حافظه‌ قوی ذاتی نیست. یعنی از بدو تولد با هر فرد زاده نمی‌شود و نیاز به تقویت و تمرین دارد. تکنیک‌های تقویت حافظه که از نظر علمی نیز شناخته شده‌اند، می‌توانند کمک کننده باشند. برای تقویت حافظه کودکان نیز تکنیک‌های متنوعی وجود دارد و بعضی از این راهکارها به صورت بازی هستند. در این مقاله سعی ما نام بردن از تکنیک‌های مفید و موثر برای تقویت حافظه‌ در کودکان است. همچنین در ادامه بازی‌هایی را معرفی خواهیم کرد که به کمک ما خواهند آمد. پس تا انتها ما را همراهی کنید.

فهرست مطالب 

• حافظه چیست و چند نوع دارد
• چرا تقویت حافظه در کودکان امری حیاتی و مهم است
• راهکارهای تقویت حافظه در کودکان
• بازی تقویت حافظه کودکان

حافظه چیست و چند نوع دارد

حافظه در تعریف روانشناسی آن توانایی دریافت، ذخیره‌سازی، نگهداری و سپس بازیابی اطلاعات است. ما به کمک حافظه اطلاعات را از محیط دریافت کرده و در حافظه کوتاه مدت خود ذخیره می‌کنیم. اگر به اطلاعات ذخیره شده در حافظه کوتاه مدت نیاز پیدا کنیم و دوباره آن‌ها را مرور کنیم، اطلاعات در حافظه بلند مدت ما ذخیره می‌شوند.

براساس توضیح فوق می‌توانیم انواع حافظه را به ۳ دسته‌ی مجزا تقسیم بندی کنیم:

•  حافظه حسی که اطلاعات موجود در محیط پیرامون را دریافت می‌کند و برای مدت بسیار کوتاهی همانند اتاق انتظار در خود ذخیره می‌سازد.
• حافظه کوتاه مدت که مدت زمان بیش‌تری می‌تواند اطلاعات را در خود حفظ کند اما اگر اطلاعات بار دیگر مرور نشوند، از یاد می‌روند.
• در نهایت حافظه بلند مدت که مدت زمان طولانی (حتی تا آخر عمر) می‌تواند اطلاعات را در خود نگهداری کند.

چرا تقویت حافظه در کودکان امری حیاتی و مهم است

یادگیری مهارت‌های مهم و ضروری در زمان کودکی آسان‌تر است. حافظه نیز مهارتی است که با تمرین و تکرار تقویت می‌شود. والدین آگاه و هوشیار باید در زمان کودکی به تقویت حافظه‌ کودکان خود اقدام کنند.

حافظه‌ قوی می‌تواند در حفظ کردن اطلاعات ضروری و مهم به کودک کمک کند. بسیاری عقیده دارند حفظ کردن بدون فهم باعث می‌شود اطلاعات بدست آمده به زودی فراموش شوند. البته فهم مطالب و درک آن‌ها قبل از حفظ کردن باعث یادگیری بهتر و به خاطر سپردن راحت‌تر می‌شود، اما در این پروسه بهره‌مندی از یک حافظه‌ی قوی این روند را تسریع می‌کند.

همچنین تحقیقات ثابت کردند حافظه‌ قوی باعث افزایش تمرکز و خلاقیت در کودکان شده و در آینده موجب گسترش دامنه ارتباطات آن‌ها می‌شود.

در نتیجه با وجود تمام مزایای نام برده، والدین باید به تقویت حافظه کودکان خود کمک کنند و در این راه از راهکارهای ساده و بازی‌های جذاب بهره گیرند.

راهکارهای تقویت حافظه در کودکان

بعضی از راهکارهای ارائه شده در این متن مخصوص گروه سنی خاصی از کودکان هستند که در هر مورد ذکر خواهد شد. برای مثال روش تقویت حافظه کودکانی که به مدرسه نرفتند با کودکانی که سواد خواندن و نوشتن دارند کمی متفاوت است.

نکته‌ دیگر این است که بعضی از این روش‌ها برای تقویت حافظه شنیداری یا دیداری بیش‌تر موثر هستند که با آن‌ها نیز اشاره خواهیم کرد. پس بدون اتلاف وقت به سراغ این راهکارهای تقویت حافظه در کودکان برویم:

• استرس یادگیری چیزهای جدید را از بین ببریم

کودکان از بدو تولد با مهارت‌های فوق‌العاده‌ی خود تمام نکات مهم و ضروری برای بقا و زندگی را فرا می‌گیرند و از لحظه تولد همه‌ ما شروع به آموختن می‌کنیم. جایی در این مسیر بر اساس الگوهای نادرست ذهنی یا القای دیگران از یادگرفتن و اشتباه کردن می‌ترسیم.

برای تقویت حافظه‌ کودکان اولین اقدام موثر این است که استرس را از بین ببریم. استرس و ترس باعث فریز شدن بخشی از مغز که مسئول یادگیری و ذخیره‌ی اطلاعات است می‌شود. بنابراین استرس مانع ذخیره اطلاعات در حافظه کوتاه مدت می‌شود و ما توانایی به یاد آوردن آن‌ها را نخواهیم داشت.

بنابراین اگر محیط آموزشی و یادگیری کودکان پر از استرس باشد، کودک قادر به به یاد آوردن مطالب نخواهد بود. پس بهتر است قبل از یادگیری درس‌ها، با پلی کردن آهنگ مورد علاقه کودک یا انجام فعالیتی که استرس او را کاهش می‌دهد، آغاز کنیم. سپس یادگیری و به حافظه سپاردن درس بسیار راحت‌تر از قبل می‌شود (این روش تقویت حافظه برای کودکان دبستانی و مدرسه‌ای مناسب است و به مهارت حافظه و هوش مربوط می‌شود). با مراجعه به وبسایت سبک زندگی می‌توانید درباره نتایج استرس بر سلامت کودک بخوانید. 

• کودکان خود را به خواندن کتاب و صحبت درباره‌ آن تشویق کنید

خواندن و به حافظه سپردن دو عمل فعال و پویا هستند و خواندن منفعلانه اغلب موجب فراموشی مطالب می‌شود. برای تقویت حافظه‌ کودکان باید خواندن فعال را به آن‌ها آموزش دهیم.

خواندن فعال و پویا یعنی مطالب خوانده شده را بفهمیم و درک کنیم. برای فهم بهتر مطالب می‌توانیم جملات مهم متن را هایلایت کنیم یا زیر آن خط بکشیم. درباره‌ قسمت‌های خوانده شده از خود سوال بپرسیم. خلاصه قسمت‌های مهم را یادداشت کنیم و با صدای بلند برای خود تعریفکنیم یا برای کسی توضیح دهیم.

همه‌ این فعالیت‌ها سبب تقویت حافظه‌ کودکان می‌شود و مطالب خوانده شده مدت طولانی‌تری به یاد می‌مانند (این روش برای تقویت حافظه کودکان مدرسه‌ای با سن بالاتر از ۸ سالگی مناسب است و موجب تقویت مهارت حافظه دیداری کودک می‌شود).

• کودکان را به پرسیدن ترغیب کنیم

گام نخستین در به حافظه سپردن و یادگیری مطالب، درک و فهم آن‌ها است. پس برای تقویت حافظه کودکان نیاز است که با پرسیدن سوال‌ها نکات گنگ و سخت‌فهم مطالب برای آن‌ها روشن شود. پرسیدن سوال به کودکان در فهم و یادگیری بهتر مطالب کمک می‌کند و در نتیجه بهتر به خاطر سپرده می‌شوند. حتی یادآوری آن‌ها نیز راحت‌تر می‌شود (تکنیک پرسیدن سوال می‌تواند باعث تقویت حافظه کودکان ۳ ساله و پیش دبستانی تا کودکان با سن بالاتر شود).

• تقویت حافظه به کمک شعر و ترانه

یکی از روش‌های موثر در تقویت حافظه‌ کودکان، تبدیل نکات حفظی به شعر و آهنگ است. تحقیقات نشان می‌دهند که مغز انسان ریتم، شعر و آهنگ را بیش‌تر به به خاطر می‌سپارد. پس اگر کودک شما دفعه‌ بعد برای حفظ کردن اسامی پادشاهان در حال خواندن آواز بود، تعجب نکنید (این تکنیک منحصر به فرد برای تقویت حافظه کودکان در تمام سنین قابل اجرا است و باعث تقویت مهارت حافظه‌ی شنیداری کودک نیز می‌شود).

• یادگیری را هیجان‌انگیز کنید

بیش‌تر مواقع یادگیری و به حافظه سپردن مطالب کاری خسته‌کننده و یکنواخت به نظر می‌رسد، اما اگر بتوان با انجام کارهایی این کار را هیجان‌انگیز کرد چه‌طور؟ برای جالب کردن مطالبی که باید یادگرفته شوند می‌تواند به کتابخانه یا موزه رفت. از داستان‌های پشت اتفاقات تاریخی یا علمی مطلع شد یا به کمک ابزارهای آموزشی مثل ویدیو و فیلم پروسه یادگیری را لذت بخش‌تر کرد.

هرچه یادگیری لذت بخش‌تر به خاطر سپردن مطالب راحت‌تر. از این فرمول جادویی می‌توان برای یادگیری و به خاطر سپردن مطالب بسیار استفاده کرد (این تکنیک برای تقویت حافظه کودکان دبستانی و مدرسه‌ای بسیار مفید و موثر است و به تقویت مهارت‌های دیداری و شنیداری مربوط می‌شود).

• از مهارت‌های دیداری کمک بگیرید

یکی از راه‌های تقویت حاغظه‌ی کودکان علی‌الخصوص حافظه دیداری، استفاده از فلش‌کارت‌هاست. فلش‌کارت به کارت‌هایی گفته می‌شوند که بر روی آن‌ها عکس یا اسم نوشته شده و به حفظ کردن و یادگیری مطالب کمک شایانی می‌کنند. این کارت‌ها از طریق دیدن شکل کلمات یا عکس آن‌ها باعث تقویت حافظه‌ و یادگیری بهتر و مطلوب‌تر می‌شوند. این کارت‌ها روش مناسبی برای تقویت مهارت‌های دیداری به حساب می‌آیند (از فلش‌کارت‌ها می‌توان در هر سنی استفاده کرد، به شرطی که تصاویر آن مناسب کودکان آن سن باشد).

• استفاده از کلید واژه برای به حافظه سپردن مطالب

یکی از روش‌هایی که در تقویت حافظه‌ کودکان امتحان خود را پس داده، استفاده از کلید واژه است. برای به خاطر سپردن مطالب سخت تنها کافی است کلید واژه‌ای برای آن ابداع کنید و از این پس با یاد‌آوری کلید واژه آن مطالب را نیز به یاد می‌آورید (بیشترین استفاده از کلید واژه‌ها توسط کودکان دبستانی تا نوجوانان کنکوری ثبت شده است. اما با خلاقیت کافی می‌توان از این روش برای تقویت حافظه کودکان پیش‌دبستانی یا کوچک‌تر نیز استفاده کرد).

• تکنیک قلعه‌ ذهن یا نقشه‌ آن

این تکنیک یکی از پرطرفدارترین روش تقویت حافظه‌ نه تنها کودکان بلکه استادان حافظه و ذهن است. بسیاری از افراد از این تکنیک برای به خاطر سپردن و حفظ کردن مطالب بی‌شمار استفاده کردند و نتیجه بخش بودن آن را از نزدیک لمس کرده‌اند.

زمانی که مطالب حفظی زیاد هستند و ارتباط معناداری بین آن‌ها نیست، می‌توان از این تکنیک استفاده کرد. تنها کافی است چشمان خود را ببندید و در ذهن خود قلعه یا راهی را تصور کنید. شما باید به خوبی فضای قلعه را تجسم کنید. به جای قلعه می‌توانید از محلی ‌آشنا استفاده کنید. شما باید تمام راه‌های قلعه، وسایل آن و طرز قرارگیری اتاق‌ها را در ذهن تجسم کنید.

حال نکاتی حفظی را در هر گوشه و کنار قلعه قرار می‌دهید. برای مثال شماره تلفن دوستتان را در کشو واقع در راهروی قلعه قرار می‌دهید. بار دیگر که خواستید مطالب حفظ شده را به یاد آورید، وارد قلعه می‌شوید و مطالب را از جای خود برمی‌دارید. به طور مثال برای به یاد آوردن شماره‌ی تلفن دوستتان به کشوی داخل راهرو مراجعه می‌کنید.

شاید در نگاه اول این تکنیک سخت و مشکل به نظر آید پس باید از تجسم یک محوطه کوچک شروع کنید و با تکرار و تمرین مطالب بیش‌تری را در آن جای دهید. به نظر ارزش یکبار امتحان کردن را دارد.

بازی تقویت حافظه کودکان

• بازی شعر یا آهنگ یادت نره

یکی از بازی‌های مفرح و جذاب برای تقویت حافظه‌ شنیداری کودکان، بازی شعر یادت نره است. در این بازی یک موزیک همراه با شعر یا بی‌کلام برای کودک پخش می‌شود. کودک باید پس از چندبار شنیدن هنگام قطع شدن آهنگ، متن شعر یا ریتم موزیک را ادامه دهد. این بازی علاوه هم سرگرم کننده و هم آموزنده است و حافظه‌ شنیداری کودک را تقویت می‌کند.

• بازی جابه‌جایی اشیا

در این بازی ابتدا بازیکن وارد اتاق می‌شود و به دقت به اشیا نگاه می‌کند. پس از چند دقیقه مشاهده‌ دقیق باید از اتاق خارج شود و بقیه افراد حاضر در بازی باید جای اشیا را تغییر دهند. فرد بعد از بازگشت به اتاق باید اشیای جابه‌جا شده را نام ببرد. این بازی چندین فایده و مزایا دارد؛ باعث تقویت حافظه‌ دیداری کودک می‌شود و قدرت مشاهده و تمرکز را افزایش می‌دهد.

• کارت بازی

در این بازی کارت‌های تصاویر مختلف به صورت جفت‌جفت وجود دارند. یعنی از هر تصویر دو کارت موجود است. این کارت‌ها باید به صورت پراکنده و پشت به رو روی میز چیده شوند. بازیکن باید همه‌ کارت‌ها را یکی‌یکی رو کند و جای کارت‌های همسان و مشابه را به خاطر بسپارد. سپس بعد از دیدن همه‌ی کارت‌ها باید کارت‌های دارای تصاویر شبیه به هم را رو کند. اگر اشتباهی دو کارت غیرهمسان را رو کرد بازنده است.  

این بازی نیز یکی از تکنیک‌های تقویت حافظه‌ دیداری کودکان است.

• بازی اسامی را به خاطر بسپار

در این بازی افراد دور هم جمع شده و در کنار هم قرار می‌گیرند. بازیکنان با هم فکری یکدیگر یک دسته بندی را مشخص می‌کنند. یکی از افراد باید ۲۰ کلمه مرتبط با دسته‌بندی مشخص شده را روی کاغذ، دور از چشم بقیه بنویسد. سپس این اسامی را به ترتیب و شمرده در جمع بلند بخواند. هر بازیکن باید پس از اتمام اسامی، هر تعداد اسم‌هایی که به یاد دارد را روی برگه بنویسد. این اسامی باید به ترتیب خوانده شدن نوشته شوند. سپس برنده کسی است که بیش‌ترین اسامی را با ترتیب درست نوشته است. این بازی می‌تواند به تقویت هوش و حافظه‌ کودکان کمک کند و اگر اسامی بامزه و خنده‌دار انتخاب شوند، می‌تواند مفرح و جذاب هم باشد.

سخن پایانی

یکی از مهمترین جنبه‌‌های یادگیری، مهارت حفظ کردن و به خاطر سپردن است. حافظه‌ قوی یک مهارت مهم و کاربردی بوده و باید از کودکی در افراد تقویت شود. والدین آگاه و دلسوز باید در تقویت حافظه‌ کودکان خود کوشا باشند و از راهکارهای ذکر شده در این راه نهایت بهره را ببرند. تقویت حافظه در کودکان نه تنها به یادگیری مطالب درسی و کسب درجات علمی کمک می‌کند، بلکه باعث گسترش دامنه‌ ارتباط فرد و موفقیت‌ در زندگی اجتماعی هم می‌شود.