سوال اصلی این است که کافئین چه تاثیری دارد و مضرات کافئین برای بدن چیست؟ چرا بعد از نوشیدن چندین فنجان قهوه سر درد یا سرگیجه می‌گیریم، حالت تهوع به ما دست می‌دهد و اضطرابمان افزایش پیدا می‌کند؟ آیا کافئین باید از زندگی روزمره حذف شود؟ پس راه‌های ترک کافئین چیست؟ اگر شما هم در هنگام نوشیدن قهوه یا چای و خوردن شکلات، نگران سلامتی و میزان کافئین در بدنتان هستید، باید با ما در این مقاله همراه شوید. جواب سوال‌های بالا و سوال‌های دیگر درباره‌ مضرات کافئین با شواهد علمی و دقیق، در این متن آماده و حاضر است. فقط کافی است این متن را تا انتها بخوانید.

فهرست مطالب 

• کافئین یا محرک غذایی

• عملکرد مغز پس از مصرف کافئین

  • چرا کافئین به عنوان یک ماده‌ی روان‌گردان شناخته می‌شود

• مضرات مصرف کافئین چیست

  • مضرات کافئین برای پوست

  • مضرات کافئین برای مو

  • مضرات کافئین برای کلیه

  • اوردوز کافئین

    • عوارض اوردوز کافئین

• ترک کافئین

  • عوارض ترک کافئین

کافئین یا محرک غذایی

اگر بخواهیم ماهیت کافئین را به طور خلاصه بیان کنیم باید بگوییم ماده‌ محرکی است که به محض ورود به بدن دست به کار می‌شود و در مغز و سیستم عصبی ما تغییراتی به وجود می‌آورد. این تغییرات به افزایش ضربان قلب، متابولیسم، چربی سوزی وکاهش خستگی منتهی می‌شود. کافئین اگر در میزان استاندارد مصرف شود، مشکلی به وجود نمی‌آورد. این مصرف بیش از اندازه‌ آن است که عوارضی را به دنبال دارد. بنابراین، با خواندن این مطلب در وبسایت سبک زندگی، درباره راهنمای مصرف کافئین بیشتر بخوانید. 

عملکرد مغز پس از مصرف کافئین

در این قسمت شما خواهید دید از لحظه‌ ورود کافئین به بدن افراد چه اتفاقاتی رخ می‌دهد و در نهایت چگونه و در چه مدت کافئین از بدن دفع می‌شود.

• در ۱۰ دقیقه اول: کافئین از طریق معده جذب جریان خون شما می‌شود و باعث افزایش فشار خون و ضربان قلب می‌شود.
• در ۲۰ دقیقه: ابتدا کافئین گیرنده‌های عصبی آدنوزین را مسدود می‌کند. این کار باعث افزایش انرژی و کاهش خستگی در مغز می‌شود. سپس ترشح دوپامین آغاز می‌شود. این هورمون شما را شاد و هوشیار نگه می‌دارد و باعث افزایش سطح تمرکز می‌شود.
• در ۳۰ دقیقه: غدد فوق کلیوی با سرعت کار می‌کنند و میزان هورمون بیش‌تری ترشح می‌کنند. مردمک چشمان ما گشادتر می‌شود و قابلیت بینایی ما بهبود می‌یابد.
• در ۴۰ دقیقه: بدن سروتونین بیش‌تری تولید می‌کند که باعث بهبود سلول‌های عصبی می‌شود. این موضوع هماهنگی و قدرت عضلات را افزایش می‌دهد.
• در طی ۴ ساعت: متابولیسم بدن افزایش می‌یابد، انرژی بیش‌تری مصرف می‌شود و چربی‌های بدن سوزانده می‌شوند. در این مرحله اسید معده نیز افزایش می‌یابد.
• در ۶ ساعت: کافئین ماده‌ی ادارا آوری است و در نهایت بیش‌تر این ماده از طریق ادرار دفع می‌شود و تاثیر آن در بدن به شدت کاهش می‌یابد.

کافئین مثل یک سکه دو روی خوب و بد دارد. مصرف متعادل آن باعث بهبود برخی عملکردها می‌شود، اما مصرف زیاد آن عوارضی مثل سردرد، سرگیجه، اضطراب، تپش قلب، فشار خون بالا و حالت تهوع را به دنبال دارد. کلید مصرف کافئین و دوری از مضرات آن، رعایت اعتدال است. بنایراین، تصور نکنید که مصرف کافئین همیشه مضر است،در صورت مصرف متعادل می‌توانید از خواص کافئین بهره‌مند شوید. 

چرا کافئین به عنوان یک ماده‌ی روان‌گردان شناخته می‌شود

کافئین مانند مواد‌های روان گردان، بر روی عملکرد مغز تاثیر می‌گذارد و آن را وادار به ترشح دوپامین یا همان هورمون خوشحالی می‌کند. نحوه‌ تاثیر گذاری کافئین بر مغز و سیستم عصبی به موادهای مخدر شباهت زیادی دارد و پس از مدتی بدن افراد به دوز مصرفی عادت می‌کند و برای تاثیرگذاری باید مقدار مصرف افزایش پیدا کند.

 

اگر تا اینجا ترسیدید و می‌خواهید به کمپ ترک اعتیاد مراجعه کنید، صبر کنید. تاثیر گذاری کافئین بر روی مغز بسیار کم است. به طوری که تاثیر متامفتامین و دیگر داروهای محرک چندین برابر بیش‌تر و عظیم‌تر است. شما تنها کمی به کافئین وابسته می‌شوید، اما معتاد آن نمی‌شوید.

پس هیچ نگران نباشید و با خیال راحت دو فنجان چای یا قهوه‌تان را در روز بنوشید و لذت ببرید. تنها مضرات کافئین زیاد است که نگران کننده و خطرناک است.

مضرات مصرف کافئین چیست

• افزایش اضطراب

با مسدود شدن گیرنده‌های عصبی آدنوزین و ترشح هورمون آدرنالین، انرژی بدن افزایش می‌یابد. اگر دوز مصرفی کافئین بالا باشد، باعث افزایش اضطراب  و عصبی شدن فرد می‌گردد.

• بروز بی‌خوابی

در هنگام مصرف کافئین، از بین رفتن خستگی و ترشح هورمون‌هایی مثل دوپامین و آدرنالین باعث می‌شوند فرد بیش‌تر بیدار بماند. اگر کافئین نزدیک ساعات خواب مصرف شود، باعث برهم خوردن خواب شبانه می‌شود. البته دوز کم کافئین تاثیر چندانی ندارد. پس بهتر از برای دوری از عوارض کافئین در خواب شبانه، آن را نزدیک ساعت خواب مصرف نکنیم و اعتدال را در استفاده از آن رعایت کنیم.

• مشکلات گوارشی

گفته می‌شود قهوه و کافئین باعث افزایش فعالیت روده‌ بزگ می‌شوند و عمل دفع را آسان‌تر می‌کنند. این قضیه ممکن است به دلیل افزایش ترشح هورمون گاسترین در معده باشد که فرآیند دفع را تسریع می‌کند. با این همه مصرف بیش از اندازه‌ی کافئین باعث اسهال می‌شود و می‌تواند باعث ایجاد مشکل در روده‌ی بزگ شود.

• فشار خون بالا

به طور کلی و بر اساس تحقیقات انجام شده، کافئین باعث بروز بیماری‌های قلبی یا سکته نمی‌شود، اما چند تحقیق نشان داده‌اند که کافئین بالا سبب افزایش فشار خون می‌شود.فشار خون بالا به مرور زمان به رگ‌های خونی فشار وارد می‌کند و مانع از جریان یافتن صحیح خون در مغز و قلب می‌شود. بدین ترتیب خطر سکته‌ مغزی یا قلبی و بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد. خوشبختانه تاثیر کافئین بر فشار خون، موقتی بوده و بیش‌تر بر افرادی که عادت به استفاده از آن را ندارند، تاثیر می‌گذارد. در نهایت توجه به مصرف کافئین و عوارض آن بسیار مهم است، به خصوص اگر از قبل فشار خون بالا داشته باشید.

• افزایش ضربان قلب

ممکن است در اثر تغییراتی که در بدن و مغز شما رخ می‌دهد، ضربان قلب شما افزایش یابد. همچنین ممکن است باعث تغییر ریتم ضربات قلب شود که در جوانان مصرف کننده‌ نوشابه‌های انرژی‌زا بیش‌تر دیده شده است. با این حال افزایش ضربان قلب از عوارض حتمی مصرف کافئین نیست و ممکن است در برخی از افراد اصلا رخ ندهد. برای مثال در تحقیق، مصرف کافئین بر روی افراد با نارسایی‌های قلبی تاثیری نگذاشت و ضربان قلب آن‌ها را بالا نبرد.

• خستگی مفرط

کافئین یکی از مواد انرژی‌زا است که خستگی را در افراد از بین می‌برد، اما در شرایطی مشاهده شده است که افراد پس از خروج کافئین از بدن خود دچار خستگی مفرط می‌شوند. در یک تحقیق انجام شده، شواهد نشان دادند که افراد شرکت کننده روز بعد از مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا و کافئین دار، دچار خستگی مفرط شدند.

• ادرار مکرر

یکی از تاثیرات شناخته شده‌ کافئین، ادرار آوری آن است. شاید شما هم متوجه شده باشید که با نوشیدن قهوه و چای زیاد باید بیش‌تر از قبل به سرویس بهداشتی مراجعه کنید. همچنین کافئین باعث بروز کم آبی در بدن هم می‌شود. یعنی بیش‌تر آب بدن با ادرار یا مدفوع دفع می‌شود. در نتیجه بعد از مصرف قهوه یا نوشیدنی‌های کافئین دار، نباید نوشیدن آب را فراموش کنید.

مضرات کافئین برای پوست

به طور کلی کافئین و محصولات پوستی حاوی آن، برای سلامتی پوست مفید هستند و استفاده از ماسک‌های کافئین‌دار مثل ماسک قهوه توصیه می‌شود، اما شاید در شرایطی باعث اختلال در سلامتی پوست شوند.

یکی از این شرایط کم‌آبی بدن هنگام مصرف کافئین است. همان طور که قبلا اشاره کردیم، بروز کم‌آبی از مضرات مصرف کافئین است. این کم‌آبی ممکن است بر روی پوست ما تاثیر بگذارد. پوست ما در بهترین حالت نیاز به رطوبت کافی دارد. در نبود این رطوبت، طراوت و شادابی خود را از دست می‌دهد و برای ایجاد جوش فضایی مناسب ایجاد می‌کند.

همچنین مصرف کافئین باعث ترشح هورمون استرس در بدن می‌شود. این هورمون باعث افزایش فعالیت غدد چربی شده و زمینه‌ مناسب برای جوش و آکنه فراهم می‌شود. علاوه بر اینو افزایش ترشح هورمون استرس بر کیفیت خواب تاثیر گذاشته و ممکن است باعث بی‌خوابی، دندان قروچه و کم خوابی یا مشت کردن دستها در خواب شود. 

مضرات کافئین برای مو

کافئین برای مو و شستن موها با قهوه می‌تواند مزایای بسیاری داشته باشد و باعث سلامتی و درخشانی موها شود، اما در افرادی که حساسیت دارند نیز عوارضی به وجود می‌‌آورد. همچنین کسانی که موهای روشن دارند، باید در هنگام شست و شوی موها با قهوه دقت کنند. زیرا قهوه و کافئین باعث تیره‌تر شدن رنگ موها می‌شود.

مضرات کافئین برای کلیه

یکی از مواردی که می‌تواند باعث بروز مشکلات کلیوی شود، فشار خون بالا است. همان طور که گفتیم کافئین تا حدودی فشار خون را به طور موقت بالا می‌برد و روی افراد سالمند و افرادی که به مصرف کافئین عادت ندارند، بیش‌ترین تاثیر را می‌گذارد. درنتیجه ممکن است یکی از مضرات مصرف کافئین در برخی افراد، اختلال در کلیه باشد.

همچنین ماده‌ی موجود در قهوه و چای به نام اوکسلات وجود دارد که سنگ کلیه برخی افراد از آن تشکیل می‌شود. این افراد باید کمتر چای یا قهوه مصرف کنند.

آیا مضرات کافئین موجود در نوشیدنی‌ها با هم متفاوت است

باید بیان کنیم که مصرف بیش از اندازه‌ی کافئین به طور قطع خطرناک و نگران کننده است. فرقی نمی‌کند که این مضرات کافئین چای باشند یا مضرات کافئین قهوه. این درست است که قهوه کافئین بیش‌تری دارد، اما اگر برای مثال باید ۲۰ فنجان قهوه بنوشیم تا این عوارض بروز کنند، در مورد چایی این مقدار ۴۰ فنجان است.

مسئله ماده‌ کافئین موجود در نوشیدنی‌ها نیست، مشکل مصرف بیش از حد کافئین است. کافئین نه تنها در قهوه و چای بلکه در نوشیدنی‌های انرژی‌زا و شکلات نیز وجود دارد. به طور کلی باید مراقب مصرف مواد حاوی کافئین باشیم.

اوردوز کافئین

اوردوز کافئین زمانی رخ می‌دهد که شما بیش از اندازه و به مقدار زیاد کافئین مصرف کنید. حال می‌تواند این کافئین در غذا، نوشیدنی‌ها یا داروها باشد. بسیاری از افراد می‌توانند میزان مصرف کافئینی بالاتر از دوز روزانه‌ داشته باشند و برایشان اتفاقی نیافتد.

با وجود این، مصرف زیاد کافئین به هیچ وجه توصیه نمی‌شود زیرا باعث بروز عوارضی مثل فشارخون و سرگیجه خواهد شد. همچنین مصرف کافئین زیاد در نهایت به بر هم زدن تعادل ترشح هورمون‌ها در بدن می‌انجامد.

مصرف کافئین زیاد در روز باعث ایجاد حساسیت غذایی به آن می‌شود. پس در مصرف روزانه به مقدار کافئینی که استفاده می‌کنید، دقت کنید.

عوارض اوردوز کافئین

• سرگیجه
• اسهال
• احساس تشنگی شدید
• بی‌خوابی
• سردرد
• تب
• حساسیت

در صورت مشاهده‌ عوارض زیر به اورژانس و پزشک مراجعه کنید:

• تنفس سخت
• استفراغ
• گیجی
• توهم
• درد قفسه‌ی سینه
• ضربان قلب ناموزون یا تند
• حرکات غیرقابل کنترل عضلانی
• تشنج

ترک کافئین

ترک کافئین باید آرام و به مرور زمان اتفاق بیفتد. احتمالا اگر زود کافئین را ترک کنید و کنار بگذارید با عوارض ترک کافئین مواجه می‌شوید. دلیل اینکه بسیاری از افراد اقدام به ترک کافئین نمی‌کنند، همین عوارض ترک است. اگر ترک کافئین آرام و کم‌کم اتفاق بیافتد، احتمال بروز عوارض ترک کم‌تر است.

شما می‌توانید آب را جایگزین نوشیدنی‌های حاوی کافئین کنید. آب بهترین و سالم‌ترین نوشیدنی است که سلامت بدن به آن وابسته است.

اگر شما از آن دسته افرادی هستید که در روز به نوشیدن قهوه عادت دارند، ابتدا قهوه‌ی خود را با قهوه‌های کم کافئین دار دیگر عوض کنید و در نهایت قهوه‌ بدون کافئین بنوشید.

عوارض ترک کافئین

• سردرد
• خستگی
• نداشتن تمرکز
• حالت تهوع
• بی قراری
• درد عضلات

به طور کلی، هرچه کافئین بیش‌‌تری مصرف کنید، علائم ترک آن شدیدتر است. علائم ترک ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از آخرین مصرف کافئین آغاز می‌شود و می‌تواند ۲ تا ۹ روز طول بکشد.

سخن پایانی

کافئین نیز مثل هر ماده‌ی دیگری فواید و مضراتی دارد. البته دربارهی کافئین کلید سالم بودن آن، داشتن تعادل در مصرف آن است. بیشترین مضرات کافئین به دلیل استفاده‌ بیش از حد از آن است. توجه به سلامتی و دقت در مصرف نوشیدنی‌ها و غذاها می‌تواند راهگشای ما برای یک سبک زندگی سالم باشد. زندگی که در آن تعادل بین مصرف مواد غذایی مختلف برقرار است.