بیماریهای خود ایمنی به بیماری‌هایی گفته می‌شود که بدن به اندام‌های خود حمله کرده و باعث بروز اختلالات می‌شود. در نتیجه این اتفاق، ممکن است فرد به بیماری‌های مختلفی دچار شود، مثلا برخی از افراد بیماری دیابت نوع یک را تجربه می‌کنند و برخی با اختلالات تیروئیدی روبه رو می‌شوند. این مطلب را تا اتها بخوانید تا اطلاعات دقیق‌تری درباره تشخیص بیماری‌های خود ایمنی و درمان آن به دست آورید. 

فهرست مطالب 

• بیماری خود ایمنی چیست

• دلایل ابتلا به بیماری خود ایمنی چیست

• آیا بیماریهای خود ایمنی ارثی هستند

• علائم بیماری خود ایمنی چیست

• تشخیص بیماری خود ایمنی توسط پزشک

• آیا بیماری خود ایمنی درمان دارد

• انواع بیماریهای خود ایمنی

  • بیماری خود ایمنی پوستی

  • بیماری خود ایمنی اعصاب

  • بیماری­های خود ایمنی تیروئید یا تیروئیدیت­ها

  • بیماری خود ایمنی التهاب مفاصل

  • بیماری خود ایمنی مربوط به روده

  • بیماری خود ایمنی کبد

  • بیماری­های خود ایمنی تخمدان

  • بیماری خود ایمنی مو

• بیماری خود ایمنی در کودکان

• بیماری خود ایمنی و کرونا

بیماری خود ایمنی چیست

منظور از بیماری خود ایمنی شرایطی است که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به اعضای بدن حمله می­‌کند. سیستم ایمنی بدن وظیفه محافظت از بدن را بر عهده دارد و با باکتری‌­ها، ویروس­‌ها و عوامل خارجی خطرناک مقابله می­‌کند تا از آسیب به بدن جلوگیری شود. بدن توسط گلبول­‌های سفید که به نام سربازان بدن شناخته می­‌شوند، محافظت می­‌شود. همچنین بدن با ساختن پروتئین‌­هایی به نام پادتن با بیماری­‌ها مبارزه می­‌کند.

در شرایط عادی بدن قادر به تشخیص عوامل خارجی خطرناک از عوامل خودی است. اما در بیماری­‌های خود ایمنی، بدن قدرت تشخیص خود را از دست می‌دهد و به اشتباه به سلول‌ها و اعضای بدن یا حتی در مواردی به کل بدن حمله می­‌کند. برای مثال دیابت نوع یک بیماری خود ایمنی است که در آن بدن تنها به یک عضو (پانکراس) حمله می­‌کند. اما بیماری خود ایمنی لوپوس به کل بدن حمله می­‌کند.

دلایل ابتلا به بیماری خود ایمنی چیست

پزشکان و متخصصان به طور دقیق و علمی دلیل ابتلا به بیماری­‌های خود ایمنی را نمی‌­دانند. اما خطر احتمال بعضی افراد نسبت به دیگران بیش­تر است.

طبق تحقیقات انجام شده، احتمال ابتلای زنان به بیماری‌­های خود ایمنی بیش­تر از مردان است. احتمال ابتلا در زنان ۶.۴ درصد و در مردان ۲.۷ است. معمولا زنان در سنین باروری (۱۵ الی ۴۴) دچار بیماری­‌های خود ایمنی می­‌‌شوند.

بعضی از بیماری­های خود ایمنی روی نژاد خاصی بیش­تر تاثیر می­‌گذارند. برای مثال بیماری خود ایمنی لوپوس بیش­تر روی مردم آفریقایی-آمریکایی تبار و نژاد اسپانیایی تاثیر دارد تا نژاد قفقازی.

یکی دیگر از دلایلی که بیماری­های خود ایمنی در حال گسترش هستند و روزانه افراد بیش­تری به این بیماری‌­ها مبتلا می­‌شوند، تاثیرات محیط زیستی است. تحقیقات نشان می‌دهند زندگی در محیطی آلوده به مواد شیمیایی خطرناک ممکن است بر افراد تاثیر بگذارد و خطر ابتلا به بیماری­‌ها را افزایش دهد.

سبک زندگی سالم و عادات غذایی مناسب نیز کنترل و جلوگیری از گسترش بیماری­های خود ایمنی نقش دارند. رژیم غذایی که از مواد پرچرب، مواد قندی و غذاهای فرآوری شده تشکیل شده باشد، برای سلامتی انسان مضر است و خطر ابتلا به بیماری­های خود ایمنی را بالا می­‌برد.

آیا بیماریهای خود ایمنی ارثی هستند

بعضی از بیماری­های خود ایمنی مثل لوپوس و اسکلروزیس چندگانه (ام اس) در بین افراد یک خانواده بیش­تر دیده می­‌شوند. البته این بدین معنی نیست که همه افراد خانواده دچار این بیماری­‌ها می­‌شوند، افراد احتمال ابتلا به این بیماری­ها را در ژن خود ذخیره کرده و به نسل­های بعدی منتقل می­‌کنند.

علائم بیماری خود ایمنی چیست

نشانه­‌ها و علائم اولیه بیش­تر بیماری­های خود ایمنی شبیه به هم است و شامل موارد زیر می­‌شود:

• خستگی
• درد عضلات
• ورم و کوفتگی
• قرمزی و التهاب
• ناتوانی در تمرکز
• تب با درجه پایین
• بی­حسی یا احساس سوزن سوزنی در دستان و پاها
• ریزش مو
• خارش پوست

علایم و نشانه‌­های هر بیماری خود ایمنی به نوع آن بیماری بستگی دارد و هر بیماری علائم خودش را دارد که باید دقیق‌­تر بررسی شود. برای مثال دیابت نوع یک باعث تشنگی شدید، کاهش وزن و خستگی می‌­شود. بیماری التهاب روده با درد شکم، نفخ و اسهال همراه است. 

در بیماری­های خود ایمنی مثل پسوریازیس یا روماتوئید مفصلی علائم مدتی پدیدار می­‌شوند و سپس یه مدت از بین می­روند. یک دوره این علائم تشدید می­‌شوند که دوره حاد بیماری است و دوره­ای که علائم از بین می‌رود، دوره­ی بهبودی نام دارد. 

تشخیص بیماری خود ایمنی توسط پزشک

برای تشخیص بیماری­های خود ایمنی تست یکسانی وجود ندارد. پزشک شما ترکیبی از آزمایش‌­هایی که در تشخیص بهتر بیماری کمک خواهند کرد را برای شما تجویز می­‌کند. آزمایش آنتی بادی هسته‌­ای (ANA) اغلب یکی از آزمایش­‌هایی است که پزشک در صورت مشاهده علائم بیماری­های خود ایمنی برای شما تجویز می­‌کند. جواب مثبت این آزمایش بدین معنی است که ممکن است شما به یکی از بیماری­های خود ایمنی مبتلا باشید. اما مشخص نمی­‌کند دقیقا کدام بیماری و ممکن است درصد خطا هم داشته باشد و اصلا به هیچ بیماری خود ایمنی مبتلا نباشید.

دکتر برای تشخیص نوع بیماری خود ایمنی باید آنتی بادی‌­های خاص تولید شده برای آن بیماری را چک ‌کند. همچنین، پزشک ممکن است برای بررسی التهابات در بدن نیز چندین آزمایش غیرتخصصی هم تجویز کند.

آیا بیماری خود ایمنی درمان دارد

درمان قطعی برای بیماری­های خود ایمنی وجود ندارد و بیماری­های خود ایمنی جزو بیماری­های مزمن هستند که افراد را به مدتی طولانی درگیر خود می‌­کنند. درمان‌­های مختلف و داروها، پادتن­‌ها و عملکرد سیستم ایمنی را کنترل می‌­کنند و التهاب و درد را کاهش می‌­دهند.

داروهایی که برای درمان بیماری­های خود ایمنی استفاده می‌­شوند شامل موارد زیر است:

• داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی: داروهایی مثل ایبوپروفن، ادویل، مورتین و ناپروکسن
• داروهای کنترل کننده سیستم ایمنی

درمان شامل کاهش علائم این بیماری­ها نیز می‌­شود. برای مثال داروها درد، ورم، خستگی و التهابات پوستی را کاهش می‌­دهند یا حتی بهبود می­‌بخشند. داشتن یک رژیم غذایی سالم و انجام فعالیت بدنی به احساس بهتر و به دست آوردن سلامتی کمک می­‌کند.

انواع بیماریهای خود ایمنی

در این قسمت به بیماری­های خود ایمنی شایع در بین افراد خواهیم پرداخت و به طور مختصر آن­ها را توضیح خواهیم داد. پس برای آشنایی بیش­تر با انواع بیماری‌‌های خود ایمنی با ما همراه باشید.

بیماری خود ایمنی پوستی

بیماری‌­های خود ایمنی پوستی که در اثر حمله پادتن‌­های بدن ایجاد می‌­شوند شامل:

• بیماری اسکلرودرمی: این بیماری که به صورت اسکلرودرمی موضعی و سیستماتیک وجود دارد، بیماری نادری است. علائم بیماری از معنای اسم آن می‌­آید. اسکلرومی به معنای سفت شدن پوست بوده و نشانه اصلی این بیماری است. در بیماری اسکلرودرمی موضعی پوست و بافت­‌های زیرین آن درگیر می­‌شوند، اما اسکلرودرمی سیستماتیک تمام بدن را درگیر می­‌کند.
• بیماری لوپوس: بیماری لوپوس به دسته‌­ای از بیماری­های خود ایمنی اطلاق می‌­شود که علائم مشابهی دارند. این بیماری خود ایمنی بر پوست تاثیر می­‌گذارد و به بافت­‌های آن حمله می‌­کند. علائم این بیماری شامل سردرد، قرمزی و التهاب پوست، ورم ساق پا یا دور چشم، تشنج و احساس خستگی است. این بیماری خود ایمنی تنها بر روی پوست تاثیر نمی­‌گذارد و بیش­تر اعضای بدن را درگیر می­‌کند.
• بیماری پسوریازیس: بیماری پسوریازیس شامل ۵ نوع مختلف بوده و شایع‌­ترین آن­ها پسوریازیس پلاک مانند است. این بیماری از انواع بیماری­های خود ایمنی است که گفته می­‌شود به صورت ارثی انتقال می‌­یابد. این بیماری در نقاطی مثل آرنج، زانو و پوست سر دیده می­‌شود. در این بیماری ناحیه­‌هایی قرمز با پوشش پولک مانند به رنگ سفید و نقره­ای بر روی پوست پدید می­‌آید. ممکن است علاوه بر ژنتیک استرس، عفونت و صدمات پوستی هم باعث به وجود آمدن این بیماری شوند.

بیماری خود ایمنی اعصاب

بیماری اسکلروزیس چندگانه یا ام اس: این بیماری خود ایمنی بر قسمت­‌هایی از مغز و اعصاب تاثیر می­‌گذارد و باعث اختلال در عملکرد سیستم عصبی می‌شود.

در بیماری ام اس پادتن­‌های سیستم ایمنی به حفاظ پوشش دهنده اعصاب حمله می­‌کنند و سبب بروز اختلال در ارتباط بین مغز و اعضای دیگر بدن می­‌شوند. در نهایت این بیماری باعث آسیب جدی به عصب­‌ها خواهد شد.

علائم بیماری ام اس به تعداد عصب­‌های آسیب دیده بستگی دارد؛ بعضی افراد مبتلا به ‌ام اس دچار علائمی خفیف می­‌شوند. عده‌­ای دیگر دچار مشکلات حرکتی می‌­شوند و توانایی راه رفتن را از دست می‌­دهند. این میزان آسیب به تعداد عصب‌­های درگیر در این بیماری مربوط می­‌شود. دارو می­‌تواند علائم را کنترل کرده و از پیشرفت سریع بیماری جلوگیری کند.

بیماری­های خود ایمنی تیروئید یا تیروئیدیت­ها

• بیماری هاشیموتو: بیماری هاشیموتو بر غده تیروئید تاثیر می­‌‌گذارد و سبب کم کاری تیروئید در افراد می­‌شود. در این بیماری پادتن‌­های بدن به غده تیروئید حمله می‌کنند. علائم این بیماری شامل افزایش وزن، افسردگی، حساسیت به گرما و سرما، ریزش موها، ضعف عضلات و سر درد می­‌شود.
• بیماری گریوز: بیماری گریوز نیز بر غده تیروئید تاثیر می‌­گذارد و سبب پرکاری آن می­‌شود. از علائم بیماری گریوز می‌­توان به بیرون زدگی چشمان از حدقه، بزرگ شدن و ورم کردن گردن، افزایش ضربان قلب و سایر نشانه­‌های دیگر اشاره کرد.

بیماری خود ایمنی التهاب مفاصل

روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید: رماتیسم مفصلی بیماری مزمن التهابی است که بر مفاصل بدن تاثیر می­‌گذارد. در بعضی از افراد این بیماری می‌­تواند به پوست، بینایی، ریه، قلب و عروق خونی آسیب جدی وارد کند.

در این بیماری پادتن­‌های بدن به بافت­‌های خود حمله می­‌کنند و باعث درد و التهاب در ناحیه مفاصل می‌­شوند. این بیماری می­‌تواند شکل مفاصل و استخوان را تغییر دهد. دارو می­‌تواند علائم این بیماری را کنترل کند، اما همچنان این امکان وجود دارد که تمام بدن درگیر این بیماری شده و فرد دچار ناتوانی شود.

بیماری خود ایمنی مربوط به روده

بیماری خود ایمنی التهاب روده یا IBD: بیماری خود ایمنی التهابی روده شرایطی است که پوشش دیواره روده ملتهب می­‌شود. این بیماری شامل دو نوع زیر است:

• بیماری کرون: این بیماری هر قسمتی از دستگاه گوارش از دهان تا مقعد را تحت تاثیر قرار می­‌دهد و ملتهب می­‌کند.
• بیماری کولیت اولسراتیو: این بیماری تنها بر پوشش روده­ی بزرگ و قسمت راست روده  تاثیر می‌­گذارد.

بیماری خود ایمنی کبد

بیماری هپاتیت خود ایمنی: این بیماری هم بر اثر حمله پادتن‌­ها به کبد رخ می­‌دهد و باعث بروز التهاب در کبد می­‌شود. این بیماری معمولا علائم خاصی ندارد. اگر التهاب کبد به درستی تشخیص داده نشده و این بیماری درمان نشود، می‌­تواند باعث نارسایی کبد شود و صدمات جبران ناپذیری به همراه دارد.

بیماری­های خود ایمنی تخمدان

• سندرم تخمدان پلی کیستسک یا تنبلی تخمدان که در این شرایط تخمدان­‌ها به جای رها سازی تخمک، فولیکول­‌های ریز رها می­‌کنند.
• نارسایی زودرس تخمدان که بیماری خود ایمنی است، سبب کاهش شانس بارداری و ناباروری در زنان می­‌شود.

بیماری خود ایمنی مو

بیماری خود ایمنی آلوپسی که سبب ریزش مو در فرد مبتلا می­‌شود.

بیماری خود ایمنی در کودکان

همانطور که سیستم ایمنی بدن بزرگسالان بر اثر اشتباه به بافت‌­های بدن حمله می­‌کند و آن­ها را به عنوان عامل خارجی و خطرناک در نظر می‌­گیرد، در بدن کودکان هم همین اتفاق می‌افتد. دلیل ابتلای کودکان به بیماری‌­های خود ایمنی هنوز مشخص نشده و شاید به عواملی مثل ژنتیک و دیگر عوامل ناشناخته مربوط باشد.

لیست بیماری­های خود ایمنی که کودکان را مبتلا می­‌کند:

• بیماری آدیسون که نارسایی غده فوق کلیوی است و در همه سنین می‌­تواند اتفاق بیفتد.
• هپاتیت خود ایمنی
• بیماری کرون
• اسکلروزیس چندگانه یا ام اس
• دیابت نوع یک
• لوپوس
• اسکلرودرمی
• درماتومیوزیت کودکان
• آرتریت ایدیوپاتیک
• زخم کولیت

بیماری خود ایمنی و کرونا

طبق تحقیقاتی که توسط دانشمندان انجام شده است، افرادی که از بیماری کرونا جان سالم به در برده­‌اند ممکن است دچار التهاب و عفونت در ناحیه قلب شوند. البته هنوز تحقیقات گسترده‌­ای روی این موضوع انجام نشده، اما پزشکان معتقدند بسیاری از افرادی که کرونا را پشت سر گذاشته‌­اند، دچار عفونت­‌های قلبی شده ­اند.

 پزشکان بیان می­‌کنند این تجمع عفونت و التهاب می‌­تواند نشانه اختلالی در سیستم ایمنی بدن باشد. یعنی بدن توانایی تشخیص درست عوامل خطرناک خارجی با عوامل خودی را از دست می‌­دهد و فرد دچار بیماری خود ایمنی می‌­شود. البته ممکن است تجمع عفونت و التهاب به دلیل خود بیماری کرونا باشد و به بیماری خود ایمنی مربوط نشود.

باوجود این، پزشکان و دانشمندان نیاز به شواهد و آزمایشات بیش­تری برای اثبات این موضوع دارند.

سخن پایانی

بیماری­های خود ایمنی که در این متن به آن­ها اشاره کردیم در اثر اختلال در سیستم ایمنی و تشخیص نادرست این سیستم به وجود می‌‌­آیند. پادتن­‌های بدن که سربازان و محافظان آن بودند، حال به صورت دشمن به بافت­‌های بدن حمله می­‌کنند و آن­ها را از بین می­‌برند یا عملکردشان را مختل می­‌کند. راه مقابله با بیماری های خود ایمنی یا حتی روش جلوگیری ازآنها، به علت دلایل ناشناخته و غیرقطعی ابتلا به آن وجود ندارد. البته همیشه تغییر عادات غذایی و رعایت یک رژیم غذایی سالم، ورزش و فعالیت بدنی، خواب خوب و مناسب و پرهیز از محیط­‌های آلوده و مواد شیمیایی می‌­تواند سلامتی شما را تضمین کند و خطر ابتلا به بیماری­های خود ایمنی را کاهش دهد. بیماری‌­های خود ایمنی درمان مشخصی ندارند و داروها تنها باعث تسکین درد و علائم بیماری می­‌شوند و ممکن است به کاهش سرعت روند پیشرفت آن­ها کمک کنند. بنابراین، در صورت مشاهده هرگونه علائم مشکوک به پزشک مراجعه کنید و از او کمک بخواهید.