راهکارهایی قطعی برای کاهش کلسترول بد خون

بالا بودن سطح کلسترول، موجب ایجاد رسوبات چربی بر دیواره‌ رگ‌های خونی می‌شود. افزایش این رسوبات روند گردش خون در رگ‌ها را مختل می‌کند. گاهی اوقات، رسوبات ایجاد شده بر دیواره‌های رگ‌های خونی، به طور ناگهانی شکسته و جدا می‌شوند و لخته‌ای را تشکیل می‌دهند که با انسداد رگ می‌تواند حمله قلبی یا سکته مغزی ‌را درپی داشته باشد.
در برخی موارد، ابتلا به کلسترول بالا ناشی از عوامل ژنتیکی و موروثی ناشی است، اما در اغلب مواقع، این بیماری در اثر داشتن سبک زندگی ناسالم ایجاد می‌شود. به همین دلیل کلسترول بالا را می‌توان یک بیماری قابل پیشگیری و درمان دانست.

پیروی از یک برنامه غذایی سالم، انجام تمرینات ورزشی منظم و گاهی اوقات هم استفاده از داروهای مناسب، از عواملی هستند که در کاهش کلسترول خون نقش قابل توجهی را برعهده دارند.

آنچه در این مطلب می‌خوانید:

کلسترول خوب و کلسترول بد

علت کلسترول بالا چیست

عوارض کلسترول بالا  

تشخیص کلسترول بالا

درمان کلسترول بالا؛ پیشگیری با تغییر سبک زندگی و درمان‌های خانگی 

درمان دارویی کلسترول بالا

عوارض جانبی داروی کلسترول خون

کلسترول خوب و کلسترول بد

مولکول‌های کلسترول به پروتئین‌های موجود در خون متصل شده و در آن جریان می‌یابند، به ترکیب کلسترول و پروتئین‌های خون، لیپوپروتئین گفته می‌شود. کلسترول خون، بسته به نوع لیپوپروتئین‌های حامل، دارای انواع مختلفی است. انواع کلسترول عبارتند از:

کلسترول بد یا چربی بد (LDL) 

این گروه از لیپوپروتئین‌ها کلسترول را به بافت‌های خارج کبدی و سرتاسر بدن انتقال می‌دهند. کلسترول بد در دیواره رگ‌های خونی رسوب کرده و مسیر عبور خون را باریک می‌کند.

کلسترول خوب یا چربی خوب (HDL)

این گروه از لیپوپروتئین‌ها، کلسترول اضافی را جمع‌آوری کرده و دوباره به کبد بازمی‌گردانند. 
به علاوه، تری گلیسیرید هم نوعی از لیپیدهای موجود در خون است و نقش مهمی را در بدن ایفا می‌کند. با این حال، بالا بودن میزان تری‌ گلیسیرید خون ممکن است خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش دهد.
از جمله عوامل اصلی و قابل کنترل افزایش کلسترول بد و کاهش کلسترول خوب، می‌توان به کم‌تحرکی، اضافه وزن و برنامه غذایی ناسالم اشاره کرد. البته برخی عوامل غیر قابل کنترل نیز در این زمینه دخالت دارند که از میان آنها می‌توان آرایش ژنتیکی سلول‌های بدن را نام برد. نوع چیدمان سلول‌های بدن به صورت موروثی می‌تواند به گونه‌ای باشد که به ماندگاری کلسترول بد خون کمک کرده و کبد را وادار کند که میزان تولید کلسترول را به نحو قابل توجهی افزایش دهد.

علت کلسترول بالا چیست

از جمله عوامل موثر در بالا رفتن کلسترول LDL می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رژیم غذایی ناسالم: مصرف بیش از اندازه چربی‌ اشباع شده‌ که در محصولات حیوانی یافت می‌شود و چربی‌ ترانس موجود در شیرینی‌ها، بیسکویت‌ها، چیپس و پاپ کورن‌های غیر خانگی، می‌تواند سطح LDL را افزایش دهد. مصرف مواد غذایی حاوی کلسترول بالا، مانند گوشت قرمز و لبنیات پرچرب هم موجب بالا رفتن کلسترول خون خواهد شد.
• اضافه وزن: برخورداری از شاخص توده بدنی (‌BMI) بالاتر از سی، بدن شما را در معرض خطر افزایش کلسترول قرار خواهد داد.
• کم تحرکی: فعالیت بدنی و ورزش به افزایش کلسترول خوب خون کمک می‌کند. از طرف دیگر، تحرک مداوم موجب بزرگ‌تر شدن اندازه ذرات کلسترول بد شده و این امر مضرات این ذرات را کاهش می‌دهد.
• مصرف دخانیات: مصرف دخانیات به دیواره رگ‌های خونی آسیب زده و موجب می‌شود که این دیواره‌ها به مراتب بیش‌تر از گذشته در معرض خطر تجمع چربی قرار بگیرند. به علاوه، سیگار کشیدن ممکن است در کاهش سطح کلسترول HDL موجود در خون نیز موثر باشد.
• بالا رفتن سن: با بالا رفتن سن، ترکیبات شیمیایی موجود در بدن تغییر کرده و همین امر، خطر بالا رفتن کلسترول را افزایش می‌دهد. به عنوان مثال، با افزایش سن، توان کبد در از بین بردن کلسترول بد کاهش می‌یابد.
• دیابت: بالا بودن قند خون در افزایش کلسترول بد و کاهش کلسترول خوب تاثیرگذار خواهد بود. به علاوه، این امر ممکن است به دیواره رگ‌های خونی صدمه بزند.

بالا بودن کلسترول بد با نشانه خاصی همراه نبوده و تنها از طریق انجام آزمایش خون می‌توان از وجود آن اطلاع یافت

عوارض کلسترول بالا  

همان‌طور که گفته شد، بالا بودن کلسترول بد، می‌تواند موجب رسوب لیپیدها و کلسترول LDL بر دیواره داخلی سرخرگ‌ها شود. این امر به ایجاد بیماری تصلب شرائین منجر خواهد شد. رسوبات به وجود آمده، قطر داخلی رگ‌های خونی را کاهش داده و جریان خون سرخرگی را مختل می‌کنند. این امر با عوارضی نظیر موارد زیر همراه می‌شود:

• درد قفسه سینه: اگر ایجاد رسوب در سرخرگ‌های کرونری یا رگ‌هایی اتفاق بیفتد که وظیفه رساندن خون به ماهیچه قلب را برعهده دارند، درد قفسه سینه (آنژین) و سایر نشانه‌های ابتلا به بیماری عروق کرونری پدیدار خواهد شد.
• حمله قلبی: در مواردی، پلاک‌ها و رسوبات ایجاد شده در دیواره رگ‌ها دچار پارگی یا شکستگی می‌شوند. در محل بروز این پارگی، خون لخته خواهد شد. به وجود آمدن لخته، روند گردش خون را مختل می‌کند و ممکن است جریان خون ورودی به بخشی از قلب متوقف شده و حمله قلبی اتفاق بیفتد.
• سکته مغزی: سکته نیز درست مانند حمله قلبی زمانی بروز می‌کند که روند خون‌رسانی به ناحیه‌ای از مغز دچار اختلال شده یا متوقف شود.

تشخیص کلسترول بالا

 تشخیص و تعیین سطح کلسترول بدن از طریق آزمایش خون انجام می‌گیرد. این آزمایش موارد زیر را مشخص می‌کند:

• میزان کل کلسترول
• میزان کلسترول بد
• میزان کلسترول خوب
• میزان تری‌گلیسیرید

به طور معمول، کودکان و جوانانی که عوامل پیش‌زمینه‌ای خطرآفرین و موثر در ایجاد بیماری‌های قلبی را ندارند، باید یک بار در سنین ۹ تا ۱۱ سال این آزمایش را انجام داده و بار دیگر، در فاصله سنین ۱۷ تا ۱۹ سال آن را تکرار کنند تا از سلامت خود اطمینان یابند. پس از آن، توصیه می‌شود بزرگسالان سالمی که نشانه‌ای مبنی بر خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی ندارند هم هر ۵ سال یک بار این آزمایش را تکرار کنند.

 برای انجام آزمایش خون و  تعیین سطح کلسترول، از ۱۲ ساعت قبل، باید از خوردن و آشامیدن هر گونه مواد غذایی و نوشیدنی به جز آب خودداری کنید

در صورت مطلوب نبودن نتایج، پزشک معالج توصیه‌های مرتبط را در اختیار شما قرار خواهد داد. در صورتی که بالا بودن کلسترول بد، با بیماری‌های قلبی و خاص موروثی یا سایر عوامل نظیر مصرف دخانیات، دیابت یا فشار خون بالا، همراه باشد ممکن است پزشک به شما توصیه کند که در بازه‌های زمانی ویژه و به طور مکرر، آزمایش خون خود را تجدید کنید.

درمان کلسترول بالا؛ پیشگیری با تغییر سبک زندگی و درمان‌های خانگی 

پیروی از یک سبک زندگی سالم، در مرحله نخست میزان کلسترول بد در خون شما را کاهش داده و در مرحله بعد به سلامت قلب کمک خواهد کرد. اقدامات موثر در تامین سلامت قلب و پایین آوردن کلسترول عبارتند از:

خوردن غذاهایی که برای سلامت قلب مفید هستند

ایجاد برخی تغییرات در برنامه غذایی می‌تواند در کاهش کلسترول و بهبود سلامت قلب تأثیرگذار باشد. برای این منظور بهتر است مصرف میوه‌، سبزیجات و غلات کامل را بیشتر کرده و نمک مصرفی را به حداقل برسانید. استفاده از چربی‌های حیوانی را تا جای ممکن محدود کرده و چربی‌های خوب را نیز در حد اعتدال مصرف کنید.

• مصرف چربی‌های اشباع شده را کاهش دهید: مصرف چربی‌های اشباع شده موجود در برخی مواد غذایی نظیر گوشت قرمز و لبنیات پرچرب به افزایش سطح کلسترول خون کمک می‌کند. کاهش میزان مصرف این قبیل خوراکی‌ها موجب پائین آمدن LDL یا همان کلسترول بد می‌شود.
•  چربی‌های ترانس را از برنامه غذایی خود حذف کنید: چربی‌های ترانس که در مواردی از آن‌ها با عنوان روغن‌های نیمه هیدروژنه گیاهی یاد می‌شود، اغلب در کره مارگارین، شیرینی‌ها و بیسکویت‌ها و چیپس و کیک خریداری شده از فروشگاه یافت می‌شود. مصرف چربی ترانس در افزایش سطح کلسترول خون موثر است. 
• تا جای ممکن از محصولات حاوی اسیدهای چرب امگا ۳ استفاده کنید: اسیدهای چرب امگا ۳ بر میزان کلسترول خون تاثیری نمی‌گذارند، با وجود این، مصرف این مواد به سلامت قلب و کاهش فشار خون کمک می‌کند. غذاهای حاوی امگا ۳ عبارتند از: ماهی سالمون، ماهی خال‌خالی، شاه‌ماهی، گردو و بذر کتان.

مصرف فیبر و پروتئین بیشتر

استفاده از مواد غذایی حاوی فیبر محلول، بر کاهش جذب کلسترول موجود در جریان خون تاثیرگذار است. از جمله خوراکی‌های دارای فیبر، می‌توان جو دوسر، لوبیا قرمز، کلم بروکسل، سیب و گلابی را نام برد.
تا جای ممکن از پروتئین وی (whey protein) استفاده کنید. پروتئین وی یا پروتئین‌های جدا شده از آب پنیر، در محصولات لبنی یافت شده و اغلب مزایای سلامتی لبنیات، حاصل وجود این ماده است. مطالعات نشان داده‌اند که مصرف مکمل‌های حاوی این نوع پروتئین در کاهش کلسترول بد و به طور کلی، در پایین آوردن کلسترول و فشار خون موثر است.

ورزش و فعالیت بدنی

ورزش کردن به بهبود کلسترول خون کمک می‌کند و فعالیت بدنی متوسط می‌تواند در بالا بردن سطح کلسترول خوب موثر باشد. با صلاح‌دید پزشک، هفته‌ای پنج بار و هر بار حداقل برای مدت سی دقیقه با شدت متوسط ورزش کنید. از طرف دیگر، در صورت موافقت پزشک معالج خود می‌توانید هفته‌ای سه بار و هر بار حداقل به مدت بیست دقیقه به انجام ورزش‌های شدید هوازی بپردازید. 
انجام هر گونه فعالیت بدنی، حتی در فواصل کوتاه مدت و به صورت چندین بار در روز، می‌تواند به شما کمک کند تا روند کاهش وزن خود را آغاز کنید. از جمله فعالیت‌های موثر در کاهش وزن و کلسترول می‌توان موارد زیر را نام برد:

• پیاده‌روی سریع در زمان تعیین شده برای صرف نهار
• رفت و آمد با دوچرخه به محل کار و منزل
•  شرکت در فعالیت‌های ورزشی مورد علاقه

برای حفظ انگیزه و تداوم فعالیت‌های بدنی خود می‌توانید در یک گروه ورزشی عضو شوید. 

برای افزایش فعالیت بدنی: 

• به جای استفاده از آسانسور از پله رفت و آمد کنید
• در طول ساعات استراحت خود تا جای ممکن پیاده‌روی کنید
• فعالیت‌های بدنی ایستاده نظیر آشپزی و باغبانی را افزایش دهید

ترک سیگار و دخانیات

ترک سیگار به افزایش کلسترول خوب خون کمک می‌کند. ترک سیگار فواید بسیاری دارد که از آن میان می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• تنها پس از گذشت بیست دقیقه از ترک، وضعیت فشار خون بهتر شده و ضربان قلب افزایش می‌یابد.
• طی سه ماه پس از ترک، وضعیت گردش خون و عملکرد ریه‌ها بهبود می‌یابد. 
• طی یک سال پس از ترک، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی در مقایسه با زمان مصرف دخانیات به نصف کاهش می‌یابد.

اگر قصد کنار گذاشتن سیگار را دارید، مطلب ده نکته برای کمک به ترک سیگار را بخوانید.

کم کردن اضافه وزن

اضافه وزن، حتی به مقدار چند کیلو هم در بالا رفتن کلسترول خون تاثیر دارد. برای کمک به روند کاهش وزن، به تدریج، عادات غذایی خود را تغییر دهید؛ به جای نوشیدنی‌های قندی از آب استفاده کنید، چیپس، پفک و پاپ کورن را از برنامه غذایی خود حذف کنید، کالری مواد غذایی را در نظر گرفته و از شیرینی‌های کم قند و کم چرب استفاده کنید. 

مصرف الکل ممنوع

مصرف نوشیدنی‌های الکلی ممکن است برخی مشکلات جدی نظیر افزایش فشار خون، نارسایی قلبی و سکته مغزی را به دنبال داشته باشد.

گاهی اوقات، ایجاد تغییر در سبک زندگی به تنهایی نمی‌تواند در کاهش کلسترول خون موثر باشد. در صورت تجویز دارو توسط پزشک، لازم است تغییر سبک زندگی را با مصرف مرتب داروها همراه کنید.داشتن شیوه زندگی سالم به شما کمک خواهد کرد تا همواره میزان داروی مصرفی خود را در پایین‌ترین سطح ممکن نگه ‌داشته و وضعیت سلامت بدن خود را بهبود بخشید.

درمان دارویی کلسترول بالا

 ایجاد برخی تغییرات در سبک زندگی نظیر انجام مداوم تمرینات ورزشی و پیروی از رژیم غذایی سالم از نخستین گام‌ها در جهت مقابله با کلسترول بالا به شمار می‌روند. با این حال، اگر تغییرات مذکور را در روش زندگی خود اعمال کردید و سطح کلسترول شما همچنان در همان حد بالا باقی ماند، باید به پزشک مراجعه کرده و از درمان دارویی بهره ببرید.

انتخاب داروی مناسب یا ترکیبی از درمان‌های دارویی به عوامل گوناگونی مانند سن و وضعیت سلامت بیمار و همچنین، به عوارض جانبی هر یک از داروها بستگی دارد. گزینه‌های رایج عبارتند از:

استاتین‌ها

استاتین‌ها دسته‌ای از داروهای پایین آورنده کلسترول خون هستند که از طریق مهار تولید کلسترول توسط کبد عمل می‌کنند. این امر، کبد را بر آن می‌دارد تا کلسترول را از خون شما خارج کند. به علاوه، این گروه از داروها به جذب مجدد کلسترول از دیواره شریان‌ها هم کمک کرده و به طور بالقوه می‌توانند روند بیماری عروق کرونری را معکوس کنند. از جمله گزینه‌های مختلف این گروه می‌توان به داروهایی نظیر آتورواستاتین (Lipitor)، فلوواستاتین (Lescol XL)، لواستاتین (Altoprev)، پیتاواستاتین (Livalo)، پراواستاتین (Pravachol)، رزوواستاتین (Crestor) و سیمواستاتین (Zocor) اشاره کرد.

رزین‌های متصل شونده به اسید صفراوی

کبد شما از کلسترول برای تولید اسیدهای صفراوی استفاده می‌کند که اسیدهای صفراوی موادی هستند که در روند هضم غذا موثرند. داروهایی نظیر کلستیرامین (cholestyramine) یا (Prevalite)، کلیسیویلام (colesevelam) یا (Welchol) و کلستیپول (colestipol) یا (Colestid) با اتصال به اسیدهای صفراوی به طور غیر مستقیم به پایین آوردن کلسترول کمک می‌کنند. این امر، کبد را بر آن می‌دارد تا از کلسترول اضافی برای ساخت اسیدهای صفراوی بیش‌تر استفاده کرده و به این ترتیب، سطح کلسترول خون را کاهش دهد. 

مهار کننده‌های جذب کلسترول

روده کوچک، کلسترول موجود در مواد غذایی را جذب کرده و آن را در جریان خون آزاد می‌کند. داروی ازتیمایب (Zetia) با محدود کردن جذب کلسترول موجود در مواد غذایی در کاهش آن در بدن موثر است. 

برخی داروهای تزریقی

گروه جدیدی از داروها وجود دارند که به عنوان مهار کننده‌های PCSK9 شناخته می‌شوند و از داروها به افزایش جذب کلسترول بد توسط کبد کمک می‌کنند. بدیهی است که این امر موجب پایین آمدن میزان کلسترول خون می‌شود. از جمله این داروها می‌توان به آلیروکیومب (Alirocumab) با نام تجاری (Praluent) و اولوکیومب (evolocumab) با نام تجاری (Repatha) اشاره کرد که بیش‌تر مناسب افرادی هستند که به دلایل ژنتیکی و موروثی از کلسترول بسیار بالایی برخوردار بوده یا اشخاصی که دارای سابقه ابتلا به بیماری عروق کرونری بوده و تحمل استاتین‌ها یا سایر داروهای پائین آورنده کلسترول را ندارند.

داروهای مناسب برای درمان تری‌گلیسیرید بالا

در صورت بالا بودن تری‌گلیسرید، ممکن است پزشک یکی از داروهای زیر را برای شما تجویز کند:

فیبرات‌ها 

فنوفیبرات (TriCor، Fenoglide و موارد مشابه) و جم فیبروزیل (Lopid) از داروهای موثر در کاهش چربی خون به شمار می‌روند که تولید لیپوپروتئین‌های کم چگال در کبد را کاهش داده و روند از بین بردن تری‌گلسیرید در جریان خون را تسریع می‌کنند. در اغلب مواقع، لیپوپروتئین‌های کم چگال حاوی بیش‌ترین مقادیر تری‌گلیسیرید هستند. استفاده هم زمان فیبرات‌ها با استاتین‌ها ممکن است خطر بروز عوارض جانبی استاتین را افزایش دهد.

نیاسین

نیاسین توانایی کبد در تولید کلسترول LDL و VLDL ( لیپوپروتئین بسیار کم چگال) را محدود می کند. با این حال، مزایای این دارو بیش‌تر از استاتین نیست. مصرف داروی نیاسین با آسیب‌های کبدی و سکته مغزی در ارتباط است. بنابراین، در حال حاضر، این دارو تنها برای افرادی تجویز می‌شود که قادر به مصرف استاتین نیستند.

مکمل‌های اسید چرب امگا ۳ 

مصرف مکمل‌های امگا ۳ می‌تواند به کاهش تری‌گلیسیرید خون کمک کند و این دارو به صورت تجویزی و همچنین، بدون نسخه در دسترس همگان قرار دارد.
در صورت تمایل برای استفاده از داروهای بدون نسخه، پیش از انجام هر کاری با پزشک خود مشورت کنید. ممکن است مصرف هم زمان مکمل‌های امگا ۳ با سایر داروها ایجاد مشکل کرده و با یکدیگر تداخل داشته باشند.

عوارض جانبی داروی کلسترول خون

عوارض جانبی داروها در افراد مختلف، متفاوت است.

سطح تحمل افراد مختلف نسبت به داروها با هم فرق می‌‌کند. از عوارض جانبی رایج استاتین‌ها می‌توان به آسیب‌ها و دردهای عضلانی، اختلال قابل برگشت حافظه و گیجی و بالا رفتن قند خون اشاره کرد. در صورت لزوم مصرف داروی کلسترول، ممکن است پزشک برای نظارت بر تأثیر دارو بر روی کبد شما، انجام برخی آزمایش‌های مربوط به عملکرد کبدی را توصیه کند. 

درمان کلسترول در کودکان

برای کودکان بالای دو سال، رعایت رژیم غذایی مناسب و انجام تمرینات ورزشی مداوم از بهترین روش‌های درمان اولیه کلسترول و افزایش وزن به شمار می‌روند. درمان این بیماری در کودکان بالای ده سال، ممکن است به مصرف داروهایی نظیر استاتین نیازمند باشد.

روش‌های درمانی جایگزین

ثابت شده که مصرف برخی مواد خوراکی در کاهش کلسترول موثر هستند. بنابراین، با صلاحدید پزشک می‌توانید از این محصولات و مکمل‌ها استفاده کنید:

• جو
• استرول‌ها و استانول‌های گیاهی موجود در برخی مکمل‌های خوراکی، تعدادی از آب میوه‌های غنی شده و بعضی مارگارین‌ها نظیر Promise Activ
• اسپرزه، اسفرزه یا بارهنگ تخم‌مرغی 
• سبوس جو دوسر
• برنج مخمر قرمز (red yeast rice) یکی از مکمل‌های خوراکی موثر در کاهش کلسترول است. شواهد موجود حاکی از آن است که مصرف این ماده می‌تواند به پایین آوردن سطح کلسترول بد خون کمک کند. با این حال، سازمان غذا و دارو اعلام کرده است که محصولات برنج مخمر قرمز حاوی ماده‌ای به نام موناکولین کی (monacolin K) بوده و به همین دلیل، فروش آن در ایالات متحده ممنوع است. 
• موناکولین کا (monacolin K) یکی از انواع طبیعی داروهای تجویزی شناخته شده با عنوان لواستاتین (lovastatin) بوده و درست مانند همین دارو عمل می‌کند. بدون مشورت با پزشک این دارو را مصرف نکنید.

چه اطلاعاتی را باید به پزشک خود منتقل کنید

در هنگام ملاقات با پزشک باید اطلاعات دقیقی را در اختیار وی قرار دهید. از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• علائم و نشانه‌ها
•  اطلاعات شخصی مهم نظیر سابقه خانوادگی بیماری‌های مانند کلسترول بالا، بیماری‌های قلبی و عروقی، حملات و سکته‌ها، فشار خون بالا یا دیابت
• اطلاعات دقیق درباره کلیه داروهای مصرفی احتمالی از قبیل، ویتامین‌ها و مکمل‌ها

 هنگام بالا بودن سطح کلسترول نیز، لازم است سوالات زیر را از پزشک خود بپرسید:

• چه آزمایش‌هایی را باید انجام بدهم؟
• بهترین روش درمانی چیست؟
• هر چند وقت یک بار باید آزمایش خون خود را تجدید کنم؟
• وب‌سایت یا راهنمای جامعی درباره این بیماری را به من معرفی کنید.

به خاطر داشته باشید که در هنگام ملاقات با پزشک لازم است کلیه پرسش‌هایی که به ذهن شما خطور می‌کنند را با وی در میان گذاشته و پاسخ مناسبی دریافت کنید. 

سوالات متداولی که پزشک از شما خواهید پرسید!

• از چه نوع غذاهایی بیشتر استفاده می‌کنید؟
•  چقدر ورزش می‌کنید؟
• آیا سیگار می‌کشید؟ آیا اطرافیان شما از دخانیات استفاده می‌کنند؟
•  آخرین بار چه زمانی کلسترول خون خود را آزمایش کرده‌اید؟ نتیجه چه بوده است؟

حتی اگر برای پایین آوردن سطح کلسترول خون خود نیازمند مصرف دارو هستید، در زمان استفاده از دارو و تبعیت از توصیه‌های پزشک معالج، باید سبک زندگی خود را نیز تغییر داده و روش سالم‌تری را برگزینید. به خاطر داشته باشید که لازم است پزشک خود را در جریان مکمل‌های خوراکی مصرفی خود قرار دهید.