آنها کمک می‌کند. در روشی به نام پیشگیری از مواجهه و پاسخ، پزشک فرد را در موقعیتی قرار می‌دهد که رفتار وسواس‌گونه را تحریک می‌کند. به این ترتیب بیمار می‌تواند افکار و اقدامات مربوط به OCD را کاهش داده و متوقف کند. در فضای امن درمانی، فرد می‌تواند یاد بگیرد که چگونه بدون ناراحتی با آنچه که تجربه می‌کند کنار بیاید. همچنین ممکن است مدتی را به تمرین این مهارت‌ها در خانه یا محیط‌های دیگر (خارج از درمان) بپردازد.

• مراقبه

انجام مدیتیشن و مراقبه، یوگا یا ماساژ استرس را کاهش داده و به این ترتیب موقعیت بروز وسواس فکری شدید را کمتر می‌کنند.

• دارو درمانی

داروهای روانپزشکی مانند مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین، به بسیاری افراد در کنترل وسواس و اجبار کمک می‌کند. دارو درمانی یک گزینه موقت در درمان وسواس فکری محسوب می‌شود. به طور معمول چیزی حدود ۲ تا ۴ ماه طول می‌کشد تا داروها اثر کنند. سیتالوپرام، اس‌ سیتالوپرام، فلوکستین، فلووکسامین ، پاروکستین و سرترالین از جمله داروهایی هستند که به این منظور تجویز می‌شوند.

• تعدیل عصبی

در موارد نادری که مشاوره و دارو نتوانند به درمان وسواس فکری شدید کمک کنند، ممکن است پزشک این روش را به بیمار پیشنهاد دهد. در این روش بخش‌هایی از مغز به کمک میدان‌های مغناطیسی مخصوص، تحریک می‌شوند. 

 سخن پایانی

اختلال وسواس فکری عملی باعث ایجاد افکار ناراحت‌کننده و رفتارهای اجبارگونه در فرد مبتلا می‌شود. هنوز علت اصلی وسواس فکری تشخیص داده نشده اما پزشکان مجوعه‌ای از عوامل محیطی و وراثت را در ابتلا به این اختلال موثر می‌دانند. مشاوره، درمان‌های دارویی و درمان‌های جدید و ترکیبی برای درمان و غلبه به وسواس فکری شدید استفاده می‌شوند.