در حالی که بیشتر اشخاص مبتلا به کووید-۱۹ به سلامتی طبیعی خود بازمی‌گردند و بهبود می‌یابند، برخی از بیماران می‌توانند علائمی از این بیماری داشته باشند که ممکن است هفته‌ها یا حتی ماه‌ها پس از بهبودی ادامه داشته باشد. حتی افرادی بیماری خفیفی دارند و در بیمارستان بستری نیستند، ممکن است علائم مداوم یا عوارض بلند مدت کرونا را تجربه کنند. در این مقاله به پاسخ این پرسش می‌پردازیم که عوارض طولانی مدت کووید-۱۹ بعد از بهبودی در فرد به چه صورت است؟

فهرست مطالب 

• عوارض خفیف بیماری کرونا بر بدن

• تاثیر و عوارض بلند مدت کرونا بر اندام‌های بدن

• پنج عوارض کرونا که در بلندمدت بهبود می‌یابد

• بعد از کرونا چه کنیم

عوارض خفیف بیماری کرونا بر بدن

این روزها، همه به نوعی با ویروس کرونا درگیر هستند. شمار زیادی از افراد به این بیماری مبتلا شده‌اند یا در اطرافیان نزدیک، شخصی به سویه متفاوتی از این ویروس مبتلاست. یکی از سویه های این ویروس، کرونای انگلیسی و کرونای هندی است که از نمونه‌های خطرناک این ویروس محسوب می‌شوند.

در مواردی که افراد به کووید-۱۹ مبتلا می‌شوند نشانه‌های خفیفی را تجربه می‌کنند که این علائم خود به خود بهبود پیدا می‌کنند، اما در برخی از افراد، نشانه‌های پایداری ایجاد می‌شود که حتی بعد از بهبودی عفونت اولیه می‌تواند شدید باشد. ابتلا به قارچ سیاه در برخی از بیماران کرونایی نگران کننده است که در این مطلب از وبسایت سبک زندگی می‌توانید درباره آن بیشتر بخوانید. 

زمانی که این نشانه‌ها طولانی‌تر شود، این مساله تحت عنوان کووید بلندمدت «Long COVID» تفسیر می‌شود یا فردی که به آن مبتلا شده است را با عنوان ناقل بلند مدت «Long Hauler» می‌گویند. این شرایط که تحت عنوان «کووید طولانی» یا «کووید بلند مدت» شناخته می‌شود، تاثیر ناتوان کننده‌ و ضعف بر زندگی افراد دارد؛ احساس خستگی و حس ضعف، حتی بعد از حتی یک پیاده‌روی کوتاه، از عوارض بعد از کرونا محسوب می‌شوند.

تاکنون، در طول همه‌گیری تمرکز بر نجات جان‌ انسان‌ها بوده است، اما در حال رسیدن به این درک هستیم که افراد با عوارض بلندمدت و عفونت کووید-۱۹ مواجه هستند. با این حال حتی سوال‌ها و پرسش‌های ابتدایی مانند این که چرا اشخاص به کووید طولانی مبتلا می‌شوند یا این که آیا تمامی بیماران به طور کامل بهبود پیدا می‌کنند، بدون پاسخ باقی مانده است. همچنین هیچ تعریف پزشکی یا فهرست نشانه‌هایی وجود ندارد که در تمام بیماران مشترک باشد، دو بیمار مبتلا به کووید طولانی می‌توانند تجربه‌های بسیار متفاوتی داشته باشند.

حتی  مشکلاتی مربوط به سلامت روان نیز به عنوان عوارض بعد از کرونا گزارش شده‌اند که شامل افسردگی، اضطراب، و عدم تمرکز فکر می‌شوند. افراد مبتلا به بیماری کرونا خفیف اغلب با پیشروی بیماری این موارد را گزارش می‌کنند:

• خستگی مفرط
  • ضعف عضلانی
  • تب خفیف
  • مشکل تمرکز
  • افت حافظه
  • تغییرات خلق و خو
  • اختلال در خواب
  • سردرد
  • احساس گز گز و سوزن سوزن شدن
  • اسهال
  • استفراغ
  • از دست دادن حس چشایی و بویایی
  • گلودرد
  • مشکلات بلع
  • بثورات پوستی (راش‌های پوست)
  • کم آوردن نفس
  • درد قفسۀ سینه
  • تپش قلب
  • آغاز دوبارۀ دیابت یا فشار خون بالا

این نشانه‌ها ممکن است روز‌ها، هفته‌ها یا ماه‌ها پس از آن که بدن فرد از ویروس پاک می‌شود، باقی بمانند. به نظر می‌رسد تمامی اشخاص، ازجمله اشخاصی که مشکلات سلامتی قبلی ندارند و اشخاص جوان، می‌توانند به کووید بلند مدت دچار شوند.

تاثیر و عوارض بلند مدت کرونا بر اندام‌های بدن

افرادی که نشانه‌های شدید دارند نیز می‌توانند کووید بلندمدت را تجربه کنند. با توجه بر استناد آمار سازمان بهداشت جهانی، حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد افرادی که به بیماری کرونا مبتلا می‌شوند، نشانه‌های شدیدی را تجربه می‌کنند و قریب به ۵ درصد آن‌ها به صورت حاد درگیر با این بیماری می‌شوند.

علاوه بر این، افرادی که با گونۀ شدیدتر از بیماری دست‌وپنجه نرم می‌کنند، ممکن است بیشتر دچار عوارض شوند. اگرچه کووید-۱۹بیماری است که در درجه اول ریه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما می‌تواند به اندام‌های دیگر نیز آسیب برساند. آسیب به اندام‌ها ممکن است خطر مشکلات سلامتی طولانی مدت را افزایش دهد.

مطابق با اعلام سازمان‌بهداشت‌جهانی (WHO) ، این عوارض می‌تواند شامل آسیب به این اندام‌ها شوند:

• عوارض ریوی کرونا

 تحقیق و پژوهشی در سال ۲۰۲۰ نشان داد که افرادی که مبتلا به بیماری کرونا شدید می‌شوند، اغلب با نشانه‌های فیبروز ریوی، ترخیص می‌شوند. در برخی افراد این حالت می‌تواند به مشکلات تنفسی بلندمدت منجر شود، چراکه نوع پنومونی (التهاب ریه) که اغلب با کووید-۱۹ همراه است می‌تواند باعث آسیب طولانی مدت به کیسه‌های هوایی ریز (آلوئول) در ریه‌ها شود. آسیب بافتی ایجاد شده می‌تواند منجر به مشکلات تنفسی طولانی مدت شود. در این مطلب درباره بهبود عملکرد ریه‌ها با افزایش حجم ریه بیشتر بخوانید. 

• مشکلات قلبی پس از ویروس کرونا 

 براساس بازبینی‌ که در ماه ژوئن سال ۲۰۲۰ انجام شد، ۲۰ تا ۳۰ درصد افرادی که به دلیل ابتلا به بیماری کرونا بستری می‌شوند، نشانه‌هایی دارند که نشان می‌دهد بیماری بر ماهیچه‌های قلب آن‌ها تاثیر گذاشته است.

محققان مشاهده کردند که در برخی بیماران، کووید- ۱۹ همچنین می‌تواند باعث میوکاردیت و التهاب ماهیچۀ و عضله قلب شود. پس حتی در افرادی که فقط علائم خفیف کووید-۱۹را تجربه کرده‌اند، ممکن است خطر نارسایی قلبی یا سایر عوارض قلبی در آینده افزایش  یابد.

• تاثیر کرونا بر اعصاب و روان

طی مطالعه‌ای که در ماه آوریل سال ۲۰۲۰ روی ۲۱۴ نفر شرکت کننده انجام شد، مشخص شد که افراد مبتلا به کووید-۱۹ شدید، احتمالا تظاهرات عصبی مانند سرگیجه، درد عصبی و اختلال هوشیاری را تجربه می‌کنند. حتی در جوانان، کووید-۱۹ می‌تواند باعث سکته‌های مغزی، تشنج و سندرم گلین باره (فلج موقتی) شود، کووید-۱۹ همچنین ممکن است خطر ابتلا به بیماری پارکینسون و بیماری آلزایمر را افزایش دهد.

• لخته شدن خون و مشکلات رگ‌های خونی از عوارض بلند مدت کرونا

کووید-۱۹ می‌تواند احتمال لخته شدن سلول‌های خونی را بیشتر کند و باعث حمله قلبی و مغزی شود. اما اعتقاد بر این است که بیشتر آسیب قلبی ناشی از کووید-۱۹ از لخته‌های بسیار کوچکی ناشی می‌شود که رگ‌های خونی کوچک (مویرگ‌ها) را در عضله قلب مسدود می‌کند. سایر قسمت‌های بدن که تحت تأثیر لخته‌های خون قرار می‌گیرند، شامل ریه‌ها، پاها، کبد و کلیه‌ها هستند. کووید-۱۹ همچنین می‌تواند رگهای خونی را ضعیف کرده و باعث نشت آنها شود که مشکلات احتمالی طولانی مدت کبد و کلیه را به همراه دارد.

• عوارض ضعف و خستگی ابتلا به کرونا 

 افرادی که علائم شدید کووید-۱۹ دارند اغلب مجبور می‌شوند در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان تحت درمان مکانیکی مانند دستگاه‌های تهویه برای تنفس قرار بگیرند. زنده ماندن و نجات یافتن از این تجربه باعث می‌شود فرد بعدا دچار سندرم استرس پس از سانحه، افسردگی و اضطراب شود.

از آنجایی که پیش بینی نتایج طولانی مدت ناشی از ویروس جدید کووید-۱۹ دشوار است، دانشمندان اقدام به بررسی اثرات طولانی مدت در ویروس‌های مرتبط مانند ویروس عامل سندرم حاد تنفسی حاد (سارس) کردند. بسیاری از افرادی که از سارس بهبود یافته‌اند به سندرم خستگی مزمن مبتلا شده‌اند که یک اختلال پیچیده است و با فعالیت بدنی یا ذهنی بدتر می‌شود، همچنین با استراحت بهبود نمی‌یابد. همین امر ممکن است در مورد افرادی که کووید-۱۹ داشته‌اند نیز صادق باشد. با این حال بسیاری عوارض بلند مدت کرونا و اهمیت آنها هنوز ناشناخته است. مرکز کنترل بیماری‌های واگیردار امریکا تحقیقات خود را در این زمینه ادامه داده و با ظهور داده‌های جدید، نحوه مراقبت‌های بالینی کووید-۱۹ و همچنین پاسخ بهداشت عمومی به این بیماری را  به روزرسانی می‌کند.

در حال حاضر، پزشکان از این که عوارض ابتلا به کرونا در طولانی مدت چگونه روی افراد تأثیر گذار است، اطمینان ندارند. اما نکتۀ دیگری که اشاره به آن شاید در این بحث به‌جا باشد در مورد بیمارانی است که در بیمارستان بستری شده و به ونتیلاتور نیاز پیدا کرده و مشکلات دیگری را نیز تجربه می‌کنند. در همین راستا پژوهشگران طی یک بررسی، عوارض زیر را برای درمان توسط ونتیلاتور مشاهده کردند:

• لب پرشدن دندان‌ها
• جراحت و آسیب لب‌ها، زبان، یا گلو
• آسیب به تارهای صوتی
• عفونت
• هیپوکسی (کمبود اکسیژن در بافت‌های بدن)
• افت فشار خون
• تخریب ریه
• اختلال ریتم قلب

افرادی که پس از ابتلا به کووید-۱۹ بیمارستان را ترک می‌کنند، به حمایت و توانبخشی مداوم نیاز دارند تا به بهبودی آن‌ها کمک کند.

پنج عوارض کرونا که در بلندمدت بهبود می‌یابد

روند بهبود عوارض کرونا راه سختی است و نه تنها خطر ابتلا به بیماری‌های مشترک وجود دارد و فرایند بهبود را طولانی‌تر می‌کند بلکه با علائمی همراه است که شدت آنها معمولا بالاست. به غیر از خطر ابتلا به کووید طولانی که متخصصان را سر در گم کرده، مطالعات و تحقیقات بالینی ثابت کرده است علائم خاصی از این بیماری وجود دارد که بر طرف شدن آنها ممکن است مدت زمان زیادی طول بکشد و ممکن است از عوارض بلند مدت و ادامه دار کرونا باشد. 

روزنامه «تایمزآو ایندیا» در گزارشی به برخی علائم این بیماری که ممکن است تا طولانی مدت ادامه داشته باشند، اشاره کرده که به شرح زیر است:

• تنگی نفس بعد از کرونا

در بیمارانی که عوارض تنفسی مرتبط با بیماری کووید-۱۹ را تجربه کرده‌اند، مشکل در تنفس عارضه شایعی است. با این حال، در بسیاری از موارد این علامت می‌تواند نشانه‌ای باشد که بیماری طی یک دوره زمانی طولانی برطرف شده و اغلب باعث می‌شود بدن شخص به دستگاه تنفس مصنوعی متکی شود. این علامت از عوارض بلند مدت دلتا کرونا است که درگیری ریه. درسطح بالایی است.صرف نظر از سن بیمار، از عوارض بلند مدت کرونا، ابتلا به تنگی نفس بسیار شایع است.

• احساس خستگی پس از بهبودی کرونا

احساس خستگی گرچه در بیماری‌های ویروسی شایع است، مقابله با خستگی و ضعف ناشی از بیماری کووید-۱۹ یکی از علائمی است که نیاز به استراحت دارد. مصرف مواد غذایی سالم، حفظ آب بدن و صبر کردن برای بازگشت روند عادی زندگی از فاکتورهای مهم برای مقابله با این علامت از بیماری است.

احساس خستگی مفرط می‌تواند یکی از اولین علائم بیماری کووید-۱۹ و به طور خاص نوع دلتا کرونا باشد. این علامت از بیماری اگرچه از عوارض بلند مدت کرونا به حساب می‌آید، مدت زمان طولانی بر طرف می‌شود. برخی از بیماران هفته‌ها پس از بهبودی همچنان احساس خستگی دارند، در حالیکه برخی از آنان ممکن است ماه‌ها تحت تاثیر این علامت از بیماری باشند. نه تنها بدن در واکنش به ویروس، آنتی بادی تولید می‌کند و باعث خستگی می‌شود، بلکه سیستم ایمنی بدن می‌تواند سیتوکین تولید کند که ممکن است منجر به علائم شدید مانند احساس خستگی طولانی شود.

• تغییر در صدا و طولانی شدن احساس التهاب مزمن در گلو

بسیاری از افرادی که دچار نوع شدید بیماری کووید-۱۹ هستند و از عفونت دستگاه تنفسی فوقانی رنج می‌برند ممکن است پس از بهبودی، صدای آنان دچار تغییراتی شود. این تغییر همراه با سرفه‌های طولانی مدت، التهاب مداوم و گرفتگی صدا، نشانه التهاب گسترده است و مدتی طول می‌کشد تا برطرف شود.

• سرفه بعد از کرونا، فیبروز ریه و درگیری شدید آن

فیبروز ریه که می‌تواند پس از ابتلا کرونا ایجاد شود، یکی از جدیدترین علائم آزاردهنده این بیماری است. با گسترش موج دلتای کرونا، درگیری شدید ریه به یکی از علامتهای جدی عفونت تبدیل شده و اغلب می‌تواند آسیب دائمی ایجاد کند. بسته به شدت عفونت و عوارض آن، گاهی اوقات بهبودی عارضه تنفسی مانند فیبروز ریه ممکن است مدت زیادی طول بکشد و یکی از عوارض مزمن کرونا باشد.

• بدن درد

درد عضلانی همراه با بیماری کرونا می‌تواند بدن را کاملا ناتوان سازد و طبق شواهد موجود ممکن است درمان آن در طولانی مدت اتفاق افتد. التهاب ناشی از تولید سیتوکین‌ها می‌تواند منجر به درد حتی پس از مبارزه با عفونت شود. یکی از بهترین توصیه‌ها برای تسریع بهبودی، استراحت و مصرف داروهای تجویزی است.

بعد از کرونا چه کنیم

قبل از هرچیزی باید به این موضوع توجه کنیم که بهبودی از کرونا در خیلی از موارد به معنای تمام شدن مراقبت‌ها نیست و افراد باید بعد از بهبودی  و جلوگیری از عوارض بعد از کرونا برخی از تست‌ها و آزمایش‌ها  را برای اطمینان از سلامتی خود انجام دهند.

در بیماری کرونا نیز یکی از سوالات مطرح این است که بعد از بهبودی از بیماری چگونه باید از خود و اطرافیانمان مراقبت کنیم و چگونه عوارض بعد از کرونا را بهبود دهیم؟

مراقبت‌های پس از بیماری از عوامل مهمی هستند که در خیلی از موارد اشخاص را از گزند عوارض ناشی از آن در امان نگاه می‌دارند. سیستم ایمنی مبتلایان به کرونا از دو هفته تا یک ماه در موارد خفیف تا شدید، دچار تضعیف شده و در نتیجه خطر ابتلا به سایر بیماری‌ها را افزایش می‌دهد. بنابراین نیاز است تا بیماران پس از بهبودی با انجام مراقبت‌های لازم و ویژه خطر احتمالی آن‌ها را تا جایی که امکان دارد کاهش دهند.  

توصیه می‌شود که حتما بهبود یافتگان در این مدت تست‌های زیر را انجام دهند تا از سلامت خود اطمینان کامل پیدا کنند:

• اندازه گیری کلسترول و قند خون -  این تست به تشخیص هرگونه لخته، عوارض شدید و عفونت کمک می‌کند و به ویژه برای کسانی که به دیابت، چربی و یا بیماری‌های قلبی-عروقی مبتلا هستند، لازم است.
•  اسکن قفسه سینه - احتمال بروز عوارض ریوی و درگیری با سایر عفونت‌ها در مورد کسانی که به شدت با بیماری کرونا درگیر شده بودند، بیشتر است.
• بررسی عملکرد سیستم عصبی - این بررسی بیشتر مربوط به افراد مسن است. آنها ممکن است علائمی مانند اضطراب، خستگی، سرگیجه، مه مغزی و لرزه از خود نشان دهند. به ویژه خانم هایی که بالای ۴۰ سال دارند.

• سطح ویتامین دی - بررسی میزان ویتامین دی بسیار ضروری است، چراکه این ویتامین نقش مهمی در بهبود روند بیماری و تقویت سیستم ایمنی و عمومی بدن دارد.
• اندازه گیری سطح ایمونوگلوبولین G - این بررسی از نظر توانایی بیشتر برای اهدای پلاسما و مخصوصا به طور ویژه برای تست سطح ایمنی بدن مورد بررسی قرار می‌گیرید.
• بررسی کامل سلول‌های خونی یا CBC - این تست وضعیت سیستم ایمنی بدن را در برابر ویروس نشان می‌دهد.

• بررسی عملکرد قلب - این بررسی ویژه بیمارانی است که از درد قفسه سینه رنج می‌بردند.

سخن پایانی

در این مطلب عوارض بلند مدت کرونا را بررسی کردیم. اما تاکید می‌کنیم که پس از بهبودی تا حد امکان در تحرک برای  خود محدودیت قائل باشید. به علاوه به هیچ عنوان تغذیه سالم را فراموش نکنید. در صورت بروز علامت جدیدی اعم از تنگی نفس، خستگی بی رویه و تب نیز حتما به پزشک مراجعه کنید. همچنین در خصوص انجام یا عدم انجام این تست‌ها و بررسی‌ها حتما با پزشک خود مشورت کنید.