شاهدانه یکی از محبوب‌ترین و سالم‌ترین دانه های خوراکی است که در همه جا طرفداران زیادی دارد. علاوه بر دانه، روغن شاهدانه نیز دارای خواص بیشماری است. استفاده از این دانه شگفت انگیز در پخت و پز، علاوه بر افزایش عطر و طعم فوق‌العاده غذا، با برخی از بیماری‌ها نیز مقابله می‌کند. در این مطلب درباره خواص شاهدانه نکات مهمی را جمع‌آوری کرده‌ایم. 

فهرست مطالب 

• ترکیبات ساختاری شاهدانه چیست
• خواص طبی شاهدانه
• خواص برگ شاهدانه
• خواص روغن شاهدانه
• خواص و ارزش غذایی شاهدانه
• روش آماده‌سازی و سرو شاهدانه
• موارد احتیاطی مصرف شاهدانه

ترکیبات ساختاری شاهدانه چیست

شاهدانه یا Hemp  با نام علمی Cannabis sativa، گیاهی بومی هندوستان، چین و نواحی مرکزی آسیا است. شاهدانه، علفی یکساله و دوپایه است که ارتفاع آن به ۳ متر نیز می‌رسد. ریشه شاهدانه عمودی است و تا عمق زیادی در زمین فرو می‌رود و به همین علت مواد معدنی را جذب کرده و به سطح زمین می‌آورد و اغلب احتیاجی به کود شیمیایی ندارد. برگ‌های شاهدانه به حالت ۵الی ۹ برگچه از ساقه آن خارج می‌شود. این برگ‌ها به شکل بیضی، باریک و دراز و دارای دندانه‌های ریز منظم هستند. میوه آن به رنگ قهوه‌ای و دارای یک دانه است. در حال حاضر شاهدانه تحت نظر دولت و در نواحی گرم و معتدل می‌روید. در کشور ما، ایران این گیاه در شمال، بندرگز، خراسان و بلوچستان و سمنان کشت می‌شود. بسیاری این دانه را به عنوان تنقلات استفاده می‌کنند، بدون آنکه از خواص شاهدانه آگاه باشند. 

ترکیب ساختاری شاهدانه عبارت است از: 

• رزینی به نام کانابینون Cinnabinone
•  یک روغن فرار به رنگ زرد کهربائی به نام هایدروکانابون hydrocannabone
•  ماده‌ای به نام کانابی نین manalhnin

از این گیاه در طب نیز استفاده می‌شود که در ادامه به تعدادی از خواص گیاه، برگ و روغن شاهدانه خواهیم پرداخت.

خواص طبی شاهدانه

تخم شاهدانه از نظر طب سنتی ایران، طبع گرم و خشکی دارد و دارای خواص زیر است:  

• با بهبود گردش خون مانع از بروز سکته می‌شود.
• ایمنی بدن را بالا می‌برد.
• فشارخون و کلسترول را پایین می‌آورد.
• ضد اسپاسم و انقباضات عضلانی است.
• خاصیت مسهل و ملین، نرم کننده، مدر و مسکن دارد.
• ادرار آور است
• از بین برنده درد معده و سوء هاضمه
• بر طرف کننده سردرد و میگرن
• مفید برای برای برطرف کردن بیماری‌های عصبی
• مفید برای برای درمان صرع
• نسبت به پروتئین‌های دیگر مانند گوشت، تخم مرغ،  پنیر و شیر سریع‌تر هضم می‌شود.در این مطلب درباره پروتئین گیاهی بیشتر بخوانید.
• برای افرادی که دچار احتباس ادرار شده‌اند، کارساز است.
• زمان بهبود بیماری و زخم را تسریع می‌کند.
• پس از ورزش، مکانیسم حرکت عضله را بهبود می‌بخشد.
• ضد انگل معده است.
• گیاه شاهدانه ارزش زیادی برای معالجه کزاز دارد.
• بر طرف کننده رماتیسم
• تب بر
• برای از بین بردن ناراحتی‌ها و خونریزی‌های بعد از زایمان مفید است.
• بر طرف کننده یبوست

خواص برگ شاهدانه

از دیدگاه طب سنتی، برگ شاهدانه مرکب القوی است. یعنی همزمان که سرد و خشک است،  گرم و تر نیز می‌باشد. برگ شاهدانه دارای خواص زیر است:  

• تسکین گوش درد
• بر طرف کننده دردهای عصبی
• ادرار آور

خواص روغن شاهدانه

طبق نظر طب ایران باستان، طبع روغن شاهدانه گرم و خشک است. این روغن به دلیل داشتن اسیدهای چرب اشباع نشده ضروری برای بدن، دارای ارزش زیادی از نظر طبی است. 
نکته قابل توجه این است که در روغن شاهدانه اصلا ماده مخدری که در برگ و گل آن پیدا می‌شود - یعنی (THC) تترا هایدرو کانابینول Tetrahydro cannihin- وجود ندارد و به همین دلیل مصرف آن کاملا بی‌خطر است.

مهم‌ترین خواص روغن شاهدانه عبارت است از:

• روغن شاهدانه از لخته شدن خون جلوگیری می‌کند و با پایین آوردن کلسترول خون، استفاده از آن خطر حمله قلبی را کاهش می‌دهد.
• به برطرف شدن آرتروز کمک می‌کند.
• کمک به کمتر شدن گوش درد میکند. (برای این منظور میبایست مقداری از آن را در گوش بچکانید.)
• از خواص روغن شاهدانه، ضد التهابی آن نام دارد. 
• برای رفع ورم عضلات و درد آن‌ها موثر است.
• کمک به کاهش اضطراب و افسردگی.
• تسکین دهنده نشانه‌های مرتبط با سرطان است.
• کمک به کاهش آکنه.
• کمک به درمان اختلالات عصبی همچون صرع و ام اس
• پیشگیری از دیابت
• درمان سو مصرف مواد مخدر
• اثر ضد روان پریشی

خواص و ارزش غذایی شاهدانه

شاهدانه سرشار از پروتئین، چربی‌های سالم و فیبر است که هر کدام برای سلامتی نقش موثری ایفا می‌کند. پیداکردن ماده غذایی با خواص شاهدانه سخت و دشوار است. افزودن شاهدانه به رژیم غذایی‌ می‌تواند میزان مواد مغذی دریافتی‌ شما را به‌طور چشمگیری افزایش دهد. در این ادامه با ما همراه باشید تا با خواص شگفت‌انگیز شاهدانه بیشتر آشنا شویم.

• اسیدهای آمینه و پروتئین‌ها در شاهدانه

از خواص شاهدانه می‌توان به میزان بالای پروتئین‌ آن اشاره کرد. اسیدهای آمینه واحد ساختاری پروتئین‌ها هستند و پروتئین‌ نیز یکی از درشت‌ مغذی‌‌هاست که ما هرروزه از طریق غذاها دریافت می‌کنیم. برای داشتن بدنی سالم و عضلاتی ورزیده دریافت پروتئین کافی از غذاها بسیار واجب است.  اما مصرف پروتئین از طریق خوردن  گوشت قرمز با افزایش خطر بیماری‌های قلبی و سرطان روده بزرگ همراه می‌شود. به همین علت مواد غذایی دیگری همچون انواع مغزها، حبوبات، مرغ،  بوقلمون، ماهی، سویا و البته شاهدانه را می‌بایست جایگزین آن کرد. 

بیش از ۲۵ درصد کالری شاهدانه از پروتئین‌های باکیفیت تأمین می‌شود. این میزان خیلی بیشتر از غذاهای مشابه همچون دانه چیا با ۱۶ درصد کالری و تخم کتان با ۱۸ درصد کالری است.

منابع غذایی گیاهی‌ای محدودی وجود دارند که تعداد بالایی اسید آمینه پروتئین‌ها را داشته باشند. اما گیاه شاهدانه حاوی مقدار بالایی از اسید آمینه‌های متیونین، سیستئین، آرژینین و اسید گلوتامیک است. و در این بین اسید آمینه آرژینین برای قلب مفید است.

موضوع مهم مورد بحث دیگر قابلیت هضم شدن پروتئین موجود در شاهدانه است. خوشبختانه  قابلیت هضم پروتئین‌های موجود در شاهدانه بسیار بالاست و حتی از اغلب غلات، مغزها و حبوبات دیگر، بیشتر است.

• چربی‌های اشباع‌نشده در شاهدانه

اسیدهای چرب اشباع نشده سطح تری‌گلیسرید  را در خون کاهش می‌دهند و همین امر در کاهش خطر بروز بیماری‌های قلبی عروقی موثر است. این چربی‌ها با داشتن خاصیت ضد التهابی، درد مفاصل را کاهش می‌دهند. همچنین اسیدهای چرب اشباع نشده در کاهش علائم آلزایمر، کم کردن اختلال کم توجهی، بیش فعالی و افسردگی نیز تاثیر گذار هستند.

• فیبر در شاهدانه

استفاده از منابع دارای فیبر برای سلامت دستگاه گوارش ضروری است. فیبر با  بهبود قند خون و کاهش کلسترول در ارتباط است. پس توجه داشته باشید که یک رژیم غذایی سرشار از فیبر، توانایی جلوگیری از بروز سرطان روده بزرگ را دارد. پس با افزودن شاهدانه به رژیم غذایی خود‌، میزان فیبر مصرفی را تا حد نیاز افزایش می‌دهید.

• ویتامین ای در شاهدانه

یکی دیگر از خواص شاهدانه دارا بودن ویتامین ای است. ویتامین ای یک ریز مغذی ضروری برای سلامتی است که در دسته ویتامین‌های محلول در چربی قرار می‌گیرد. این ویتامین به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی، از آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد به سلول‌ها جلوگیری می‌کند. همچنین می‌تواند در برابر بروز سرطان‌هایی مانند سرطان ریه، روده بزرگ،  سرطان پروستات و سرطان لوزالمعده از بدن شما محافظت کند.

• ویتامین آ در شاهدانه

ویتامین آ  نیز جز دسته ویتامین‌های محلول در چربی است. این ویتامین در عملکرد سیستم ایمنی و بینایی نقش بسزایی دارد. بتاکاروتن رنگ‌دانه نارنجی‌ رنگ است که در بدن می‌تواند به ویتامین آ تبدیل می‌شود.  مصرف درست و به اندازه بتاکاروتن می‌تواند تباهی لکه زرد (شایع‌ترین علت کوری در افراد مسن) را به تأخیر بیندازد و از بروز سندرم متابولیک جلوگیری کند. بتاکاروتن، یکی از خواص شاهدانه به حساب می‌آید. 

• ویتامین ث در شاهدانه

دریافت ویتامین ث از طریق رژیم غذایی به دلیل اینکه بدن انسان توانایی ساخت آن را ندارد بسیار ضروری است. از خواص این ویتامین می‌توان به مواردی همچون، توانایی تشکیل کلاژن در پوست، خاصیت آنتی‌اکسیدانی و تقویت سیستم ایمنی اشاره کرد. در نتیجه وجود ویتامین ث را می‌توان از خواص مهم شاهدانه تلقی کرد.

• ویتامین‌های گروه ب در شاهدانه

از دیگر خواص شاعدانه، می‌توان به ویتامین ب۲ موجود در آن اشاره کرد. وجود ریبوفلاوین همراه با سایر ویتامین‌های گروه ب برای تولید گلبول‌های قرمز خون ضروری است. از فواید این ویتامین می‌توان به در درمان میگرن، رفع اختلالات خونی و برخی بیماری‌های چشم مانند آب مروارید و آب سیاه چشم‌ اشاره کرد.

علاوه بر ریبوفلاوین، شاهدانه ویتامین ب۱ نیز دارد. تیامین یا ویتامین ب۱ در درمان بیماری‌های گوارشی همچون کولیت زخمی و بهبود عملکرد دستگاه ایمنی مؤثر است.

• آهن در شاهدانه

شاهدانه با داشتن آهن می‌تواند از ایجاد کم‌خونی جلوگیری کند. گلبول‌های قرمز بدن ما برای جابه‌جایی، ذخیره و استفاده از اکسیژن به آهن نیاز دارد. با مصرف شاهدانه می‌توان از کم خونی جلوگیری کرد.

روش آماده‌سازی و سرو شاهدانه

شاهدانه، یکی از موارد محبوب در بسیاری از غذاهاست چرا که عطر و طعم آجیل‌مانند خاصی به غذا اضافه می‌کنند. برشته کردن آن‌ها در یک تابه با حرارت ملایم، بر تقویت طعم آن تاثیر دارد. سرخ‌کردن ملایم، روغن‌های معطر ویژه‌ای را در دانه‌ها آزاد کرده و باعث تردتر شدن آن می‌شود.

چند روش سرو شاهدانه 

• به طور کلی از شاهدانه یا به صورت غلات کامل یا آرد شده در تهیه انواع خمیرهای پهن و نازک استفاده می‌شود. همچنین مانند کنجد، از شاهدانه برای نان، نان تست و غذاهای دریایی نیز استفاده می‌شود.
• در هند و پاکستان که دانه‌های شاهدانه با نام «khus khus» معروف است، شاهدانه‌ های تفت داده شده را در مخلوط کن ریخته و خمیر نازکی را تهیه می‌کنند که به عنوان ماده غلیظ‌کننده به سس‌‌ها، کاری‌ و غذاهای شیرین اضافه می‌شود.
• در جنوب هند، با اضافه کردن شیر، شیر نارگیل، هل، کشمش و شکر به شیر شاهدانه، غذای شیرین محبوب kuskus payasam تهیه می‌شود.
• این دانه‌ها به طور گسترده‌ای در شیرینی‌سازی کاربرد دارد، از جمله مایه شیرینی، رولت، بیگل (نوعی شیرینی)، نان شیرین، بیسکویت و کیک.

موارد احتیاطی مصرف شاهدانه

به طور کلی، خواص شاهدانه بسیار بیشتر از عوارض مصرف آن است و حساسیت به شاهدانه کمتر دیده می‌شود. حتی زنان باردار و کودکان نیز می‌توانند با خیال راحت از خواص شاهدانه بهره‌مند شوند.  با این حال ورزشکاران حرفه‌ای باید در نظر داشته باشند که ممکن است بعد از مصرف مواد غذایی حاوی شاهدانه، تست دوپینگ و موادمخدر ممنوعه مانند مورفین، کدئین و غیره مثبت شود. اما ممکن است این ترکیبات به قدری قوی نباشند که عوارض جانبی مواد مخدر را ایجاد کنند.

سخن پایانی 

 

با وجود اثبات فواید شاهدانه، تحقیقات درباره خواص شاهدانه ادامه دارد. به همین علت ممکن است در آینده مصارف درمانی بیشتری نیز برای این دانه شگفت انگیز کشف شود.