همه آنچه که باید درباره خواص شاهدانه بدانید

شاهدانه را بسیاری به عنوان تنقلات استفاده می‌کنند، بدون آنکه از خواص این دانه شگفت‌انگیز آگاه باشند. شاهدانه برای سلامتی بسیار مفید است و استفاده آن توصیه شده. شاهدانه سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها و اسیدهای چرب مفید است. اگر شما تنها یک روش برای سرو و مصرف شاهدانه سراغ دارید بهتر است این مطلب را تا انتها بخوانید چرا که روش‌های مختلفی برای سرو آن وجود دارد. 

گیاه شاهدانه گیاهی است دوساله و نشات گرفته از مدیترانه شرقی و آسیای صغیر. این گیاه متعلق به خانواده شقایقیان یا کوکناریان (Papaveraceae) و از گونه خشخاش یا کوکنار (Papaver) است. امروزه، شاهدانه یک محصول تجاری کاملا تثبیت شده در بسیاری از نقاط جهان از جمله جمهوری چک، آلمان، ترکیه، فرانسه، هند، و منطقه اروپای شرقی به حساب می‌آید. 

گیاه شاهدانه تا ارتفاع پنج فوت (۱.۵ متر) رشد می‌کند و برای شکوفایی به نور کامل خورشید و خاک حاصلخیز نیاز دارد. بسته به نوع آن، گل‌های یاس بنفش، آبی، قرمز یا سفید در طول بهار بر روی ساقه‌های بلند آن می‌رویند که بعدا به میوه‌های کروی یا بیضی‌شکل (محفظه دانه‌ها) تبدیل می‌شوند.

هر میوه کروی‌شکل شاهدانه (محفظه) حدود چهار تا شش سانتی‌متر طول و قطری بین سه تا چهار سانتی‌متر دارد و تعداد زیادی دانه کوچک را در برمی‌گیرد که با تکان دادن محفظه‌های خشک شده، تلق‌تلق می‌کنند. دانه این گیاه بسته به نوع آن رنگ‌های خاکستری روشن تا خاکستری تیره ، سیاه یا مایل به آبی دارد.

شاهدانه‌ ها برای روغن گرفتن و همچنین چاشنی بسیار پرطرفدارند. اگرچه در این گیاه ترکیبات آلکالوئیدهای سمی وجود دارد، اما به حدی ناچیز است که خوردن آن هیچگونه ضرری در پی نخواهد داشت. 

فواید شاهدانه برای سلامتی

1. شاه‌دانه‌ها بسیاری از ترکیبات شیمیایی مشتق از گیاه را دارند؛ این ترکیبات دارای آنتی‌اکسیدان هستند که در بهبود سلامتی و پیشگیری از بیماری‌ها موثرند. 
2. عطر و طعم آجیل‌ مانند بی‌نظیر آن به دلیل داشتن بسیاری از اسیدهای چرب و روغن‌های سبک اساسی است که حدود پنجاه درصد از وزن خالص آن را تشکیل می‌دهند. به ویژه دانه‌ها سرشار از اسیدهای اولئیک و لینولئیک هستند. اسید اولئیک، اسید چرب تک غیر اشباع به کاهش LDL یا «کلسترول بد» و افزایش HDL یا «کلسترول خوب» در خون کمک می‌کند.
3. مطالعات انجام شده حاکی از آن است که رژیم غذایی مدیترانه‌ای که سرشار از اسیدهای چرب تک غیر اشباع  است، با بهبود سطح چربی خون از بیماری انسداد عروق و سکته مغزی پیشگیری می‌کند.
4. پوسته خارجی تخم شاهدانه منبع خوبی از فیبر رژیم غذایی است. صد گرم دانه خام ۱۹.۵ گرم یا ۵۱ درصد از مقادیر توصیه شده روزانه (RDA) فیبر را تامین می‌کند. بخش اعظم این فیبر از نظر متابولیکی بی‌اثر است که با جذب آب در دستگاه گوارش و در نتیجه رفع یبوست باعث افزایش حجم غذا می شود.
5. علاوه بر این فیبر رژیم غذایی به نمک‌های صفراوی (محصولی از کلسترول) متصل شده و جذب مجدد آن‌ها را در روده بزرگ کاهش می‌دهد. بنابراین، به کاهش بیشتر سطح کلسترول LDL خون کمک می‌کند.
6. دانه‌ها منبع عالی ترکیبات ویتامین-ب از جمله تیامین، اسید پانتوتنیک، پیریدوکسین، ریبوفلاوین، نیاسین و اسیدفولیک هستند. بسیاری از این ویتامین‌ها در نقش عوامل موثر در متابولیسم جانبی عمل می‌کنند، به ویژه چربی و کربوهیدرات های موجود در بدن انسان.
7. شاهدانه، حاوی مقادیری از مواد معدنی مانند آهن، مس، کلسیم، پتاسیم، منگنز، روی و منیزیم است. مس در تولید گلبول‌های قرمز مورد استفاده قرار می‌گیرد و روی، یک عامل مشترک در بسیاری از آنزیم‌هاست که رشد و نمو، تولید اسپرم، گوارش و ترکیبات اسید نوکلئیک را تنظیم می‌کند.
8. پتاسیم یکی از اجزای مهم سلول و مایعات بدن است که در کنترل ضربان قلب و فشار خون نقش دارد. بدن انسان از منگنز به عنوان عاملی برای آنزیم آنتی‌اکسیدان مهم، سوپراکسید دیسموتاز استفاده می‌کند.
9. شاهدانه خشک، حاوی مقادیر بسیار کمی آلکالوئیدهای تریاک مانند مورفین، تبائین، کدئین و پاپاورین است. با مصرف آن در مواد غذایی، این ترکیبات حداقل تاثیر را بر روی سیستم عصبی انسان می‌گذارند و تحریک‌پذیری عصبی را کاهش داده و به عنوان مسکن عمل می‌کنند. عصاره دانه آن در داروسازی و تهیه بسیاری از داروهای سنتی همچون ترکیبی سرفه، داروهای خلت‌آور مفید است.

انتخاب و ذخیره سازی شاهدانه

شاهدانه تازه یا نمونه آسیاب‌شده آن را می‌توان به راحتی در فروشگاه‌های مواد غذایی تهیه کرد. دانه‌ها از نظر چربی‌های چند غیراشباع بسیار غنی هستند در نتیجه در برابر اکسیداسیون آسیب پذیر بوده و فاسد می‌شوند. بنابراین، دانه‌های تازه با کیفیت خوب را از فروشگاه‌های معتبر بخرید. شاهدانه را در جای خنک و خشک و تاریک و در ظروف بسته نگهداری کنید تا مدت زمان بیشتری -تا شش ماه- تازه بماند. 

روش آماده‌سازی و سرو شاهدانه

شاهدانه، یکی از موارد محبوب در بسیاری از غذاهاست چرا که عطر و طعم آجیل‌مانند خاصی به غذا اضافه می‌کنند. برشته کردن آن‌ها در یک تابه با حرارت ملایم، بر تقویت طعم آن تاثیر دارد. سرخ‌کردن ملایم، روغن‌های معطر ویژه‌ای را در دانه‌ها آزاد کرده و باعث تردتر شدن آن می‌شود.

چند روش سرو شاهدانه 

• به طور کلی از شاهدانه یا به صورت غلات کامل یا آرد شده در تهیه انواع خمیرهای پهن و نازک استفاده می‌شود. همچنین مانند کنجد، از شاهدانه برای نان، نان تست و غذاهای دریایی نیز استفاده می‌شود.
• در هند و پاکستان که دانه‌های شاهدانه با نام «khus khus» معروف است، شاهدانه‌ های تفت داده شده را در مخلوط کن ریخته و خمیر نازکی را تهیه می‌کنند که به عنوان ماده غلیظ‌کننده به سس‌‌ها، کاری‌ و غذاهای شیرین اضافه می‌شود.
• در جنوب هند، با اضافه کردن شیر، شیر نارگیل، هل، کشمش و شکر به شیر شاهدانه، غذای شیرین محبوب kuskus payasam تهیه می‌شود.
• در اروپای مرکزی، به ویژه در اتریش و مجارستان، از این دانه‌ها در یک خوراک شیرینی‌مانند، مثل Strudel (اشترودل) وGermknodel (ژرمنودل)‌ استفاده می‌شود.
• این دانه‌ها به طور گسترده‌ای در شیرینی‌سازی کاربرد دارد، از جمله مایه شیرینی، رولت، بیگل (نوعی شیرینی)، نان شیرین، بیسکویت و کیک.

موارد احتیاطی مصرف شاهدانه

بروز حساسیت به شاهدانه بسیار نادر است. حتی زنان باردار و کودکان نیز می‌توانند با خیال راحت استفاده کنند. با این حال ورزشکاران حرفه‌ای باید در نظر داشته باشند که ممکن است بعد از مصرف مواد غذایی حاوی شاهدانه، تست دوپینگ و موادمخدر ممنوعه مانند مورفین، کدئین و غیره مثبت شود. اما ممکن است این ترکیبات به قدری قوی نباشند که عوارض جانبی مواد مخدر را ایجاد کنند.