از بیماری‎‌های بسیار مهمی که در قرن اخیر زندگی و سلامتی انسان را با مشکل روبرو کرده است، می‌توان به بیماری ام اس اشاره کرد. این بیماری که در ادامه بسیار گسترده‌تر به آن خواهیم پرداخت، از جمله بیماری‌هایی است که در صورت پی نبردن به موقع و تحت درمان قرار نگرفتن اصولی، می‌تواند عوارض خطرناک و جبران نا‌پذیری در پی داشته باشد. بیماری ام اس چیست و چه علائمی دارد؟ پاسخ این سوالات به همراه روش‌های تشخیص و درمان این بیماری در این مطلب آورده شده است، پس با ما تا انتها همراه باشید.

فهرست مطالب 

• بیماری ام اس چیست؟
• علت بوجود آمدن بیماری ام اس چیست
• روش های تشخیص بیماری ام اس
• علائم اولیه بیماری ام اس کدام‌اند؟
• علائم بیماری ام اس خفیف
• توهم بیماری ام اس
• چند درصد از بیماران ام اس فلج می‌شوند؟
• درمان بیماری ام اس

بیماری ام اس چیست؟

بیماری ام اس یا بیماری التهابی که سیستم عصبی بدن را مورد حمله قرار می‌دهد، با نام کامل Multiple Sclerosis به غلاف میلین سلول‌های عصبی موجود در مغز و نخاع حمله می‌کند.

علت اصلی ایجاد بیماری به طور قطع مشخص نیست، ولی اختلال در بخش‌هایی از سیستم عصبی بدن و تشکیل غلاف میلین از مهمترین مکانیزم‌های اثر این بیماری به حساب می‌آیند. عوامل محیطی و وراثت از دلایل احتمالی این نوع بیماری التهابی هستند.

دستگاه عصبی انسان نقش بسیار مهمی در اعمال اندام‌ها و دستگاه‌ها ایفا کرده، و در انتقال پیام‌ها از سراسر بدن به مغز و نخاع و بالعکس از مغز به اندام‌ها و دستگاه‌ها برعهده دارد. سلول‌های عصبی شامل دندریت، آکسون‌، غلاف میلین، گره رانویه، هسته و پایانه آکسون است. رشته آکسون که نقش مهمی در انتقال پیام‌های عصبی ایفا می‌کند، توسط غلاف محافظتی به نام میلین، محفوظ می‌ماند. در حقیقت ام اس یک بیماری خود ایمنی به حساب می‌آید (حمله دستگاه ایمنی به بافت‌های خودی بدن) که در آن بدن به اشتباه به غلاف محافظت کننده از آکسون‌ها در سلول‌های عصبی مغز و نخاع حمله می‌کند. در اثر این حمله گاها روی غلاف اسکلروز یا پلاک ایجاد می‌شود و در نتیجه از بین رفتن غلاف، ممکن است در عملکرد سلول‌های عصبی اختلال ایجاد کرده و انتقال پیام‌ها را با مشکل روبه رو ‌کند.

در حقیقت تمام کنش‌ها و فعالیت‌های بدن توسط دستگاه عصبی کنترل می‌شود، بنابرین از اهمیت بالایی برخوردار بوده و بروز مشکل و بیماری در آن می‌تواند عوارض خطرناکی با خود به همراه بیاورد.

ام اس را می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد؛

• ام اس عود کننده- فروکش کننده
• ام اس خوش خیم
• ام اس ثانویه پیش‌رونده
• ام اس اولیه پیش رونده

بین ۲۰ تا ۵۰ سالگی احتمال تشخیص ام اس بسیار زیاد است، و زنان به طور معمول بیشتر از مردان دچار این بیماری می‌شوند.

علت بوجود آمدن بیماری ام اس چیست

علت اصلی ابتلای افراد به بیماری MS هنوز به طور کامل شناخته نشده است. ولی بسیاری از محققان و دانشمندان بر این عقیده هستند که، عوامل محیطی مانند عفونت و عوامل وراثت می‌توانند، در بروز این بیماری مؤثر باشند.

به ارث رسیدن ام اس به یک ژن خاص مربوط نبوده و گاهی از آمیزه ژن‌های مختلف در فردی بروز می‌کند. ژنتیک بیشتر افراد را برای ابتلا به این بیماری مستعد می‌کند و نمی‌تواند به تنهایی عامل مهمی در بروز ام اس باشد، و عواملی از قبیل محیط در ابتلای قطعی افراد مستعد نقش مهمی ایفا می‌کنند.

احتمال انتقال این بیماری در افراد دچار آن به فرزندانشان بسیار کم و حدود ۲ درصد تخمین زده شده است. عوامل محیطی مانند عفونت‌ها، باکتری‌ها و ویروس‌ها نیز نمی‌توانند به تنهایی و به عنوان عامل محیطی در ابتلای افراد به‌ام اس دخیل باشند. زیرا ممکن است افراد زیاد دیگری نیز با این گونه عفونت‌ها و یا ویروس‌ها مواجه شده باشند، ولی به این بیماری دچار نشده باشند.

از آنجایی که کشورهای دور از خط استوا بسیار بیشتر از کشورهای نزدیک به آن در معرض ابتلای به این بیماری التهابی- عصبی هستند، این احتمال به وجود می‌آید که کمبود ویتامین دی و نور خورشید در بروز ام اس نقش مهمی ایفا می‌کند.

روش های تشخیص بیماری ام اس

پزشکان متخصص مغز و اعصاب و روانکاو‌ها با انجام معایناتی که در ادامه مفصل توضیح خواهیم داد، می‌توانند وجود این بیماری و همچنین مرحله تکامل آن را به درستی تشخیص دهند. خود درمانی و تجویز خودسرانه دارو برای افراد دارای علائم مشابه بیماری ms، بسیار خطرناک است.

پزشک متخصص ابتدا با انجام معاینات بالینی و مطالعه پیشینه بیماری‌های زمینه‌ای شخص، شروع به تشخیص نوع مشکل و بیماری در افراد می‌کند. متخصص اعصاب با پرسش‌هایی در زمینه نشانه‌ها و اختلالات پیش آمده در فرد و همچنین انجام آزمایشات تحریک کننده اعصاب، نحوه بیان و حفظ تعادل به معاینه ادامه می‌دهد. سپس متخصص اعصاب از زمینه این بیماری ژنتیکی در افراد خانواده و فامیل جویا می‌شود.

انجام آزمایشات تصویربرداری MRI از مهمترین و تعیین کننده‌ترین راه‌ها در زمینه تشخیص این بیماری است. پزشک در بسیاری از مواقع نتیجه این آزمایش را برای تعیین قطعی وجود و یا عدم وجود بیماری از فرد مراجعه کننده خواهد خواست.

MRI تصویربرداری با دستگاه بزرگ تونل مانندی است، که با ایجاد میدان عظیم مغناطیسی از مغز و نخاع بیمار تصویربرداری می‌کند. در صورت آسیب دیدن غلاف میلین تا حدودی می‌توان از طریق تصویربرداری MRI از آن مطلع شد. از دیگر آزمایشاتی که در صورت شک و شبهه پزشک تجویز می‌شوند، عبارتند از آزمایش خون، آزمایش تعادل، آزمون پتانسیل‌های برانگیزشی، گرفتن مایع نخاعی (لومبار) و آزمایش گوش داخلی. 

علائم اولیه بیماری ام اس کدام‌اند؟

بروز این بیماری در افراد مختلف متفاوت است و علائم بیماری ام.اس را نمی‌توان به طور حتم اختصاصی نامید. بسیار بعید است که فردی به تمام علائم ام اس دچار شود و معمولا چند نشانه‌ از بیماری در بیمار بروز می‌کند.

ممکن است افراد در سیر تکامل بیماری دچار عوارض گوناگونی شوند. همچنین نباید با دیدن نشانه‌های بیان شده برای ام اس خودسرانه به مصرف داروهای مختلف روی آورد و حتما می‌بایست به پزشک متخصص روان و عصب‌شناس مراجعه کرد. در ادامه تعدادی از علائم اولیه بیماری ام اس را بیان می‌کنیم:

• کاهش قدرت انسان در حفظ تعادل
• مورمور شدن و یا ایجاد احساس کرختی در اندام‌های حرکتی
• اختلالات شناختی، کاهش حافظه و تمرکز
• حس خستگی زیاد و نداشتن توان فیزیکی و ذهنی کافی
• تاری دید، دو بینی و اختلالات بینایی
• احساس سنگینی در دست‌ها و پاها
• پرش عضلات بدن
• سرگیجه
• سخت بودن هماهنگی بین اعضای بدن
• افسردگی و تغییرات خلقی همراه با استرس
• احساس درد در ماهیچه‌ها و اندام‌های حرکتی
• اسپاسم و گرفتگی عضلات
• اشکال در گفتار و ایجاد اختلال در هنگام سخن گفتن (بریده بریده حرف زدن)
• غیرارادی بودن دفع ادرار و مدفوع
• ناتوانی جنسی

افراد زیادی به دلیل نشناختن علائم اولیه‌ام اس و بی‌محلی به نشانه‌هایی مانند تغییرات خلق و خو و درد در بدن (به دلیل گستردگی این نشانه‌ها در بیماری‌های کم خطرتر) بسیار دیرتر از زمان لازم جهت درمان و کاهش خطر بیماری، به پزشک مراجعه می‌کنند. تشخیص به موقع می‌تواند از پیشرفت بیماری و مشکلات زیادی که به همراه می‌آورد، جلوگیری کند.

علائم بیماری ام اس خفیف

ام اس خفیف یا همان ام اس خوش‌خیم، نوعی از ام اس هست که در آن افراد، دچار بیماری با عوارض و نشانه‌های کمتر می‌شوند. حدود ۲۰ درصد از افراد مبتلا به ام اس از این نوع هستند. فرد دارای ام اس خفیف معمولا کمتر و به ندرت دچار از کارافتادگی و یا فلجی شدید می‌شود.

در هر صورت نباید این بیماری را نادیده گرفت و در درمان آن کوتاهی کرد، زیرا احتمال دارد، افراد دارای نوع ام اس خوش خیم نیز دچار مرحله‌ای از عود بیماری شوند. همانطور که پیش‌تر نیز گفته شد، نوع و شدت علائم در بیماران مختلف متفاوت است. به طور معمول علائمی مانند، کرختی و مورمور شدن اندام‌های حرکتی، اختلالات تعادلی و بینایی از مهمترین و شایع‌ترین نشانه‌ها در افراد دارای ام اس خفیف خواهد بود.

تشخیص ام اس خوش‌خیم و یا خفیف گاها بوسیله تصویربرداری MRI هم ممکن نمی‌شود، به همین دلیل افراد مشکوک و دارای علامت باید در فواصل زمانی مشخصی به پزشک مراجعه کرده و آزمایشات را تکرار کنند.

توهم بیماری ام اس

بسیاری از افراد با دیدن نشانه‌های ام اس به این فکر می‌افتند که آیا من هم دچار ام اس هستم یا خیر؟ پزشکان و متخصصان اعصاب با بیان اینکه افراد زیادی به مطب و کلینیک مراجعه می‌کنند و با ترس از پزشک می‌خواهند که در درمان ام اس کمکشان کنند، حکایت دارند.

در این لحظه باید دو نکته را متذکر شد؛ اولا ام اس ترسناک نیست و می‌توان آن را کنترل کرد. ثانیا بسیار خوب است که افراد به سلامت خود اهمیت داده و با پزشک مشورت کنند، ولی ابراز ترس و وسواس بیش از حد می‌تواند مشکل‌ساز باشد. در صورتی که پزشک متخصص با انجام معاینات و آزمایشات مختلف، شما را مبتلا به این بیماری ندانست، می‌توانید به تشخیص اعتماد کنید.

بسیاری از علائم و نشانه‌های ام اس با سایر بیماری‌ها و مشلات جسمی و ذهنی انسان مشابه هستند. ولی باید خاطر نشان کرد، چکاپ در فواصل زمانی شش ماه می‌تواند، برای تمام افراد بویژه افراد دارای علائم ضروری و مفید باشد.

چند درصد از بیماران ام اس فلج می‌شوند؟

نمی‌توان به طور دقیق درصد مشخصی از افرادی که به دلیل ام اس به ناتوانی حرکتی می‌رسند، را بیان کرد. بسیاری از عوامل از جمله نوع زندگی، شرایط محیطی، جدی گرفتن یا نگرفتن روند درمانی، نوع تغذیه، ابتلای به عفونت‌ها و سایر بیماری‌ها و همچنین چندین دلیل دیگه می‌توانند موجب کند شدن و یا شدت بخشیدن (عود و اوج گرفتن) به روند بیماری‌ شوند.

بسیاری از افراد حتی با کم شدن قدرت حرکتی خود در بیماری ام اس شدید، باز هم می‌توانند با واکر یا عصا به راه رفتن ادامه دهند و دچار فلجی کامل ‌نشوند. می‌توان گفت بیشتر از ۷۰ درصد افراد دارای ام اس دچار فلجی و از کار افتادگی کامل نمی‌شوند.

درمان بیماری ام اس

تا کنون روش درمان قطعی برای این بیماری یافت نشده است. ولی داروهایی جهت کاهش شدت و علائم آن به بازار عرضه شده، و روز به روز به دانش محققان درباره این بیماری افزوده می‌شود. داروهای ام اس به کاهش میزان آسیب مغز و نخاع کمک می‌کنند. ناگفته نماند که مصرف این داروها باید حتما تحت نظر پزشک مغز و اعصاب صورت بگیرد، در غیر این صورت می‌تواند، عوارض زیادی با خود برجای بگذارد.

داروهایی از قبیل کوپاکسون (Copaxone)، کورتیکواستروئیدها، (Interferon Beta 1a or 1b)، گلاتیرامر (Glatiramer)، اوباگیو (Aubagio)، تایسابری (Tysaberi) و میتوکسانترون (Mitoxantrone) را می‌توان در کاهش عوارض ام اس مفید دانست. ولی باید مجددا تاکید داشت هرکدام از این داروها به مرحله خاصی از بیماری تعلق دارند و باید پزشک متخصص، آنها را برای فرد بیمار تجویز کند.

از دیگر راه‌های درمانی که به کاهش شدت بیماری و عوارض آن کمک می‌کنند، عبارتند از، گفتار درمانی، فیزیوتراپی، مصرف مکمل‌های ویتامین دی و امگا۳، ماساژ درمانی، انجام حرکات ورزشی، طب سوزنی، کاهس استرس، تغذیه سالم و مناسب، نوشیدن مایعات به اندازه کفی، پیاده‌روی، بهبود شرایط محیط زندگی (مانند تهویه و نظافت )، شرکت در جلسات توان بخشی شناختی و حرفه‌ای. 

سخن پایانی 

ام اس بیماری خودایمنی است که در آن دستگاه ایمنی بدن به غلاف ملین موجود در سیستم عصبی حمله می‌کند. اختلال در دستگاه عصبی می‌تواند موجب بروز عوارض جسمی و ذهنی زیادی در افراد شود. درمان قطعی برای بیماری ام اس وجود ندارد و افراد باید با داروهای کشف شده به کاهش شدت بیماری خود کمک کنند.