همه‌ کودکان از یک سنی شروع به گفتن دروغ می‌کنند و بررسی دلایل دروغگویی کودکان در سنین مختلف می‌تواند در آموزش و پرورش بهتر آن‌ها به ما کمک کند. دروغگویی در کودکان می‌تواند از دلایلی مثل دوری از تنبیه و سرزنش گرفته تا دلایل آموزشی داشته باشد، اما بسیاری از مواقع دروغ گفتن بچه‌ها از قصد و با غرض شومی نیست. در این متن پیش رو تمام سعی و کوشش ما این است که به علت‌های دروغگویی در کودکان بپردازیم و در مقابل راه‌های برطرف کردن این خصلت ناپسند در کودکان را بیان کنیم. برای نتیجه‌گیری بهتر چندین بازی و فعالیت مفرح و سرگرم کننده را نیز معرفی می‌کنیم که می‌توانند باعث از بین رفتن دروغگویی کودکان شوند.

فهرست مطالب 

• علل دروغگویی در کودکان

• از چه سنی خصلت دروغگویی در کودکان آغاز می‌شود

• مقابله با دروغگویی کودک

• راه‌های ترک دروغ گفتن در کودکان به وسیله بازی

علل دروغگویی در کودکان

• مخفی کردن کارهای بد و ناپسند تا بتوانند از تنبیه و سرزنش بزرگترها دوری کنند.
• از کارهایی که دوست ندارند شانه خالی کنند و مجبور به انجام آن‌ها نشوند.
• برای امتحان کردن رفتار جدید؛ کودکان از لحظه به دنیا آمدن در حال امتحان کردن کارها و ایده‌های جدید هستند و به طور مداوم می‌خواهند حد و مرزهای والدین را به بوته آزمایش بگذارند.

شاید گاهی تنها دلیل دروغگویی کودک، دیدن واکنش و عکس‌العمل والدین باشد. برای مثال کودک با خود فکر می‌کند: «اگر در این شرایط دروغ بگویم، چه اتفاقی رخ می‌دهد؟» یا «فایده‌ گفتن این دروغ برای من چیست و گفتن دروغ می‌تواند باعث چه مشکلاتی شود؟»

• افزایش اعتماد به نفس و به دست آوردن تایید اطرافیان؛ کودکانی که از کمبود اعتماد به نفس رنج می‌برند ممکن است با دروغ گفتن، شخصیت و کارهای خود را بزرگتر از آنچه هست نشان دهند و در چشم دیگران برجسته‌تر و شایسته‌تر به نظر آیند. در این شرایط ریشه‌ دروغگویی کودک، تصویر نادرست از توانایی‌ها و استعداد‌هاست. در این حالت برای برطرف کردن دروغگویی باید ابتدا اعتماد به نفس کودک را ترمیم کرد و به او احساس کافی بودن و عشق زیاد هدیه کرد. در این شرایط شما می‌توانید با تقویت اعتماد به نفس در کودک با این مشکل مقابله کنید. در این باره به وبسایت سبک زندگی مراجعه کنید. 
• کاهش توجه و تمرکز از روی خود؛ کودکانی که دچار افسردگی یا اضطراب هستند از دروغ گفتن برای رفع توجه‌ها نسبت به خود استفاده می‌کنند. در این حالت دروغگویی کودک می‌تواند به علت کمتر نشان دادن عوارض هم می‌تواند باشد. برای مثال به دروغ بگوید که شب به اندازه‌ کافی خوابیده است یا از تاریکی شب ترسی ندارد. در صورتی اینکه خلاف آن صادق است.

• در بعضی از مواقع دروغگویی کودک به دلیل این است که می‌خواهد اتفاقی را هیجان‌انگیزتر نشان دهد. پس به ‌آن شاخ و برگ بیش‌تری می‌دهد و ممکن است در این داستان‌سرایی از تخیلات خود نیز استفاده کند. بنابراین ممکن است خیالی یا دروغ به نظر برسد.
• یکی دیگر از دلایل دروغگویی در کودکان این است که گاهی برای رسیدن به خواسته‌ خود مجبور می‌شوند دروغ بگویند.

• دروغ مصلحتی: جلوگیری از ناراحت کردن یا دل شکستن افراد که به آن دروغ مصلحتی می‌گوییم. دروغ مصلحتی یکی از آن نواحی خاکستری قوانین اجتماعی است که خوب یا بد بودن دروغ گفتن در آن به راحتی قابل تشخیص نیست. حتی دروغ مصلحتی می‌تواند برای بزرگسالان نیز مبحثی پیچیده‌ای باشد چه برسد به کودکان. اما ممکن است عده‌ای دروغ مصلحتی گفتن بچه‌ها را دلیلی بر دروغگویی کودک بدانند.

از چه سنی خصلت دروغگویی در کودکان آغاز می‌شود

کودکان می‌توانند در سنین پایین دروغگویی را یاد بگیرند. دروغگویی در کودک سه‌ساله و در اوایل این سن آغاز می‌شود. در این سن کودکان متوجه می‌شوند شما ذهن خوان نیستید و نمی‌توانید دروغ گفتن آن‌ها را در بیش‌تر موارد تشخیص دهید.

دروغ گفتن اغلب در کودک ۴ تا ۶ ساله بیش‌تر مشاهده می‌شود و در این سن کودکان دروغ‌های بیش‌تری می‌گویند. در این سن کودکان با تطابق دادن حالت چهره و تن صدا سعی می‌کنند دروغ‌های قابل باورتری بگویند.

هر چه کودکان بزرگتر می‌شوند، دروغ‌های قابل باورتری می‌گویند. زیرا دایره لغات و کلمات آن‌ها گسترده‌تر شده و راحت‌تر افکار بزرگترها را درک می‌کنند. در نتیجه دروغگویی کودک ۸ ساله یا ۹ ساله پیشرفته‌تر و با شاخ و برگ بیشتری است و ممکن است بقیه متوجه آن نشوند و دروغ را باور کنند.

تحقیقات نشان می‌دهند گفتن دروغ مصلحتی در بین کودکان بزرگتر بیش‌تر دیده می‌شود و عمده دلیل آن، پرهیز از ناراحت کردن افراد است.

مقابله با دروغگویی کودک

در این قسمت به چندین راهکارعملی برای مقابله با دروغگویی در کودکان اشاره خواهیم کرد.

• راستگویی را تعریف کنید؛ برای اینکه کودک خود را از دروغگویی بازداریم باید در ابتدا راستگویی و درستکاری را تعریف کنیم و مرزهای بین راست گفتن با دروغ را برای او توضیح دهیم.

برای مثال به او بگوییم وسایل دیگران را پنهانی برداشتن و به آن‌ها نگفتن نوعی دروغگویی است یا نگفتن قسمتی از حقیقت خود همان دروغ گفتن است. می‌توانیم از کتاب داستان‌ها یا اتفاقات واقعی استفاده کنیم و با تعریف کردن آن‌ها مرز بین دروغ گفتن با صادق بودن را مشخص کنیم.

• فرق بین تخیل و واقعیت را برای او شرح دهید؛ این جمله بدین معنی نیست که مانع تخیل او شوید. اتفاقا تخیل و قدرت خیال پردازی از مهارت‌های مفید برای کودک محسوب می‌شود. گاهی اوقات دروغگویی در کودکان به این علت است که آن‌ها تفاوت بین حقیقت و تخیل را متوجه نمی‌شوند. در سنین کودکی، مرز مشخصی بین خیالات و واقعیت وجود ندارد. کودک فکر می‌کند تخیلات قابلیت تبدیل شدن به واقعیت را دارند. در این سن است که کودکان به پری‌ها، قدرت‌های فوق بشری و تک‌شاخ‌ها اعتقاد دارند.

برای رفع درغگویی در این کودکان بهتر است والدین تفاوت بین حقیقت و تخیل را برای کودک به خوبی توضیح دهند و از مثال‌های قابل لمس برای تشریح آن بهره بگیرند. از کودک بخواهند در کنار توجه به حقایق آن‌ها را از خیالات خود جدا کند.

• به راستگویی و صادق بودن جایزه دهید؛ برای افزایش راستگویی و جلوگیری از دروغگویی در کودکان آن‌ها را تشویق کنید. در مواقعی که کودک دچار اشتباهی شد اما به جای دروغگویی صادق بودن را انتخاب کرد به او جایزه دهید. این کار باعث تشویق صداقت در کودک می‌شود.

• الگوی خوبی برای کودک باشید؛ والدین راستگو کودکانی صادق تربیت می‌کنند. کودکان بسیاری از رفتارها را از والدین و بزرگترهای خود تقلید می‌کنند و اگر این رفتارها به طور مداوم تکرار شوند، تبدیل به عادت می‌شوند. دروغ گفتن بچه‌ها می‌تواند به دلیل مشاهده دروغگویی در افراد بزرگسال اطرافشان باشد.

بنابراین، برای گذاشتن تاثیر مثبت روی کودکان و از بین بردن عادت دروغگویی در کودکان سعی کنیم صادق باشیم. حتی اگر جایی دروغ گفتیم و کودک متوجه رفتار ما شد، دلیل دروغگویی خود را برای او شرح دهیم و سعی کنیم دیگر آن را تکرار نکنیم.

• کودک خود را مجبور به دروغگویی نکنید؛ بعضی از والدین سخت‌گیر با سرزنش بیش از اندازه‌ کودک و تنبیه‌های افراطی، او را مجبور به دروغ گفتن می‌کنند و باعث تقویت خصلت دروغگویی در کودک می‌شوند.

برای از بین بردن دروغگویی در کودکان بهتر است ابتدا از دلایل دروغگویی آن‌ها آگاه شویم و آن‌ها را تشویق کنیم که روراست درباره‌ علل دروغگویی خود توضیح دهند. سپس تنبیه‌های مناسب برای دروغ گفتن برای مثال تلویزیون ندیدن یا بازی نکردن را اعمال کنیم. قبل از انجام هر تنبیهی مطمئن شویم مجازات متناسب با عمل است و بیش از حد نیست.

راه‌های ترک دروغ گفتن در کودکان به وسیله بازی

قبل از هرچیز با کودک خود صحبت کرده و سعی کنید روش گفتگو با کودکان و آگاهی از احساست آنها را به خوبی یاد بگیرید. سپس سعی کنید برای آموزش راستگویی به کودک خلاق باشید و از طریق بازی و سرگرمی آموزش دهید، در دامه به چندین مورد اشاره خواهیم کرد.  

• داستان‌سرایی یا کتاب خواندن

یکی از موثرترین راه‌ها در کاهش دروغگویی در کودکان، خواندن کتاب‌ها و داستان‌هایی درباره‌ی راستگویی و سرنوشت فرد راستگو است.

شما می‌توانید با بهره گرفتن از داستان‌های کلاسیکی مثل چوپان دروغگو یا پینوکیو درباره‌ مزایای راستگویی و معایب دروغگویی صحبت کنید و باب گفتگو درباره‌ این موضوع را با کودک خود باز کنید. از او بخواهید داستان‌هایی تعریف کند که در آن فرد صادق با وجود تحمل مشکلات همچنان به صادق بودن ادامه می‌دهد و در نتیجه از مزایای راستگویی بهره می‌برد و فرد دروغگو در آخر گرفتار می‌شود.

از کودک خود بخواهید خود را جای شخصیت‌های داستان بگذارد و بگوید اگر جای هر کدام از آن‌ها بود چه کاری انجام می‌داد. آیا راستگویی را بر دروغگویی ترجیح می‌داد یا خیر؟

• بازی راست یا دروغ

در این باری شما درباره‌ یک اتفاق دو جمله بیان می‌کنید. یک جمله راست و جمله‌ دیگر دروغ. از کودک خود بخواهید جمله‌ی راست و دروغ را تشخیص دهد. این جملات باید با توجه به سن کودک انتخاب شوند. برای مثال بگویید یک بار که به پارک رفته بودم مردی را دیده بودم که: ۱) پرواز می‌کرد. ۲) آواز می‌خواند. حال از او بپرسید کدام یک از دو گزاره‌ بالا دروغ و کدام راست است.

برای هیجان‌انگیز کردن بازی هم می‌توانید بر روی دو کاغذ علامت درست و غلط را نقاشی کنید و به هر برگه، سیخ چوبی بچسبانید. از کودک خود بخواهید هر زمان جمله درست (راست) بود، علامت صحیح و هر زمان جمله اشتباه (دروغ) بود، علامت غلط را نشان دهد. این بازی را می‌توانید به نوبت انجام دهید. یعنی بار دیگر کودک شما جملات را انتخاب کند و شما تشخیص دهید. در انتها هر کس تعداد حدس‌های صحیح بیش‌تری داشت برنده خواهد شد.

• اجرای نمایش عروسکی

شما می‌توانید درباره‌ی معایب دروغگویی در کودکان و مزایای راستگویی یک نمایش عروسکی اجرا کنید. در این نمایش یکی از عروسک‌ها راستگو است. این عروسک به هرکاری که می‌گوید عمل می‌کند. سعی کنید این را با نمایش به خوبی نشان دهید. سپس عروسکی را معرفی کنید که هر قولی می‌دهد به آن عمل نمی‌کند و در حقیقت دروغگو است.

بعد از اجرای نمایش درباره‌ فواید راستگو بودن و تاثیری که بر روی آدم‌ها می‌گذارد با کودک خود صحبت کرده و عواقب دروغگویی را به او گوشزد کنید. البته باید دقت کنید حرف‌هایتان در قالب داستان باشد و شکل نصیحت به خود نگیرد.

• از هنر بهره ببرید

یکی دیگر از روش‌هایی که می‌توان کودکان را از دروغ گفتن منصرف کرد، استفاده از هنر، به خصوص نقاشی است. کاغذ و مداد رنگی یا آبرنگ فراهم کنید و از کودکتان بخواهید شرایط زیر را به تصویر بکشد. از او بخواهید در به تصویر کشیدن هر یک از موقعیت‌های زیر خود را به جای کاراکترها قرار دهد و با آن‌ها احساس همدردی کند.

• از او بخواهید شرایطی را نقاشی کنید که فردی راستگو و درستکار است. در این شرایط چه حسی به کودک دست خواهد داد؟ سعی کند این حس را با نقاشی و رنگ‌ها به تصویر بکشد.
• حال از او بخواهید شرایطی را نقاشی کند که فرد دروغگو و غیرقابل اعتماد است. دوباره سعی کند احساس خود را راجع به این فرد نقاشی کند. از چه رنگ‌هایی استفاده خواهد کرد؟

کودک شما با این روش همدردی را یاد خواهد گرفت و مزایا راستگویی و معایب دروغگویی را درک خواهد کرد.

• گزینه‌ درست را انتخاب کن

برای اینکه مرز بین دروغ و راست بهتر برای کودک مشخص شود می‌توانید از این بازی استفاده کنید. شما روی یک برگه موقعیت خاصی را یادداشت می‌کنید. سپس دو گزینه زیر آن می‌نویسید. یکی از گزینه‌ها به کار درست و راستگویی اشاره دارد و گزینه‌ دیگر به دروغ گفتن. از کودک خود بخواهید با دقت شرایط و دو گزینه‌ آن را بخواند و خود را در آن شرایط تصور کند. حالا کدام از گزینه‌ها را انتخاب خواهد کرد. این بازی برای رفع دروغگویی در کودکان دبستانی و کودکانی که قادر به خواندن هستند، روش موثری است.

سخن پایانی

دروغگویی و روراست نبودن یکی از آن ویژگی‌های منفی است که ممکن است از کودکی شکل بگیرد و با فرد رشد کند. پس بسیار اهمیت دارد که والدین از کودکی مانع دروغ گفتن بچه‌ها شوند و راستگویی و صداقت را به آن‌ها آموزش دهند. البته دروغگویی کودکان امری طبیعی است و می‌تواند علت‌هایی به غیر از فریب دادن داشته باشد. دروغگویی در کودکان نشان می‌دهد که ذهن آن‌ها دارای پیچیدگی است و برای ورود به جامعه آماده است. والدین آگاه و دانا باید از دلایل دروغگویی کودک خود مطلع شوند و بدون نشان دادن واکنش سخت گیرانه اقدام به برطرف کردن آن کنند. بازی‌ها و روش‌هایی که در این متن اشاره کردیم می‌تواند در این را به آن‌ها کمک کنند. والدین برای آموزش بهتر راستگویی و درستکاری باید خود الگوی درستی برای کودکان باشند.