«شیر مادر یا شیر خشک؟» این سوالی است که ذهن هر مادر بارداری را به خود مشغول می‌کند. گرچه امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی انواع شیر خشک با کیفیت برای نوزدان در سنین مختلف تولید می‌شود، اما هنوز هم پزشکان شیر مادر را بهترین انتخاب برای تغذیه نوزاد می‌دانند. در این مطلب ما خواص و فواید شیر مادر برای نوزاد و مادر را به شما می‌گوییم. همچنین برخی تصورات غلط درباره تغذیه نوزاد با شیر مادر را بررسی خواهیم کرد.

فهرست مطالب

• فواید شیر مادر برای نوزاد 

• فواید شیردهی برای مادر

• فواید شیر مادر برای نوزاد 

فواید شیر مادر برای نوزاد 

• تامین تمام مواد مغذی

مراجع پزشکی توصیه می‌کنند نوزدان حداقل برای ۶ ماه، با شیر مادر تغذیه شوند. با توجه به فواید بی‌شمار شیر مادر، پیشنهاد می‌شود که در صورت امکان، روند شیردهی تا یک سال نیز ادامه یابد. شیر مادر تمامی مواد غذایی لازمی که نوزاد در ۶ ماهه نخست زندگی به آن‌ها نیازمند است را تامین می‌کند. 

جالب است بدانید ترکیبات موجود در این ماده مغذی، به ویژه در ماه اول زندگی نوزاد، منطبق با نیازهای کودک، تغییر می‌کند. شیر مادر علاوه بر داشتن ویتامین، پروتئین و چربی‌های مورد نیاز کودک، توانایی هضم بالاتری دارد. در نخستین روزهای تولد، پستان مادر حاوی مایع غلیظ و زرد رنگی است که آن را آغوز می‌نامند. این مایع، دارای مقادیر بالای پروتئین و بسیاری از ترکیبات مفید بوده و درصد بسیار اندکی قند در خود دارد. آغوز، اولین غذای دریافتی کودک از پستان مادر است که به دستگاه گوارش تکامل نیافته نوزادان کمک کرده و عملکرد آن را بهبود می‌بخشد.

پس از گذشت تنها چند روز از تولد نوزاد و همراه با بزرگ شدن معده او، مقدار شیر تولید شده توسط پستان مادر نیز افزایش می‌یابد. ویتامین دی تنها ماده‌ای است که در شیر مادر به اندازه کافی وجود ندارد، مگر این که خود مادر مقادیر قابل توجهی از این ویتامین را مصرف کند. برای جبران این کمبود، به طور معمول توصیه می‌شود که نوزاد از سن ۲ تا ۴ هفتگی قطره ویتامین دی دریافت کنند.

• انتقال پادتن‌ها از مادر به نوزاد 

یکی از فواید مهم شیر مادر برای نوزاد رساندن پادتن‌های مهم به بدن اوست. پادتن‌هایی که به نوزاد در مبارزه با ویروس‌ها و باکتری‌ها کمک می‌کنند. این امر، به ویژه در مورد آغوز صادق است که مقدار بسیار زیادی ایمونوگلوبین و سایر پادتن‌ها را در خود دارد.

بدن مادر در مواجهه با ویروس‌ها و باکتری‌ها پادتن تولید می‌کند و این پادتن‌ها در شیر مادر نیز ترشح شده و به بدن نوزاد منتقل می‌شوند. ایمونوگلوبین (IgA) با ایجاد لایه‌ای محافظ در بینی، گلو و دستگاه گوارش نوزاد از ابتلای او به انواع بیماری‌ها جلوگیری می‌کند. به همین دلیل، مادران شیرده مبتلا به آنفلوآنزا ، ممکن است پادتن‌های مناسب برای مبارزه با این بیماری را به بدن نوزادان خود انتقال بدهند و به این ترتیب به او در مبارزه با بیماری کمک کنند. 

با ای وجود بهتر است در صورت ابتلا به هر نوع بیماری، مادران مراقبت‌های بهداشتی لازم را به کار ببندند تا از انتقال بیماری به نوزاد جلوگیری شود. توجه داشته باشید که شیر خشک حاوی هیچ نوع پادتنی نیست. کودکانی که با شیر خشک تغذیه می‌شوند در مقابل امراضی نظیر ذات‌الریه، اسهال و عفونت بسیار آسیب‌پذیر خواهند بود.

• جلوگیری از بیماری‌ها یکی دیگر از خواص شیر مادر

کاهش ریسک ابتلا به برخی بیماری‌ها نیز از فواید تغذیه با شیر مادر است. نتایج تحقیقات نشان می‌دهند نوزدانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، به احتمال کمتری به بیماری‌های زیر مبتلا خواهند شد.

• عفونت گوش میانی - خطر ابتلا به عفونت گوش میانی در نوزادانی که در حدود ۳ ماه یا بیش‌تر، از شیر مادر تغذیه کرده‌اند تا ۵۰ درصد کمتر از دیگران است. 
• عفونت دستگاه تنفسی - بیش از ۴ ماه تغذیه انحصاری با شیر مادر، خطر ابتلا به عفونت دستگاه تنفسی را تا ۷۲ درصد کاهش خواهد داد.
• سرماخوردگی و عفونت - نوزادانی که در طول ۶ ماهه نخست زندگی تنها از شیر مادر تغذیه می‌کنند تا ۶۳ درصد کمتر در معرض سرماخوردگی‌های جدی و عفونت گسترده گوش یا گلو قرار می‌گیرند.
• عفونت روده - تغذیه با شیر مادر خطر ابتلا به عفونت روده نوزادان را تا ۶۴ درصد کاهش می‌دهد. این مصونیت تا ۲ ماه پس از قطع شیردهی نیز ادامه خواهد یافت.

• آسیب بافت گوارشی - تغذیه با شیر مادر، احتمال بروز انتروکولیت نکروزان (رایج‌ترین و جدی‌ترین بیماری گوارشی در نوزادان) را تا ۶۰ درصد کاهش می‌دهد. این امر به ویژه درباره نوزادان نارس صادق است.
• سندروم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) - تغذیه با شیر مادر، احتمال بروز سندروم مرگ ناگهانی نوزاد را در یک ماه نخست زندگی تا ۵۰ درصد و در طول سال اول تا ۳۶ درصد کاهش می‌دهد.
• بیماری‌های آلرژیک - تغذیه انحصاری با شیر مادر برای مدت حداقل سه تا چهار ماه ابتدایی زندگی نوزاد، خطر ابتلا به آسم، درماتیت آتوپیک (نوعی بیماری مزمن پوستی) و اگزما را بین ۲۷ تا ۴۲ درصد را پایین می آورد.
• بیماری سلیاک - از دیگر خواص شیر مادر برای نوزاد این است که می‌تواند احتمال ابتلای نوزادان به بیماری سلیاک را تا ۵۲ درصد کاهش دهد. 
• بیماری‌های التهابی روده - احتمال ابتلای نوزادان تغذیه شده با شیر مادر، به بیماری‌های التهابی روده تا ۳۰ درصد کمتر از دیگر نوزدان است.
• دیابت - در کودکانی که حداقل برای ۳ ماه با شیر مادر تغذیه می‌شوند، خطر ابتلا به دیابت نوع اول تا ۳- درصد و احتمال بروز دیابت نوع دوم را تا ۴۰ درصد کمتر خواهد بود.
• سرطان خون کودکان - نوزدان تغذیه شده با شیر مادر به احتمال کمتری به سرطان خون کودکان مبتلا می‌شوند. 

• وزن‌گیری مناسب نوزاد از دیگر فواید شیر مادر

از دیگر خواص شیر مادر برای نوزاد، وزن‌ گیری سالم است. از طرفی این نوزدان به احتمال ۱۵ تا ۳۰  درصد کمتر دچار بیماری چاقی می‌شوند. البته مدت زمان تغذیه با شیر مادر نیز حائز اهمیت بوده و خطر ابتلا به بیماری چاقی به ازای هر ماه استفاده از شیر مادر در حدود ۴ درصد کاهش پیدا می‌کند.

تعداد باکتری‌های مفید موجود در روده‌های نوزادان تغذیه شده با شیر مادر، بسیار بالاتر از کودکانی است که شیر خشک مصرف می‌کنند. این موضوع می‌تواند بر جلوگیری از چاقی موثر باشد. هورمون در لپتین خون نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند به مراتب بیش از کودکانی است که از شیر خشک استفاده می‌کنند. این لپتین یکی از مهم‌ترین هورمون‌هایی است که در تنظیم اشتها و ذخیره چربی تاثیرگذار است.

همچنین تغذیه با شیر مادر به نوزاد کمک می‌کند تا میزان شیر مصرفی را به صورت خودکار تنظیم کند. یعنی تنها تا جایی شیر بخورد که گرسنگی او برطرف شود. این امر در ایجاد الگوی غذایی سالم موثر خواهد بود.

• افزایش هوش در کودکان

مطالعات نشان می‌دهند که تغذیه با شیر مادر می‌تواند در بهبود رشد مغزی نوزادان تاثیر بگذارد. تفاوت رشد مغزی این نوزادان نسبت به کودکانی که از شیر خشک استفاده می‌کنند، ممکن است حاصل صمیمیت جسمی، تماس فیزیکی و ارتباط چشمی میان مادر و کودک در هنگام شیردهی باشد.

طبق نتایج تحقیقات، کودکان بهره‌مند از شیر مادر در آینده از نمرات بالاتری برخوردار بوده و احتمال بروز مشکلات رفتاری و اختلالات یادگیری در آن‌ها به مراتب کمتر است. 

فواید شیردهی برای مادر

• کاهش وزن در دوران شیردهی

ممکن است مادران شیرده به نسبت خانم‌هایی که شیر نمی‌دهند، کاهش وزن کمتری را در ۳ ماهه اول پس از زایمان تجربه کنند یا حتی ممکن است وزن آن‌ها افزایش یابد. با این حال، پس از گذشت سه ماه از دوران شیردهی، احتمال چربی‌سوزی در این بانوان بیشتر خواهد بود.

مشاهدات نشان داده‌اند که در فاصله ۳ تا ۶ ماه پس از زایمان، زنان شیرده بیش‌تر از دیگر مادران کاهش وزن را تجربه می‌کنند. به خاطر داشته باشید که به جز فاکتور شیردهی در ماه‌های ابتدایی پس از زایمان، عواملی از قبیل، رعایت رژیم غذایی و انجام حرکات ورزشی در کاهش وزن شما بسیار تاثیرگذار هستند. 

• جمع‌شدن سریع‌تر رحم در زنان شیرده

رحم که در حالت عادی به اندازه یک گلابی است، در طول دوران بارداری، به شکل قابل توجهی رشد کرده و به طور تقریبی کل فضای حفره شکمی شما را در برمی‌گیرد. پس از زایمان، رحم فرآیند انقباض را آغاز می‌کند و به ابعاد و شکل اولیه آن باز می‌گردد.

اکسی‌توسین هورمونی است که در طول بارداری افزایش یافته و بر روند انقباض رحم پس از دوران بارداری تاثیر می‌گذارد. بدن شما در طی زایمان مقادیر بالایی اکسی‌توسین ترشح کند تا به وسیله آن نوزاد از رحم خارج شده و همچنین خون‌ریزی کاهش یابد. ترشح این هورمون در دوران شیردهی نیز افزایش پیدا کرده و روند انقباضات رحمی، کاهش خون‌ریزی و بازگشت رحم به وضعیت قبلی را تسریع می‌کند. به علاوه، مطالعات نشان داده‌اند، مادران شیرده پس از زایمان خون کمتری از دست می‌دهند و رحم آن‌ها به شکل سریع‌تری به حالت اولیه خود بازمی‌گردد.

• ریسک پایین‌تر افسردگی در زنان شیرده

افسردگی پس از زایمان حالتی از افسردگی است که در برخی زنان، اندکی پس از به دنیا آوردن طفل ایجاد شود. این اختلال، حدود ۱۵ درصد از مادران را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. یکی از فواید تغذیه کودک با شیر مادر نیز، کاهش احتمال ابتلای مادر به افسردگی پس از زایمان است. کاهش خطر ابتلا به بیماری‌ها

شیردهی از بدن مادر در برابر ابتلا به سرطان و چندین بیماری دیگر محافظت می‌کند. مدت زمان شیردهی با کاهش خطر ابتلا به سرطان پستان و تخمدان رابطه‌ای مستقیم دارد. در واقع، زنانی که بیش از ۱۲ ماه از دوران زندگی خود را به شیردهی سپری کرده‌اند تا ۲۸ درصد کمتر از سایرین در معرض سرطان پستان و تخمدان قرار می‌گیرند.

 مطالعات اخیر نشان داده‌اند که انجام عمل شیردهی می‌تواند از بدن مادر در مقابل ابتلا به سندروم متابولیک محافظت کند. این اصطلاح به شرایط خاصی اطلاق می‌شود که احتمال دچار شدن به بیماری‌های قلبی و سایر مشکلات مرتبط با سلامتی را افزایش می‌دهند. احتمال ابتلا به فشار خون بالا، التهاب مفاصل، چربی خون بالا، بیماری‌های قلبی و دیابت نوع دوم در زنانی که در طول حیات خود به مدت یک تا دو سال شیر می‌دهند بین ده تا ۵۰ درصد کمتر از سایرین است. در این مطلب از وبسایت سبک زندگی درباره افسردگی پس از زایمان در زنان بیشتر بخوانید

• جلوگیری از قاعدگی

ادامه شیردهی از تخمک‌گذاری و قاعدگی جلوگیری می‌کند. در واقع این موضوع یکی از فواید جانبی تغذیه با شیر مادر است. ایجاد وقفه در چرخه‌های قاعدگی روشی طبیعی برای جلوگیری از بارداری مجدد و اطمینان از وجود فاصله زمانی مناسب میان دو بارداری خواهد بود.  

به این ترتیب نیازی نخواهد بود تا در طول مدت تغذیه نوزاد با شیر خودتان نگران زمان قاعدگی و مشکلات ناشی از آن باشید. با این حال، به خاطر داشته باشید که ممکن است تکیه بر این موضوع، برای جلوگیری از بارداری به اندازه کافی موثر نباشد. 

• صرفه‌جویی در وقت و هزینه

از میان فواید شیر مادر این مورد آنقدر بدیهی‌ است که گاهی فراموش می‌شود. تغذیه کودک با شیر مادر موجب می‌شود که؛

• برای تهیه شیر خشک هزینه نکنید.
• انجام محاسبات پیچیده برای برآورده‌کردن نیازهای تغذیه‌ای کودک ضرورتی ندارد.
• لازم نیست مدتی طولانی از وقت خود را به شست‌وشو و استریل‌کردن بطری‌ها اختصاص دهید.
• لازم نیست گاه و بی‌گاه به فکر درست‌کردن و گرم‌کردن شیر کودک باشید.
• شیر مادر همواره از دمایی مناسب برخوردار بوده و پیوسته در دسترس قرار دارد.

فرضیات غلط درباره شیردهی 

تا اینجا با مزایای شیردهی و فواید شیر مادر برای نوزاد و مادر آشنا شدید. در این بخش قصد داریم برخی فرضیات غلط درباره شیردهی را بررسی کنیم. افزایش آگاهی مادران در این باره دوران شیردهی را برای آنها ساده‌تر خواهد کرد.

• زخم شدن و درد نوک پستان در شیردهی طبیعی است

مادران در روزهای اول پس از زایمان، به ویژه زایمان اول، در حال یادگیری شیردهی هستند. در این روزها ممکن است در نوک پستان احساس درد یا هرگونه ناراحتی داشته باشند. اما به مرور زمان و اطمینان از اینکه نوزاد پستان به را به درستی در دهان می‌گیرد، می‌توان از زخم‌شدن آن جلوگیری کرد. 

اگر با گذشت زمان همچنان چنین مشکلاتی را تجربه می‌کنید، مشورت با یک ماما یا پزشک زنان می‌تواند به شما کمک کند.

• شیردهی کاری آسان است

نوزادان به طور طبیعی پس از تولد به دنبال پستان مادر هستند. اما شیردهی برای مادر تجربه‌ای جدید است که برای کسب مهارت در آن، نیاز به حمایت روانی و عملی دارد. چگونگی نگهداشتن نوزاد هنگام شیرخوردن، اطمینان از اینکه به خوبی پستان را در دهان گرفته و مواردی از این قبیل برای مادر آسان نیست. مادر و نوزاد هر دو به تمرین نیاز دارند تا در فرآیند تغذیه با شیر مادر مهارت پیدا کنند.

•  در دوران شیردهی باید غذای فرآوری‌نشده بخورید

نوزادان از زمان جنینی، در معرض غذاهایی که مادر می‌خورد قرار دارند. بنابراین نیازی به تغییر رژیم غذایی یا حذف غذای خاصی نیست. مادران باید از یک رژیم غذایی کامل که تمام مواد مغذی مورد نیاز بدنشان را تامین می‌کند، پیروی کنند. اگر متوجه شده‌اید پس از مصرف یک ماده غذایی خاص، نوزاد دچار ناراحتی می‌شود، با پزشک مشورت کنید.

• شیر برخی مادران کافی نیست

تقریبا همه مادران شیر مناسب با نیاز کودک خود را تولید می‌کنند. میزان شیر به عواملی مانند تعداد دفعات شیردهی، نحوه گرفتن پستان توسط نوزاد و مدت شیرخوردن او در هر بار بستگی دارد. مادران شیرده باید از حمایت روانی و شرایط رفاهی مانند تغذیه مناسب، سلامتی و کمک در کارهای خانه برخوردار باشند.

• در صورت بیماری نباید به کودک شیر بدهید

در بیشتر موارد مادران می‌توانند شیردهی را پس از ابتلا به بیماری ادامه دهند. همان‌طور که گفتیم یکی از فواید شیر مادر انتقال پادتن‌ها به نوزاد است. زنان شیرده باید در صورت بیماری از درمان مناسب و استراحت کافی برخوردار شوند. برای اطمینان از پزشک خود درباره شیردهی سوال کنید..

• در صورت تغذیه با شیر مادر دیگر نمی‌توانید از شیر خشک استفاده کنید

مادران ممکن است بسته به شرایط، برای مدتی از شیر خشک برای تغذیه نوزاد کمک بگیرند. در این صورت در فرصت‌های ممکن، او را با شیر مادر تغذیه کنید تا فرآیند شیردهی و تولید شیر ادامه داشته باشد. 

• در دوران شیردهی نمی‌توانید هیچ دارویی مصرف کنید

گرچه لازم است پیش از مصرف هر دارویی، حتما با پزشک مشورت کنید، اما مصرف دارو در این دوران ممکن است. ممکن است لازم باشد داروها را در زمان یا دوز خاصی مصرف کنید تا بر شیردهی تاثیر منفی نداشته باشند. بیشتر داروهای غیرمجاز، جایگزین‌های مجازی دارند که پزشک می‌تواند شما را برای انتخاب آنها راهنمایی کند.

• نوزدانی که شیر مادر می‌خورند لوس و بغلی می‌شوند

هر نوزاد ویژگی‌های رفتاری خاص خود را دارد. برخی نوزادن بغلی هستند و برخی دیگرنه، و این مسئله با خوردن شیر مادر ارتباطی ندارد. شیر مادر علاوه بر تامین مواد مغذی، بر رشد مغذی نوزاد نیز تاثیر مثبتی دارد و ارتباط بین مادر و نوزاد را بهبود می‌بخشد.

سخن پایانی

شیر مادر حاوی مواد مغذی مورد نیاز برای رشد نوزاد بوده و به راحتی در سیستم گوارش او جذب می‌شود. این ماده مغذی همچنین حاوی پادتن‌ها بدن مادر است و به این ترتیب از ابتلای نوزاد به برخی بیماری‌ها جلوگیری می‌کند. فواید شیر مادر فقط منحصر به نوزاد نیست. مادران شیرده نیز از فواید تغذیه با شیر مادر بهره‌ می‌رند، برای مثال به دلیل ترشح هورمون‌‌های خاص سریع‌تر به وزن قبلی برمی‌گردند و کمتر دچار افسردگی پس از زایمان می‌شوند.