پارانویا یا همان اختلال شخصیت پارانوئید از رایج‌ترین اختلالات شخصیتی بوده و ۴.۴۱ درصد از افراد به این بیماری مبتلا هستند. مبتلایان به این بیماری، همواره تصور می‌کنند دیگران قصد آسیب رساندن و یا فریب آن‌ها را دارند. این افراد حتی از معالجه پزشکی نیز خودداری می‌کنند. به همین دلیل درباره تشخیص و درمان این اختلال تجربیاتی کمی وجود داشته و هیچ نوع مطالعه بالینی و یا راهنمای درمانی در این زمینه موجود نیست. در این مقاله اطلاعات فعلی از این اختلال، علل و علائم و همچنین گزینه های درمانی موجود مورد بررسی قرار می‌گیرد.

آن‌چه در این مطلب خواهید خواند:

اختلال شخصیت پارانوئید چیست

نشانه‌های شخصیت پارانوئید

تشخیص شخصیت پارانوئید 

علل بروز شخصیت پارانوئید

درمان اختلال شخصیت پارانوئید 

عوارض اختلال پارانوئید

اختلال شخصیت پارانوئید چیست

  در سال ۱۹۸۰ انجمن روانپزشکی آمریکا در سومین کتابچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، تعریفی از اختلال شخصیت پارانوئید را منتشر کرد. براساس این تعریف، افراد مبتلا به پارانویا، شخصیتی شکاک، نابخشنده و حسود دارند، بیش از اندارزه خودبین هستند و با دیگران با خصومت رفتار می‌کنند.

گفتنی است، این اختلال می‌تواند به عنوان یک اختلال مستقل ظاهر شود.

با این حال، افرادی که شرایط زیر را دارند ممکن است علائم پارانوئید را نیز نشان دهند:

• روان گسیختگی یا شیزوفرنی
• اختلالات اسکیزوافکتیو و اختلالات دوقطبی 
• بیماری آلزایمر
• آسیب مغزی

نشانه‌های شخصیت پارانوئید

 افراد مبتلا به پارانویا به دیگران بی‌اعتماد و مشکوک هستند. از آن‌جایی که افراد با این اختلال، همیشه احساس می‌کنند که دیگران می‌خواهند آن‌ها را فریب داده یا به آن‌ها آسیب بزنند، به اطرافیان به چشم یک تهدید نگاه می‌کنند. در نتیجه، این اختلال مبتلایان را از نزدیک شدن به دیگران منع کرده و باعث می‌شود نتوانند با دیگران ارتباط معنی‌داری داشته باشند.

برخی نشانه‌های پارانوئید:

• هوشیاری بیش از اندازه
• حساسیت به انتقاد
• رفتار پرخاشگرانه
• احساسات انعطاف‌ناپذیر 
• نیاز بیش از حد به تنها بودن یا تنها کار کردن
• مصرف موادمخدر نیز در بین مبتلایان به این اختلال بسیار شایع است.

تشخیص شخصیت پارانوئید 

 پزشک فردی که مشکوک به ابتلا به اختلال پارانوئید است را طبق معیارهای سومین کتابچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی ارزیابی می‌کند تا متوجه شود آیا این علائم در او وجود دارد یا خیر. سومین کتابچه راهنمای تشخیصی و آماری، اختلالات روانی «اختلال شخصیت پارانوئید» را اینگونه شرح می‌دهد: حس بی‌اعتمادی و شک عمیق به دیگران، به گونه‌ای که انگیزه‌های دیگران را بدخواهانه و کینه‌جویانه تفسیر می‌کنند.

در صورتی که حداقل چهار معیار زیر در فرد وجود داشته باشد متخصصان اختلال پارانوئید را تشخیص می‌دهند:

• تصور می‌کنند اطرافیان قصد سواستفاده و یا فریب آن‌ها را دارند.
• به وفاداری اطرافیان، به خصوص خانواده، دوستان و همکاران مشکوک هستند. 
• از آن‌جایی که می‌ترسند مورد سو استفاده قرار گیرند، به دیگران اعتماد نکرده و از دادن هرگونه اطلاعات خودداری می‌کنند. 
• بدون هیچ توجیه یا توضیح قابل قبولی، هر رفتاری را توهین یا تهدید تفسیر می‌کنند. 
•  کینه‌توز هستند.
• به هرگونه اظهارنظری، تهاجمی واکنش نشان می‌دهند. 
• به شریک زندگی خود شک دارند و او را بدون هیچ دلیلی به خیانتکاری متهم می‌کنند. 

برخی از معیارهای تشخیص اختلال با سایر اختلالات مشابه هم‌پوشانی دارند مانند:

• اختلال دوقطبی
• شیزوفرنی
• اختلال افسردگی با ویژگی‌های روانی
• سایر اختلالات روانی

به دلیل این همپوشانی، یک متخصص روانپزشکی فقط در صورتی تشخیص اختلال پارانوئید می‌دهد که علائم به طور کامل به یکی از شرایط فوق نسبت داده نشود. اگر فرد مورد نظر دچار استرس است، این مطلب را بخوانید: چند راه برای مقابله با استرس

علل بروز شخصیت پارانوئید

 بیشتر مطالعاتی که به بررسی علل اختلالات روانی مختلف می‌پردازد، تمایل به گروه‌بندی همه اختلالات شخصیتی دارند. به همین دلیل شناسایی علت‌های یک اختلال شخصیتی خاص مانند پارانوئید دشوار است. اما نتایح مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۷ نشان داد، آسیب دوران کودکی یک عامل خطر برای ابتلا به پارانوئید محسوب می‌شود.

محققان همچنین تشخیص داده‌اند سایر عواملی که ممکن است علائم پارانوئید را در نوجوانانی و بزرگسالی پیش‌بینی کند، از قرار زیر است:

• کمبود عاطفی
• فراهم نکردن نیازهای اساسی و اولیه در زمان کودکی
• بی‌توجهی و عدم نظارت
• خشونت بیش از حد و بی‌دلیل والدین

برای کشف علل و عوامل خطر ابتلا به پارانوئید تحقیقات بیشتری نیاز است.

درمان اختلال شخصیت پارانوئید 

 محققان به تازگی مطالعه روی اختلال پارانوئید را آغاز کرده‌اند، بنابراین پزشکان از معالجه این بیماری اطلاعات چندانی ندارند. در حقیقت، هیچ آزمایش بالینی برای این اختلال در دسترس نیست، چراکه افراد مبتلا به این اختلال، از داوطلب شدن برای مطالعه این بیماری خودداری می‌کنند. با وجود این، پزشکان گاهی این درمان‌ها را به عنوان گزینه‌ای برای درمان پارانوئید در نظر می‌گیرند:

تجویز دارو

 سازمان غذا و داروی آمریکا هنوز درمان دارویی برای این اختلال تصویب نکرده است. به برخی از مبتلایان به پارانوئید پیشنهاد می‌شود از همان دارویی استفاده کنند که برای معالجه اختلال شخصیت مرزی تجویز می‌شود. پیش فرض این است که در این دو موقعیت ویژگی‌های مشابه تشخیص داده شده، مانند خصومت و خشونت به دیگران وجود دارد. اگرچه، سازمان غذا و دارو برای اختلال شخصتی مرزی نیز دارویی تصویب نکرده است، اما متخصصان روانپزشکی داروهای زیر را برای کاهش خشونت تجویز می‌کنند:

• آنتی‌سایکوتیک‌ها یا داروهای ضد روان‌پریشی 
• داروهای تثبیت‌کننده خلق
• داروهای ضد افسردگی

البته بررسی سال ۲۰۱۷ نشان می‌دهد که تاثیر این داروها بسیار کم است.

روان‌درمانی 

 مشابه با درمان دارویی، پزشکان درباره تاثیر روان‌درمانی در این اختلال نیز چیز زیادی نمی‌دانند. با وجود این، بسیاری از روانپزشکان معتقدند درمان رفتارشناسی ممکن است به کاهش علائم اختلال کمک کند.

هدف کلی درمان این است که:

• اعتماد فرد به اطرافیان بیشتر شود.
• اطرافیان خود را خیانتکار نداند.
• نظرات خوب دیگران درباره خود را تهدید یا توهین تلقی نکند.
• رفتار دیگران را با خشم پاسخ ندهد.
• دیگران را ببخشد.

عوارض اختلال پارانوئید

 اختلال پارانوئید یکی از دلایل مهم ناتوانی در افرادی بوده و می‌تواند بر پایین آمدن کیفیت زندگی یک فرد اثرگذار باشد. همچنین ممکن است زندگی خانواده، دوستان و همکارانش را نیز تحت تاثیر قرار دهد. افراد مبتلا به این اختلال با دیگران با خشم و پرخاشگری رفتار می‌کنند و در نتیجه ممکن است فرد از نظر اجتماعی منزوی و افسرده شود. میزان خودکشی در افراد مبتلا به اختلال پارانوئید مشخص نیست. با این وجود، اختلال شخصیت پارانوئید اغلب در زمره اختلالات روانی به حساب می‌آید که با افزایش خطر خودکشی همراه است.

پیشگیری از خودکشی

 اگر شما افرادی را می شناسید که در معرض خطر ارتکاب به خودکشی، آسیب به خود و یا دیگران هستند اقدامات زیر را انجام دهید:

• با اورژانس اجتماعی به شماره ۱۲۳ و یا پلیس به شماره ۱۱۰ تماس بگیرید.
• تا زمانی که یک متخصص برسد در کنار فرد بمانید.
• هرگونه سلاح گرم و سرد، دارو و سایر ابزار بالقوه آسیب‌زا را از اطراف او بردارید.
• بدون قضاوت کردن به حرف‌های او گوش کنید.