شب ادراری، پدیده‏ای متداول در کودکان است و عموما خودبه خود رفع می‌‏شود، اما برای خانواده‏‌هایی که به دنبال رفع سریع‌تر این مشکل هستند راه‏‌حل‏هایی وجود دارد. در این مطلب از وبسایت سبک ‏زندگی، به علت شب ادراری کودکان، راه‏‌های درمان آن و مطالب مفید دیگر پرداخته شده تا به خانواده‌‏ها در مقابله با این مشکل یاری برساند. در نظر داشته باشید که مطالب زیر راه‏کارها، علت‏ها و درمان‏هایی کلی و عمومی هستند؛ برای تشخیص دقیق علت و درمان شب ادراری کودکتان، بهتر است که به پزشک متخصص مراجعه کنید.

فهرست مطالب 

• شب ادراری در چه سنینی و برای چه کسانی متداول‌تر است
• انواع شب ادراری در کودکان کدامند
• علت شب ادراری کودکان چیست
• چگونه شب ادراری کودکان درمان می‏شود
• تاثیر شب ادراری بر سلامت روان کودکان و وظیفه پدر و مادر در این زمینه
• چند نکته مفید برای والدین

شب ادراری در چه سنینی و برای چه کسانی متداول‌تر است

شب ادراری در کودکانی که به تازگی از پوشک گرفته شده‌‏اند بسیار شایع است و حدود ۲۰ درصد از کودکان ۵ ساله مشکل شب ادراری دارند. این درصد در کودکان ۷ ساله به ۱۰ درصد کاهش پیدا می‏‌کند و در اواخر نوجوانی، این آمار به ۱ تا ۳ درصد کودکان می‌‏رسد. شب ادراری کودکان در پسربچه‌‏ها حدود ۲ تا ۳ برابر شایع‌‏تر از دختربچه‏‌هاست.

انواع شب ادراری در کودکان کدامند

دو نوع شب ادراری کودکان وجود دارد؛ شب ادراری اولیه و شب ادراری ثانویه.

در شب ادراری اولیه کودک هنگام خواب به هیچ‏ وجه توانایی کنترل مثانه خود را ندارد و همواره جای خواب خود را خیس می‏‌کند. در شب ادراری ثانویه، کودک برای مدت حداقل ۶ ماه کنترل مثانه خود هنگام خواب را دوباره به دست می‏‌گیرد، اما بار دیگر آن کنترل را از دست داده و جای خواب خود را مجددا خیس می‏‌کند. شب ادراری اولیه برای کودکان بسیار شایع‌‏تر است.

در صورت وقوع شب ادراری ثانویه در کودکان بزرگ‏تر و نوجوانان، توصیه می‏‌شود به پزشک مراجعه کنید؛ چراکه شب ادراری در این سنین می‌‏تواند نشانه بیماری‏‌هایی از جمله عفونت ادرار، مشکلات عصبی (مربوط به مغز)، اضطراب و غیره باشد.

علت شب ادراری کودکان چیست

هنوز کامل مشخص نشده است که به چه علت، شب ادراری در کودکان اتفاق می‏‌‌افتد؛ اما گفته می‏‌شود که به طور کل، می‌توان این اتفاق را به عملکرد ناصحیح شبانه حداقل یکی از این سه عضو در بدن کودک ربط داد:

• مثانه: شب‏ هنگام فضای کمتری در مثانه وجود دارد
• کلیه: شب‏ هنگام ادرار بیشتری تولید می‌‏شود
• مغز: شب‏ هنگام توانایی بیدار شدن از خواب را ندارد

در نوزادان و کودکان زیر ۳ سال، ارتباطات میان مغز و مثانه کامل و به درستی شکل نگرفته است. به همین دلیل، مثانه هر زمان که احساس پر بودن کند، خود را تخلیه می‏‌کند. با بزرگتر شدن کودکان، ارتباطات میان مغز و مثانه پیشرفت کرده و به کودک این توانایی را می‌‏دهد که زمان تخلیه مثانه را آگاهانه و ارادی کنترل کند. این کنترل عموما ابتدا هنگام روز ممکن است و برای به دست آوردن این کنترل در شب‏ هنگام زمان بیشتری لازم است.

به غیر از علل اشاره شده، عوامل دیگری نیز هستند که می‌‏توانند دلیل بروز شب ادراری در کودکان باشند:

• مثانه کوچکتر از حد عادی: احتمال آن وجود دارد که مثانه کودک کاملا رشد نکرده و فضای کافی برای نگه داشتن ادرار تولید شده در حداقل ۸ ساعت خواب شبانه کودک را نداشته باشد.
• رشد ناقص سلول‏‌های عصبی مسئول کنترل مثانه: اگر سلول‏‌های عصبی که مسئول تشخیص پر بودن مثانه هستند کامل و درست رشد نکرده باشند، ممکن است که در صورت پر شدن مثانه کودک را از خواب بیدار نکنند که منجر به شب ادراری کودکان می‌‏شود.
• عوامل ژنتیکی: اگر یکی از والدین سابقه شب ادراری (بعد از ۵ سالگی) داشته باشد، به احتمال ۴۰ درصد فرزندش نیز از این موضوع رنج خواهد برد. اگر هردوی والدین سابقه شب ادراری داشته باشند، این احتمال به ۷۰ درصد افزایش پیدا می‏‌کند.
• بر هم خوردن تعادل هورمون‌‏ها: در بعضی شرایط، علت شب ادراری در کودکان ترشح ناکافی هورمونی خاص است. هورمون آنتی‏دیورتیک یا وازوپرسین (ADH) مسئول کاهش تولید ادرار در شب هنگام است که ترشح ناکافی آن، باعث تولید بیش از اندازه ادرار و در نتیجه، شب ادراری می‏‌شود.
• خواب بسیار عمیق: اگر کودک خواب عمیق داشته باشد ممکن است زمانی که باید، نتواند از خواب بیدار شود که منجر به شب ادراری می‏‌شود. خواب عمیق، همانند خواب سبک و نامنظم، از ویژگی‏‌هایی است که زمان بلوغ برای بسیاری از نوجوانان اتفاق می‌‏افتد.
• استرس و اضطراب: استرس یکی از شایع‏‌ترین دلایل شب ادراری ثانویه در کودکان است. وقایعی همچون اسباب‏ کشی به خانه جدید، تغییر مدرسه، جدایی والدین، از دست دادن یکی از والدین یا عزیزان و … منجر به اضطراب شدید در کودکان می‏‌شوند. این اضطراب می‌‏تواند منجر به شب ادراری شود. در چنین شرایطی، با رفع عامل استرس یا تلاش برای بروز صحیح استرس، شب ادراری درمان می‏‌شود. در این مطلب از وبسایت سبک زندگی می‌توانید درباره نتایج استرس بر سلامت کودک بیشتر بخوانید. 
• اختلالات عصبی: گاهی اوقات، علت بروز شب ادراری در کودکان اختلالات نخاعی است. اگر کودک خود علائمی همچون بی‏ حسی، گزگز کردن یا درد در پاها دارد، احتمال آنکه مبتلا به اختلالات نخاعی باشد وجود دارد. البته شب ادراری به ندرت به علت اختلال در نخاع اتفاق می‌‏افتد.
• یبوست: روده و مثانه بسیار به یکدیگر نزدیک هستند. هنگام ابتلا به یبوست، روده حجیم شده ممکن است که به مثانه کودک فشار وارد کرده و باعث تخلیه غیرارادی مثانه بشود. در چنین شرایطی، درمان یبوست اولین گام در جهت درمان شب ادراری کودک است.
• بیماری‌‏های کلیوی یا مثانه: اگر کودک چه در طول روز و چه هنگام شب در کنترل مثانه خود مشکل داشته، تکرر ادرار داشته باشد و یا هنگام ادرار درد داشته باشد احتمالا مبتلا به اختلالات مثانه یا کلیه است.
• آپنه انسدادی خواب (OSA) و خروپف: در بعضی موارد، دلیل شب ادراری کودکان ابتلا به آپنه خواب یا خروپف کردن آنها است. راه تنفسی این کودکان در هنگام خواب نیمه بسته است. حتی در شرایطی راه تنفسی آنها برای مدت کوتاهی کامل بسته شده و تنفس را متوقف می‌‏کند. این واقعه منجر به بر هم خوردن تعادل مواد شیمیایی موجود در مغز شده که می‌‏تواند باعث شب ادراری شود.
• ابتلا به دیگر بیماری‌‏ها: به ندرت، ابتلا به دیگر بیماری‏ها مانند دیابت باعث شب ادراری در کودکان می‌‏شود. بعلاوه، تحقیقات ثابت کرده‌‏اند که کودکان مبتلا به اختلال کم‌‏توجهی-بیش‌‏فعالی (یا همان ADHD) نیز ممکن است دچار شب ‏ادراری شوند. مصرف بعضی قرص‌‏های شیمیایی نیز ممکن است احتمال شب ادراری کودکان را بالا ببرند.

چگونه شب ادراری کودکان درمان می‏شود

شب ادراری اولیه در کودکان عموما نهایتا تا سنین نوجوانی خود به خود رفع و درمان می‏‌‌شود. شب ادراری ثانویه یا درمان شده و یا در شرایطی خود به خود رفع می‌‏شود. اگر شب ادراری تا اواخر دوران نوجوانی رفع نشده باشد، مراجعه به پزشک ضروری است.

برای درمان شب ادراری کودکان (مخصوصا از نوع ثانویه) اول سنجیده می‏‌شود که شب ادراری به علت استرس و اضطراب است یا علت متفاوتی دارد. در صورتی که دلیل شب ادراری کودکان استرس باشد، برای درمان آن باید به روان‏پزشک مراجعه شود. برای دیگر علل شب ادراری، درمان‏‌های متفاوتی وجود دارد. به طور کل، در شرایطی که خود کودک نیز نقشی فعال در برنامه درمانی خود دارد، فرایند درمان بهتر و سریعتر پیش ‏می‌‏رود.

آلارم‌‏های شب ادراری: تحقیقات ثابت کرده است کودکانی که از آلارم‌‏های شب ادراری استفاده می‌‏کنند، تنها پس از چند هفته پیشرفت چشمگیری کرده و درمان می‌‏شوند. این آلارم‌‏ها زمانی که لباس زیر کودک خیس می‏‌شود صدا می‏‌کنند. در گذر زمان، مغز شنیدن صدای آلارم را به نیاز به بلند شدن و ادرار کردن پیوند می‌‏دهد. این درمان نیازمند حضور فعال یک بزرگسال است که پس از بلند شدن صدای آلارم، مطمئن شود که کودک بلند شده و به دستشویی می‌‏رود.

قرص‌‏های شیمیایی: تنها دو نوع قرص وجود دارد که برای درمان شب ادراری در کودکان تجویز می‌‏شود: ایمی‏پرامین و دسموپرسین. تا زمانی که شب ادراری کودک کامل درمان نشده باشد، توقف مصرف این قرص‌‏ها باعث بازگشتن شب ادراری می‏‌شود.

• ایمی‏پرامین: مصرف قرص ایمی‏پرامین در درمان شب ادراری بعضی از کودکان بسیار موثر است. مصرف بیش از اندازه این دارو منجر به اوردوز می‌‏شود، درنتیجه بسیار حائز اهمیت است که والدین نحوه و میزان مصرف دارو توسط کودک را کنترل کنند. توصیه می‏‌شود قبل از شروع مصرف این دارو یک نوار قلب بگیرید، هرچند تا به حال ثابت نشده است که دوز مصرفی این دارو برای درمان شب ادراری منجر به بیماری‏‌های قلبی می‌‏شود. با این حال، کودکانی با نوار قلب غیرعادی نباید از این دارو استفاده کنند.
• دسموپرسین (DDAVP): این دارو میزان تولید ادرار در بدن را کاهش می‌‏دهد. در حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد از کودکان، مصرف این دارو باعث بهبود شب ادراری می‌‏شود. این دارو هم به عنوان اسپری نازال (اسپری بینی) و هم قرص موجود است و قبل از خواب مصرف می‌‏شود. بهتر است یک ساعت پیش و هشت ساعت پس از  مصرف این دارو دیگر مایعات مصرف نکنید تا از ناهماهنگی الکترولیت‏‌های بدن جلوگیری شود. این دارو می‌‏تواند عوارضی غیرجدی همچون سردرد یا دلدرد داشته باشد؛ اما در صورت استفاده ناصحیح از این دارو یا تداخل آن با دیگر بیماری‌‏ها همچون فیبروز سیستیک و اختلال در تعادل مایعات و الکترولیت‏‌های بدن، احتمال بروز عوارض جدی نیز وجود دارد؛ از این رو بدون تجویز پزشک از این دارو استفاده نکنید. داروی دیگری به نام اکسی‏بوتینین نیز تاثیرات مثبتی در درمان شب ادراری دارد و در کودکانی که مصرف دسموپرسین تنها بی‌‏نتیجه است، از ترکیب دسموپرسین و اکسی‏بوتینین استفاده می‌‏شود.

در صورت بروز شب ادراری در کودک دلبندتان، بی‏معطلی به پزشک مراجعه و نسبت به تشخیص علت و سپس درمان آن اقدام کنید. پزشک در چنین شرایطی ابتدا از کودک سوالاتی در باره دیگر اختلالات ادراری می‏پرسد، از جمله: «آیا در طول روز زیاد ادرار می‏کند؟ آیا هنگام ادرار سوزش و درد احساس می‏کند؟ » پزشک درباره عادات خواب کودک، سابقه سلامت خانواده و همچنین سابقه شب ‏ادراری در والدین نیز سوالاتی می‏پرسد. در نهایت، ممکن است درباره وقایعی استرس‏زا در زندگی کودک که ممکن است منجر به شب ادراری شده باشد نیز سوال کند. سپس، از کودک یک آزمایش ادرار گرفته می‏شود تا در صورت وجود بیماری یا عفونت، تشخیص داده شده و درمان شود. در اکثر مواقع، اما مشکلی در ادرار کودک یافت نمی‏شود. در چنین شرایطی، پزشک علت اصلی شب ادراری را تشخیص داده و برای درمان آن اقدام می‏کند.

تاثیر شب ادراری بر سلامت روان کودکان و وظیفه پدر و مادر در این زمینه

شب ادراری می‌‏تواند تاثیراتی منفی بر سلامت عاطفی و روانی کودکان و اعضای خانواده‌‏شان بگذارد. کودکان مبتلا به شب ادراری ممکن است احساس شرمندگی و اضطراب کنند و از اعتماد به نفس و عزت نفسشان کاسته شود. این موضوع بر روابط اجتماعی، کیفیت زندگی و عملکرد تحصیلی آنها تاثیرگذار خواهد بود.

شدیدا حائز اهمیت است که به یاد داشته باشید شب ادراری کودکان نه تقصیر آنهاست و نه به هیچ وجه تحت کنترلشان. دوستان، آشنایان و اعضای خانواده تحت هیچ شرایطی اجازه مسخره یا تنبیه کردن کودکان مبتلا به شب ادراری را ندارند. به جای آن، توصیه می‏‌شود تا با مشورت کردن با پزشک متخصص و تشخیص علت شب ادراری کودک، نسبت به درمان آن اقدام شود تا هم خود کودک و هم دیگر اعضای خانواده احساس بهتری داشته باشند.

چند نکته مفید برای والدین

• توصیه می‌‏شود تا در صورت بروز شب ادراری در کودکان، میزان شکر، نمک و کافئین مصرفی آنها را بخصوص در هنگام عصر کاهش دهید.
• کودک خود را تشویق کنید تا در طول روز به طور منظم (هر ۲ تا ۳ ساعت) و قبل از خواب دستشویی برود.
• در طول خواب شبانه، کودک را یک بار از خواب بیدار کنید تا به دستشویی برود. کودک را بیشتر از یک بار از خواب بیدار نکنید، چراکه ممکن است به خواب او صدمه زده و قدرت تمرکز و یادگیری او برای روز آتی کاهش بدهد.
• مطمئن شوید که کودک از محل خوابش به راحتی به دستشویی دسترسی داشته باشد. برای مثال، در راهرو چراغ خواب بگذارید تا کودک در پیدا کردن راهش مشکلی پیدا نکند.
• زیر روتختی کودک حوله پهن کنید تا از نفوذ ادرار به تشک جلوگیری کنید.
• لزومی ندارد که حتما کودک را بیدار کرده و لباس‏های خیس آنها را عوض کنید. هرچند، ماندن دراز مدت در لباس‏های خیس می‌‏تواند در گذر زمان باعث زخم و حساس شدن پوست کودک بشود. در این زمینه خردمندی به خرج بدهید.
• صبح و پس از بیدار شدن کودک، به آنها در شستشوی خود و لباس‏های‌شان کمک کنید.

سخن پایانی

شب ادراری کودکان امری رایج و طبیعی است که به هیچ عنوان نه نشانه تنبلی، بلکه یک عمل غیرارادی و خارج از کنترل کودک محسوب می‌شود. در صورت بروز شب ادراری در کودکان، به جای تنبیه و شماتت کردن آنها برای اتفاقی که هیچ کنترلی بروی وقوع آن ندارند، با محبت و مهربانی از آنها حمایت کرده و با مراجعه به موقع به پزشک و تشخیص علت آن، نسبت به درمان شب ادراری کودک خود اقدام کنید.