اغلب بیماری‌های روحی و روانی مانند بیماری‌های جسمی نشانه‌های مشخص و قابل تشخیصی ندارند. این موضوع سبب می‌شود تا با نادیده گرفتن این نوع بیماری‌ها و اختلالات به آن‌ها اجازه رشد داده و به مرحله‌ای برسیم که تمام وجود ما را فرا گرفته‌اند. اختلال دو قطبی یکی از همین بیماری‌ها است که اغلب تشخیص آن دشوار بوده و اگر به موقع درمان و مدیریت نشود تبعات سنگینی ایجاد خواهد کرد. برای آشنایی بیشتر با این اختلال و علائم آن تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.

فهرست مطالب

• اختلال دو قطبی چیست
• علائم عمومی اختلال دو قطبی
• انواع اختلال دو قطبی
  • علائم اختلال دو قطبی در زنان
  • علائم اختلال دو قطبی در مردان
  • اختلال دو قطبی در کودکان
  • اختلال دو قطبی در نوجوانان
• اختلال دو قطبی و افسردگی
• دلایل ابتلا به اختلال دو قطبی
  • آیا اختلال دو قطبی ارثی است؟
• تشخیص اختلال دو قطبی
• درمان اختلال دو قطبی

اختلال دو قطبی چیست

اختلال دو قطبی یک بیماری روانی است که علامت مشخص آن تغییرات شدید خلقی می‌باشد. تغییرات خلق و خو در این بیماری به حدی زیاد است که اصطلاحا به آن شیدایی گفته می‌شود. این بیماری همچنین می‌تواند با دوره‌های افسردگی هم همراه باشد که به آن افسردگی شیدایی نیز گفته می‌شود.

افراد مبتلا به این اختلال در مدیریت کارهای روزمره، تحصیل و حفظ روابط اجتماعی دچار مشکلاتی خواهند شد. البته روش‌های درمانی وجود دارد که به وسیله آن‌ها می‌توان به بهبود علائم و کاهش مشکلات کمک کرد.

این بیماری روانی یک اختلال نادر محسوب نمی‌شود و مطابق آمار حدود ۲.۸ درصد از بزرگسالان در ایالات متحده به آن مبتلا هستند. میانگین سنی افراد مبتلا به این اختلال ۲۵ سال است.

علائم عمومی اختلال دو قطبی

سه علامت اصلی که در فرد دچار افسردگی دو قطبی رخ می‌دهد عبارتند از، شیدایی، هیپومانیا و افسردگی.

در هنگام بروز شیدایی، فرد مبتلا به اختلال دو قطبی احساسات عاطفی شدیدی را تجربه خواهد کرد. هیجان، انجام کارهای بدون فکر قبلی، سرخوشی، انرژی زیاد از جمله این احساسات هستند. در طول دوره شیدایی ممکن است رفتارهایی مانند ولخرجی، خوشگذرانی، رابطه جنسی محافظت نشده، استفاده از مواد مخدر، مصرف مشروبات الکلی و رفتارهای پر خطر دیگر که ناشی از هیجانات لحظه‌ای و بدون تفکر قبلی است، رخ دهد.

هیپومانیا نیز بسیار شبیه شیدایی است اما شدت آن متفاوت بوده و کمتر است. بر خلاف شیدایی، هیپومانیا ممکن است در شغل، تحصیل، محیط کار و روابط اجتماعی مشکل جدی ایجاد نکند. با این حال افراد مبتلا به هیپومانیا هنوز هم تغییرات در خلق و خو را تجربه می‌کنند.

افراد درگیر با اختلالات دو قطبی در دوره افسردگی خود با مشکلاتی چون احساس غم و اندوه عمیق، ناامیدی، نداشتن انرژی، عدم علاقه به فعالیت‌هایی که در گذشته از آن‌ها لذت می‌بردند، تغییر در الگوی خواب و افکار خودکشی دسته و پنجه نرم کنند.

همانطور که پیشتر گفتیم هر چند این اختلال یک مشکل نادر و ناشناخته نیست اما شناسایی آن کمی دشوار بوده و نیاز است برای تشخیص دقیق‌تر فرد تحت مراقبت پزشک باشد.

انواع اختلال دو قطبی

به طور کلی ۳ نوع اختلال دو قطبی وجود دارد: دو قطبی I، دو قطبی II و سیکلوتیمیا.

• دو قطبی I: این نوع از اختلال در مردان و زنان به طور مساوی مشاهده شده و قبل از دوره شیدایی دورهای هیپومانیک یا افسردگی رخ می‌دهد.
• دو قطبی II: افراد مبتلا به دو قطبی نوع دو یک دوره افسردگی بزرگ را تجربه می‌کنند که حداقل دو هفته طول می‌کشد. علاوه بر افسردگی یک دوره هیپومانیک نیز به وجود می‌آید که حدود ۴ روز طول می‌کشد. این نوع از اختلال در زنان بیشتر دیده می‌شود.
• سیکلوتیمیا: افراد مبتلا به سیکلوتیمیا دوره‌های هیپومانیا و افسردگی را تجربه می‌کنند. این علائم کوتاه‌تر و کمتر از مانیا و افسردگی ناشی از اختلال دو قطبی نوع I یا دو قطبی II است.

علائم اختلال دو قطبی در زنان

میزان ابتلا به اختلال دو قطبی در زنان و مردان یکسان است. با این وجود ممکن است علائم بین دو جنس متفاوت باشد. در بسیاری از موارد یک زن مبتلا به این اختلال ممکن است:

• دچار تشخیص دیر هنگام در سنین بین ۲۰ تا ۳۰ سالگی شود
• دوره‌های شیدایی خفیف‌تری داشته باشد
• حالت‌های افسردگی را بیشتر از حالت‌های جنون تجربه کند
• در طی یک سال چهار دوره یا بیشتر از مانیا و افسردگی داشته باشد
• در کنار این اختلال بیماری‌های دیگری مانند اختلالات تیروئیدی، چاقی، اختلالات اضطرابی و میگرن را تجربه کند
• گرایش بیشتری به مصرف مشروبات الکلی پیدا کند

میزان عود کردن بیماری دو قطبی به دلیل تغییرات هورمونی مربوط به قاعدگی، بارداری و یائسگی در زنان بیشتر است.

علائم اختلال دو قطبی در مردان

مردان مبتلا به افسردگی شیدایی با علائمی متقاوت‌تر از زنان روبه رو خواهند شد که عبارتنداز:

• علائم آن در اوایل دوره جوانی و در سنین ۲۰ سالگی قابل تشخیص است
• شیدایی شدیدتری به صورت جنون آمیز تجربه می‌کنند
• مشکلات مربوط به مصرف مواد مخدر در مردان بیشتر دیده می‌شود
• مردان میل کمتری نسبت به زنان برای درمان و استفاده از مراقبت‌های پزشکی دارند
• افکار خودکشی در مردان بیشتر از زنان است

اختلال دو قطبی در کودکان

نحوه تشخیص اختلال دو قطبی در کودکان همیشه بحث برانگیز بوده چرا که در اغلب موارد آن‌ها علائمی مانند بزرگسالان را از خود نشان نمی‌دهند. همچنین حالات و رفتارهای کودکان نیز ممکن است از معیارهای پزشکان برای تشخیص این اختلال در بزرگسالان پیروی نکند.

بسیاری از علائم اختلال دو قطبی در کودکان با علائم طیف دیگری از اختلالات مانند اختلال بیش فعالی یا کمبود توجه (ADHD) همپوشانی داشته باشد.

با این حال، در چند دهه گذشته پزشکان و متخصصان بهداشت روان با استفاده از روش‌هایی موفق شده‌اند تا این بیماری را در کودکان تشخیص دهند. روند تشخیص صحیح ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها طول بکشد. در این زمان کودک شما نیاز به تحت مراقبت قرار گرفتن توسط یک متخصص مشکلات روانی کودکان خواهد داشت.

مانند بزرگسالان، کودکان مبتلا به شخصیت دو قطبی نیز با احساسات شدید و پر تنش روبرو می‌شوند. آن‌ها می‌توانند بسیار خوشحال به نظر رسیده و نشانه‌هایی از رفتارهای تحریک پذیر را از خود نشان دهند. سپس این دوره‌ها با افسردگی همراه خواهد شد. همه کودکان در این سنین تغییرات خلقی را همزمان با رشد فیزیکی تجربه می‌کنند اما کودکان مبتلا به این اختلال این تحولات روحی و احساسی را به شکل شدیدتری تجربه می‌کنند.

علائم شیدایی کودکان مبتلا به اختلال دو قطبی عبارت است از:

• انجام اعمالی از روی بی‌فکری و کودکانه به شکلی که از سنی که در آن قرار دارند چنین رفتارهایی انتظار نمی‌رود
• خوشحالی بیش از حد طبیعی
• مشکل در تمرکز و انجام فعالیت‌های روزمره
• انجام کارهای پر خطر
• عصبانیت و طغیان سریع
• مشکلات خواب و احساس خستگی پس از بیدار شدن

همچنین علائم افسردگی در کودکان مبتلا به این اختلال شامل موارد زیر است؛ 

• خلق تنگ و ناراحت
• اختلال خواب به صورت کم خوابی یا پر خوابی
• انرژی کم برای انجام فعالیت
• شکایت از عدم احساس خوب
• احساس بی‌ارزشی
• مشکلات تغذیه‌ای مانند پر خوری و کم خوری
• افکار خودکشی و مرگ

برخی از مشکلات رفتاری که ممکن است در فرزند خود شاهد باشید می‌تواند نتیجه یک بیماری دیگر مانند ADHD باشد. برای تشخیص دقیق باید به روانشناس و روانپزشک مراجعه کنید.

اختلال دو قطبی در نوجوانان

رفتارهای پر از هیجان و خشونت نوجوانان برای والدین چیز عجیبی نیست. تغییرات هورمونی در سن بلوغ و بحران‌های این دوران حتی خوش رفتارترین نوجوانان را هر از گاهی عصبی و احساساتی خواهد کرد. با وجود تمام این موارد برخی از این تغییرات خلقی ممکن است نشانه یک بیماری جدی‌تر مانند بیماری دو قطبی باشد.

در نوجوانان علائم شایع دوره‌های شیدایی شامل موارد زیر است:

• بسیار خوشحال بودن
• رفتارهای خارج از چهار چوب و نادرست
• مصرف مواد
• رفتارهای جنسی پر خطر
• مشکل در خوابیدن
• مشکل در تمرکز و حواس پرتی

علائم شایع افسردگی در نوجوانان عبارتند از:

• کم خوابی یا پر خوابی
• مشکلات تغذیه‌ای مانند کم خوری و پر خوری
• احساس غم و اندوه و تحریک پذیری
• کناره گیری از فعالیت‌های اجتماعی و جمع دوستان
• فکر کردن در مورد مرگ و خودکشی

اختلال دو قطبی و افسردگی

به طور کلی اختلال دو قطبی از نظر احساسی دو حالت افراطی به نام بالا و پایین دارد. برای تشخیص اینکه آیا دچار مشکلات دو قطبی هستید یا نه باید یک دوره شیدایی یا هیپومانیا را تجربه کنید. در طول دوره شیدایی که قسمت بالای اختلال محسوب می‌شود احساس سرخوشی، انرژی زیاد و تحریک پذیری بالا در فرد به وجود می‌آید.

افسردگی که همراه با احساسات منفی است قسمت پایین اختلال محسوب می‌شود. وقتی تغییرات روحی رو به پایین باشد احساس بی‌حالی، بی‌انگیزگی و غم به سراغ فرد می‌آید. البته ممکن است این نوع از افسردگی در همه افراد مبتلا به اختلال دو قطبی مشاهده نشود.

با توجه به این توضیحات باید متوجه فرق دقیق بین اختلال دو قطبی و افسردگی شده باشید.

دلایل ابتلا به اختلال دو قطبی

اختلال دو قطبی یک بیماری شایع روانی است اما همچنان برای پزشکان و محققان حاوی رمز و راز است. با توجه به تحقیقات گسترده در این زمینه اما هنوز به طور کامل علل ایجاد این بیماری مشخص نیست.

دلایل احتمالی ابتلا به اختلال دو قطبی عبارتنداز:

• ژنتیک: اگر والدین یا خواهر و برادر شما دارای این اختلال هستند، امکان اینکه بیشتر از سایر افراد به این بیماری روانی مبتلا شوید، وجود دارد. البته لازم به یادآوری است که سابقه خانوادگی دلیل محکمی برای ابتلا نیست و باید برای تشخیص دقیق‌تر مشکل به پزشک مراجعه کنید.

• مغز: ساختار مغز افراد ممکن است میزان خطر ابتلا به این بیماری را تحت تاثیر قرار دهد. وجود ناهنجاری در مغز ممکن است خطر ابتلا به بیماری‌های روانی را افزایش دهد.

• عوامل محیطی: استرس شدید، تجارب آسیب‌زا و بیماری‌های جسمی از جمله عوامل محیطی است که سبب ایجاد بیماری‌های روانی مانند بیماری دو قطبی می‌شود.

آیا اختلال دو قطبی ارثی است؟

بیماری دو قطبی می‌تواند از والدین به کودک منتقل شود. تحقیقات نشان داده است که یک ارتباط ژنتیکی قوی در افراد مبتلا به این اختلال وجود دارد. اگر در بستگان درجه اول خود فردی مبتلا به این اختلال دارید، احتمال ابتلا چهار تا شش برابر بیشتر از افرادی خواهد بود که سابقه خانوادگی این بیماری را ندارند. با این حال، این بدان معنا نیست که همه افراد دارای خویشاوندی با اختلالات روانی، لزوما به آن مبتلا می‌شوند.

علاوه بر این، همه افراد مبتلا به اختلال دو قطبی سابقه خانوادگی این بیماری را ندارند. هنوز هم به نظر می‌رسد که ژنتیک در بروز افسردگی شیدایی نقش به سزایی دارد. اگر عضوی از خانواده با اختلال دو قطبی دارید، بدانید که غربالگری می‌تواند در تشخیص و درمانی بیماری بسیار موثر باشد.

تشخیص اختلال دو قطبی

همانطور که پیشتر توضیح دادیم تشخیص اختلال دو قطبی بسیار سخت بوده و پس از بروز دوره‌های شیدایی و افسردگی ممکن است. اما آزمون‌هایی نیز وجود دارد که از طریق آن‌ها تشخیص امکان پذیر است.

مرحله اول ارزیابی سلامت روان است. پزشک ممکن است شما را به یک متخصص بهداشت روان مانند روانشناس یا روانپزشک ارجاع دهد. وظیفه آن‌ها جست‌ و جو و یافتن علائم اختلالات روانی است. اگر روانشناس یا روانپزشک شما شک کند که تغییرات رفتاری شما ناشی از اختلال خلقی مانند دوقطبی است، ممکن است از شما بخواهد حالات خود را ثبت کنید. ساده‌ترین راه برای انجام این کار، ثبت یک احساس و میزان دوام آن است. در کنار ثبت احساسات بهتر است الگوی خواب و غذا خوردن خود را نیز یادداشت کنید.

در ادامه این مسیر معیارهای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) از دیگر روش‌های تشخیصی است که پزشکان از آن استفاده می‌کنند.

درمان اختلال دو قطبی

چندین روش درمانی برای کنترل و مدیریت اختلال دو قطبی وجود دارد که در ادامه درباره هر یک صحبت می‌کنیم.

• دارو درمانی: تثبیت کننده‌های خلقی مانند لیتیوم (Lithobid) ، داروهای ضد روان پریشی مانند اولانزاپین   (Zyprexa) ، داروهای ضد افسردگی و ضد روان پریشی مانند فلوکستین-اولانزاپین (Symbyax) و بنزودیازپین‌ها که نوعی داروی ضد اضطراب مانند آلپرازولام (زاناکس) هستند برای درمان‌ استفاده می‌شوند.

• روان درمانی: روش‌های مختلفی برای روان درمانی وجود دارد. روش اول رفتار درمانی شناختی است که نوعی گفتار درمانی محسوب می‌شود. شما و یک درمانگر درباره راه‌های کنترل بیماری دو قطبی صحبت می‌کنید. روانشناس به شما کمک می‌کند تا استراتژی‌‍‌های موثری برای طی کردن دوره‌های شیدایی و افسردگی ناشی از این اختلال به کار ببرید.

• روش سوم آموزش روانی است. آموزش روان نوعی مشاوره است که به شما و عزیزانتان در درک این اختلال کمک می‌کند. دانستن بیشتر در مورد اختلال دو قطبی به شما و اطرافیانتان در مدیریت بهتر آن کمک می‌کند.

• روش چهارم ریتم درمانی بین فردی و اجتماعی نام دارد. ریتم درمانی بین فردی و اجتماعی (IPSRT) بر تنظیم عادات روزمره مانند خواب، غذا خوردن و ورزش تمرکز دارد. متعادل سازی این اصول روزمره به شما کمک می‌کند تا اختلال خود را مدیریت کنید. در صورت نیاز و صلاح دید پزشک می‌توان از سایر گزینه‌های درمانی مانند الکتروشوک درمانی (ECT) داروهای آرامبخش، خواب آور و مکمل استفاده کرد.

• تغییر سبک زندگی: داشتن برنامه برای غذا خوردن و خوابیدن، کنترل نوسانات خلقی، برقراری ارتباط موثر با نزدیکان و ورزش کردن از جمله روش‌های ساده‌ای هستند که می‌توان از آن‌ها برای کنترل علائم افسردگی و مشکلات ناشی از این اختلال استفاده کرد.

سخن پایانی

مهم‌ترین مسئله در درمان بیماری‌های روانی تشخیص به موقع و مراجعه بدون ترس به پزشک است. به خاطر داشته باشید که قرار نیست کسی شما را قضاوت کند. اگر نشانه‌های گفته شده را در وجود خود حس می‌کنید بدون ترس به روانپزشک مراجعه کرده و به او اجازه دهید شما را معاینه کند تا مطمئن شوید به اختلال دو قطبی دچار شده‌اید یا خیر. عدم قبول مشکلات مربوط به روح و روان و نادیده گرفتن آن‌ها نه تنها مشکلی را حل نخواهد کرد بلکه به مرور زمان همه چیز بدتر شده و تمام جنبه‌های زندگی فرد را تحت اثر خود قرار می‌دهد.