تا به حال فردی را دیده‌اید که از موجودی بی‌آزار به شدت بترسد؟ یا فردی که به علت ترس نتواند از آسانسور استفاده کند؟ شاید هم خودتان چنین تجربه‌ای داشته‌اید. این ترس ممکن است یکی از انواع فوبیا باشد. این کلمه که گاهی به اشتباه به جای مفهوم ترس به کار می‌رود یک ترس ساده نیست، بلکه می‌تواند زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. در این مطلب قصد داریم به شما بگوییم فوبیا چیست، انواع رایج فوبیا کدامند و چگونه می‌توان این مشکل را کنترل یا درمان کرد.

فهرست مطالب

• فوبیا چیست
• نشانه‌های فوبیا
• انواع فوبیا
• علت فوبیا
• درمان فوبیا

فوبیا چیست

فوبیا، ترسی بیش از حد و غیر منطقی که در مواجه با یک شی، مکان، شرایط، حس یا موجود است. زمانی که فرد مبتلا به فوبیا با منبع ترس خود روبه‌رو می‌شود ممکن است وحشت عمیق و ناتوان‌کننده‌ای را تجربه کند. به طور معمول افراد متبلا به فوبیا خودشان می‌دانند که ترس آنها غیرمنطقی است اما نمی‌توانند برای آن کاری کنند. تاثیر فوبیا از از آزردگی تا ترس فلج‌کننده متغیر است. این ترس می‌تواند زندگی، کار و روابط فرد را تحت تاثیر قرار دهد و فرد مبتلا عملا زندگی‌اش را بر مبنای پرهیز از عامل وحشت خود بچیند. 

نشانه‌های فوبیا

چطور تشخیص دهیم احساس ما یک ترس عادی است یا نوعی فوبیا؟ ویژگی‌های فوبیا به طور معمول از این قرارند:

• احساس ترس یا اضطراب شدید و نامعقول که به صورت مداوم توسط یک عامل خاص ایجاد می‌شود.
• ترسی که در فوبیا تجربه می‌شود معمولا غیرمنطقی است. برای مثال هرکسی از یک سگ وحشی و بدون قلاده می‌ترسد اما بیشتر مردم با دیدن یک سگ آرام و با قلاده فرار نمی‌کنند.
• بیشتر افراد مبتلا به فوبیا می‌دانند که ترس آنها غیرمنطقی است و به همین دلیل نوعی احساس خجالت دارند که باعث می‌شود از عامل ترس خود اجتناب کنند. این رفتار اجتنابی در بیشتر فوبیاها مشاهده می‌شود.
• علائم جسمانی فوبیا در فرد ممکن است شامل لرزش، تپش قلب، تعریق، تنگی نفس، سرگیجه و تهوع باشد.

انواع فوبیا

تنوع گسترده‌ای از اشیا یا شرایط وجود دارد که می‌تواند موجب بروز فوبیا در افراد گردد. اما، به‌طور کلی فوبیاها را می‌توان در دو مجموعه قرار داد:

۱- فوبیاهای به‌خصوص یا ساده

۲- فوبیاهای پیچیده

فوبیاهای به‌خصوص یا ساده

فوبیاهای به‌خصوص یا ساده، پیرامون شی، حیوان، شرایط یا فعالیت خاصی تمرکز می‌یابند. این نوع، معمولا در دوران کودکی یا بلوغ ایجاد می‌شود و ممکن است با بالاتر رفتن سن شدت آن کم شود.  

مثال‌هایی رایج از فوبیاهای ساده شامل:

• فوبیای حیوانات- مثل سگ، عنکبوت، مار یا جوندگان
• فوبیای محیطی- مثل ارتفاع، آب عمیق و میکروب‌ها
• فوبیای موقعیت- مثل ملاقات با دندانپزشک یا پرواز
• فوبیای جسمانی- مثل خون، استفراغ یا تزریق داشتن
• فوبیای جنسی- مثل اضطراب عملکرد یا ترس از ابتلا به عفونت مقاربتی

فوبیاهای پیچیده

فوبیاهای پیچیده، ناتوان کننده‌تر از فوبیاهای ساده هستند. معمولا در بزرگسالی بروز داده می‌شوند و با ترسی عمیق یا نگرانی درباره شرایط و موقعیتی خاص در ارتباطند.  

دو نمونه از رایج‌ترین فوبیاهای پیچیده شامل:

• آگورافوبیا (ترس از مکان‌های شلوغ یا گذرهراسی)
• فوبیای اجتماعی (جمع‌هراسی)

آگورافوبیا، معمولا ترس از فضاهای باز شناخته می‌شود، اما پیچیده‌تر از این است. کسی که آگورافوبیا دارد، اگر دچار حمله هراس شود، از بودن در مکان یا شرایطی که فرار دشوار است، دچار اضطراب می‌شود.

اضطراب معمولا در فردی پیدا می‌شود که از شرایط زیر پرهیز می‌کند:

• تنها بودن
• بودن در مکان‌های شلوغ، مثل رستوران‌ها یا سوپرمارکت‌های شلوغ
• سفر با وسایل حمل و نقل عمومی

فوبیای اجتماعی، که به‌عنوان اختلال اضطراب اجتماعی نیز شناخته می‌شود، پیرامون مضطرب شدن در شرایط اجتماعی تمرکز می‌یابد. اگر شما فوبیای اجتماعی داشته باشید، احتمالا از صحبت کردن مقابل افراد می‌ترسید، چراکه نگران ضایع شدن و تحقیر در ملا عام هستید. در موارد شدید، ممکن است این مسئله شما را ناتوان کند و حتی مانع فعالیت‌های روزانه بیرون از خانه مثل بیرون غذا خوردن یا ملاقات دوستان شود.

علت فوبیا

فوبیاها یک علت مفرد ندارند، بلکه مجموعه‌ای از عوامل پیوسته است. مثلا:

• یک فوبیا ممکن است با اتفاق یا آسیب روحی روانی در ارتباط باشد.
• یک فوبیا ممکن است واکنشی باشد که فرد در کودکی در برابر والدین یا خواهر و برادر نشان می‌داده است.
• ژنتیک هم احتمالا نقش دارد- شواهدی مبنی بر اینکه بعضی افراد با تمایل بیشتری به مضطرب بودن نسبت به سایرین به دنیا می‌آیند، وجود دارد.

تشخیص فوبیا

فوبیاها، معمولا به‌طور رسمی تشخیص داده نمی‌شوند. بیشتر افراد مبتلا، کاملا از مشکل آگاه هستند. گاهی شخصی انتخاب می‌کند تا با فوبیا زندگی کند و کاملا مراقب باشد تا از شی یا شرایطی که موجب ترسش می‌شود، دوری کند. اما، اگر فوبیا داشته باشید، تلاش مداوم برای پرهیز از چیزی که از آن می‌ترسید، ممکن است شرایط را بدتر کند.

اگر فوبیا دارید، از یک پزشک عمومی درخواست کمک کنید. ممکن است آن‌ها شما را به یک متخصص که در درمان‌های رفتاری سررشته دارد، مثل یک روانشناس، ارجاع دهند.

درمان فوبیا

تقریبا تمام فوبیاها می‌توانند موفق درمان و مداوا شوند. فوبیاهای ساده می‌توانند با قرار گرفتن تدریجی در معرض شی، حیوان، مکان یا شرایطی، که عامل ترس و اضطراب هستند، درمان شوند. این روش تحت عنوان حساسیت‌زدایی یا درمان مبتنی بر خود مواجهه‌گری، شناخته می‌شود. شما می‌توانید این روش‌ها را با کمک یک متخصص یا به‌عنوان بخشی از برنامه‌ خودیاری امتحان کنید.

درمان فوبیاهای پیچیده معمولا بیشتر زمان می‌برد و شامل درمان‌های گفت‌وگو محور می‌شود، مثل:

• مشاوره
• روان درمانی
• درمان شناختی رفتاری
• دارو معمولا برای درمان فوبیا استفاده نمی‌شود، اما گاهی برای کمک به افراد به‌ منظور برآمدن از عهده تاثیرات اضطراب، تجویز می‌شود.

داروهایی که ممکن است استفاده شوند شامل:

• ضد افسردگی‌ها
• آرام‌بخش‌ها
• بتابلاکرها (بلوک‌کننده بتا یا مسدودکننده گیرنده آدرنرژیک بتا)

فوبیاها چقدر رایج‌ هستند

فوبیاها، رایج‌ترین نوع از اختلالات اضطراب هستند و می‌تواند هرکسی را فارغ از سن، جنس و سابقه اجتماعی متاثر کند.  

بعضی از رایج‌ترین انوع فوبیاها:

• آراکنوفوبیا- ترس از عنکبوت
• کلاستروفوبیا- ترس از فضاهای بسته
• آگورافوبیا- ترس از فضاهای باز و مکان‌های عمومی
• فوبیای اجتماعی- ترس از موقعیت‌های اجتماعی